Άνθρωποι περιμένουν να αγοράσουν καύσιμα σε ένα βενζινάδικο εν μέσω έλλειψης καυσίμων στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, 24 Μαΐου 2022. Η Σρι Λάνκα αύξησε τις τιμές της βενζίνης μέσω της χειρότερης οικονομικής κρίσης της χώρας των τελευταίων δεκαετιών λόγω έλλειψη συναλλάγματος, με αποτέλεσμα σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα, καύσιμα, φάρμακα και εισαγόμενα αγαθά. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Στη Σρι Λάνκα δεν έχουν επιλογή. Βρίσκονται διαρκώς στους δρόμους και διαδηλώνουν, γιατί αν δεν αλλάξει κάτι άμεσα θα πεθάνουν. Κυριολεκτικά. Είτε από πείνα, είτε από έλλειψη φαρμάκων ή πρόσβασης στην ενέργεια. Κάποιος κλότσησε ξαφνικά την κλεψύδρα ανάποδα, κι οι τελευταίοι κόκκοι άμμου καταπίνονται από τόσο βαθιά σκοτάδια που θυμίζουν σκανδιναβικό θρίλερ.
Τα σημάδια έχασκαν από καιρό αποζητώντας προσοχή. Αγνοήθηκαν, κι όλα συνέβησαν πολύ γρήγορα. Την 1η Απριλίου, ο πρόεδρος Gotabaya Rajpaksha κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, την οποία όμως αναίρεσε γρήγορα, πιεσμένους από τους πολίτες που διαδήλωναν ήδη μαζικά θεωρώντας τον ίδιο και την οικογένειά του υπεύθυνους για τη χειρότερη οικονομική κρίση που έχει περάσει ποτέ η χώρα και ζητώντας την παραίτησή του: «Gota Go Home», το κυρίαρχο σύνθημα. Κι ήρθε η αποφράδα 12η Απριλίου, οπότε η Σρι Λάνκα χρεοκόπησε επισήμως, για πρώτη φορά μετά την ανεξαρτητοποίησή της από τη Βρετανία. Δήλωσε, δηλαδή, ότι αδυνατεί να αποπληρώσει το εξωτερικό χρέος της, που ανέρχεται στα 51 δισ. δολάρια.
05 Μαΐου 2022. Χιλιάδες διαδηλωτές πραγματοποιούν συγκέντρωση διαμαρτυρίας ζητώντας την παραίτηση του προέδρου για την εικαζόμενη αποτυχία αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης έξω από το συγκρότημα του κοινοβουλίου στο Κολόμπο. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Ο πρόεδρος θα κήρυττε ξανά κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στις αρχές Μαΐου, ενώ στα τέλη του ίδιου μήνα θα συμπληρώνονταν ήδη 50 μέρες μαζικών διαδηλώσεων, περιλαμβανομένης της «κατασκήνωσης» μπροστά από την προεδρική οικία όπου αναπτύσσονται δράσεις όπως συζητήσεις, ιατρείο, συσσίτια (άρωμα από τις «δικές» μας πλατείες του 2011).
Τα 22 εκατομμύρια των κατοίκων της Σρι Λάνκα βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν τρελό πληθωρισμό, που τον Μάιο σκαρφάλωσε στο δυσθεώρητο 40%. Πιο συγκεκριμένα, για τα τρόφιμα ήταν 57,4% και για τα υπόλοιπα αγαθά, 30,6%!
Το εθνικό νόμισμα, η ρουπία, κατρακυλά στα Τάρταρα μετά από μια υποτίμηση της τάξης του 40% τον Μάρτιο.
Η χώρα ψάχνει απεγνωσμένα 4 δισ. δολάρια για φέτος, προκειμένου να προμηθευτεί τουλάχιστον τα στοιχειώδη. Και άρχισε να βγάζει στο σφυρί τα ασημικά της. Ο εθνικός αερομεταφορέας Sri Lankan Airlines, που πριν την πανδημία πετούσε σε πάνω από 60 χώρες και 126 προορισμούς, βαίνει προς ιδιωτικοποίηση. Παρόλο που η εταιρεία αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, «όταν μια χώρα έχει πετρελαϊκά αποθέματα μόνο για μια μέρα και δεν διαθέτει αρκετά δολάρια να πληρώσει για τρία πλοία που μεταφέρουν αργό και πετρέλαιο κίνησης, το να πωλεί οτιδήποτε μη διαλυμένο φαντάζει αξιόλογη στρατηγική», έγραφε η Business Standard στις 30 Μαΐου.
Ένα πλοίο με ρωσικό πετρέλαιο που κατέπλευσε στις 28 Μαΐου στην πρωτεύουσα Κολόμπο περίμενε πάνω από ένα μήνα μέχρι να βρει η ρακένδυτη χώρα 75 εκατ. δολ. για να αγοράσει τους 90.000 τόνους που μετέφερε.
Για την κοινωνία, όλο αυτό μεταφράζεται σε έναν άνευ προηγουμένου εφιάλτη. Οι ελλείψεις στα τρόφιμα είναι τόσο μεγάλες και η τιμή τους τόσο υψηλή, που πολίτες δηλώνουν ότι τρώνε μία φορά την ημέρα, γιατί αλλιώς δεν βγαίνει.
Υπάρχουν σοβαρότατες ελλείψεις σε φάρμακα. Γιατροί αναφέρουν ότι ασθενείς περικόπτουν βασική αγωγή για σοβαρές παθήσεις όπως οι καρδιοπάθειες και ο διαβήτης. Ακόμα και από τα νοσοκομεία λείπουν τα αναγκαία σκευάσματα καθώς και μηχανήματα απολύτως απαραίτητα για να μην πεθάνουν άνθρωποι.
Άνθρωποι κάνουν ουρά για να αγοράσουν φιάλες αερίου εν μέσω έλλειψης στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, 2 Ιουνίου 2022. Η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα αύξησε τους περισσότερους φορολογικούς συντελεστές για να ενισχύσει τα έσοδα της κυβέρνησης λόγω επιδείνωση της οικονομικής κρίσης.
EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Υπάρχουν, τέλος, τεράστιες ελλείψεις σε καύσιμα, οι τιμές των οποίων έχουν εκτοξευτεί: τους τελευταίους έξι μήνες, η τιμή του πετρελαίου κίνησης ανέβηκε κατά 230% και της βενζίνης κατά 137%. Οι πολύωρες διακοπές ρεύματος είναι στην ημερήσια διάταξη. Στις 20 Μαΐου, το Al Jazeera περιέγραφε πώς οι πολίτες περιμένουν ολημερίς σε τεράστιες ουρές για να αγοράσουν μία φιάλη γκαζιού για μαγείρεμα, στα 14 δολάρια από 8 που είχε τον Απρίλιο. Σε μία περίπτωση, δόθηκαν μόνο 200 φιάλες, ενώ περίμεναν 500 άτομα. «Χωρίς γκάζι, χωρίς κηροζίνη, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα», θα έλεγε ένας στην ουρά. «Ποια είναι η τελευταία επιλογή; Χωρίς φαί, θα πεθάνουμε. Αυτό θα συμβεί 100%».
Σαν να μην έφτανε τόση δυστυχία, ο στρατός και οι δυνάμεις «ασφαλείας» βρίσκονται μόνιμα πια στους δρόμους για να διασφαλίσουν την «τάξη».
Είναι γνωστό ότι υπό τέτοιες συνθήκες η μόνη ασφάλεια που εγγυώνται οι δυνάμεις «ασφαλείας» είναι της εκάστοτε ηγεσίας. Έτσι, αντιμετωπίζουν τους διαδηλωτές με αύρες νερού, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες.
29 Μαΐου 2022. Οι δυνάμεις ασφαλείας χρησιμοποιούν δακρυγόνα και κανόνια νερού για να διαλύσουν αντικυβερνητική διαμαρτυρία, κοντά στο σπίτι του Προέδρου. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Και στις 9 Μαΐου, όταν περίπου 20.000 υποστηρικτές του προέδρου Gotabaya Rajapaksa επιτέθηκαν με κλομπ σε ειρηνικούς διαδηλωτές με αποτέλεσμα εννέα νεκρούς (περιλαμβανομένου βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος) και εκατοντάδες τραυματίες, οι δυνάμεις «ασφαλείας» παρέμειναν αδρανείς.
Οι εξαθλιωμένοι και εξαγριωμένοι πολίτες αναποδογύρισαν αυτοκίνητα, έκαψαν λεωφορεία και σπίτια υπουργών –που σε μια χώρα με τέτοιο νεποτισμό επρόκειτο για μέλη της πολιτικής δυναστείας των Rajapaksa- και εισέβαλαν στην οικία του πρωθυπουργού Mahida Rajapaksa, αδελφού του προέδρου, ο οποίος διασώθηκε από τον στρατό. Την επομένη, ο πρωθυπουργός παραιτήθηκε, ενώ άλλα τρία αδέλφια του προέδρου και ένας ανιψιός είχαν ήδη παραιτηθεί από υπουργοί.
Οι πολίτες, βέβαια, συνέχισαν να βρίσκονται στους δρόμους. Τώρα απαιτούν να παραιτηθεί και ο νέος πρωθυπουργός Ranil Wickremesinghe (στο αξίωμα για έκτη φορά), τον οποίο κατηγορούν ως μαριονέτα των αδελφών Rajapaksa.
Στην ουσία, στη Σρι Λάνκα αγωνίζονται να ξηλωθεί όλο το σύστημα μιας χώρας που για δεκαετίες δεν έχει δει άσπρη μέρα: αλλεπάλληλος δανεισμός, άκρατος νεποτισμός και διαφθορά δημιούργησαν ένα επικίνδυνο μείγμα, που τώρα εξερράγη. Οι πολίτες φωνάζουν: «Δώσε πίσω τα κλεμμένα λεφτά μας».
Υποστηρικτές της συμμαχίας του αντιπολιτευόμενου κόμματος της Σρι Λάνκα, του Samagi Jana Balawegaya (Ηνωμένη Λαϊκή Εξουσία) με μάσκες του Προέδρου Gotabaya Rajapaksa και του υπουργού Οικονομικών Basil Rajapaksa κατευθύνονται προς το συγκρότημα της Προεδρικής Γραμματείας. Σρι Λάνκα, 15 Μαρτίου 2022. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η οικογένεια Rajapaksa κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της χώρας εδώ και περίπου είκοσι χρόνια. Το 2009, τα αδέλφια Mahinda και Gotabaya Rajapaksa έγιναν κάτι σαν ήρωες για τους βουδιστές και τους Σιναλέζους της χώρας, που αποτελούν την πλειοψηφία, καθώς τους πιστώθηκε ο τερματισμός του τριακονταετούς εμφύλιου πολέμου και η νίκη εναντίον της φυλής Tamil. Ο Mahinda ήταν τότε πρόεδρος, ο Gotabaya υπουργός Άμυνας, ο αδελφός τους Chamal πρόεδρος της Βουλής και ο αδελφός τους Basil υπουργός.
Μία από τις βάσεις για τη σημερινή κακοδαιμονία μπήκε όταν οι Rajapaksa αποθεώνονταν ενώ έχουν κατηγορηθεί ως αρχιτέκτονες της γενοκτονίας των Tamil (70.000 έως 140.000 υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν κατά τον εμφύλιο) και για φρικιαστικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η ατιμωρησία την οποία απολάμβαναν σε συνδυασμό με τη δόξα που τους περιέβαλλε, τους οδήγησαν να πιστέψουν ότι εφεξής, ό,τι κι αν έκαναν, θα βρίσκονταν στο απυρόβλητο. Τα πρώτα δείγματα τα έδωσαν αμέσως μόλις ανέλαβαν ξανά την εξουσία το 2019, με εθνικιστική ατζέντα και ακριβώς έπειτα από τις πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις εκείνου του Πάσχα. Τότε, άρχισαν να ροκανίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας: Με πρόεδρο αυτή τη φορά τον Gotabaya, κατάργησαν το 19ο άρθρο του Συντάγματος που περιόριζε τη δύναμη του προέδρου προβλέποντας μέγιστο αριθμό θητειών, αίροντας την προεδρική νομική ασυλία και απαιτώντας έλεγχο των προεδρικών διορισμών από το Κοινοβούλιο. Έπειτα, το υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε το 20ο άρθρο, που διεύρυνε τις εξουσίες και περιόριζε τον κοινοβουλευτικό έλεγχο για τον πρόεδρο.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τωρινή κρίση; Οι Rajapaksa ένιωθαν ότι μπορούν πλέον να κυβερνήσουν όπως τους κάνει κέφι και με βάση μόνο το συμφέρον των ίδιων και του στενού τους περιβάλλοντος. Κι αυτό ποτέ δεν καταλήγει καλά.
Όλα αυτά τα χρόνια, λοιπόν, οι Rajapaksa έχουν διορίσει δεκάδες συγγενείς τους σε διάφορες θέσεις, σε βαθμό που «η κυβέρνηση έμοιαζε ολοένα και περισσότερο με οικογενειακή εταιρεία», όπως έγραφαν πέρσι οι New York Times.
Κανείς δεν θα σταματούσε πια τον πρόεδρο, ούτε όταν πήρε δύο ολέθριες για την οικονομία αποφάσεις, εκτός από τα εκατομμύρια δολάρια που ξόδεψε σε κατασκευαστικά πρότζεκτ-μαμούθ, πολλά από τα οποία αποδείχθηκαν ελαττωματικά, και τον αλόγιστο δανεισμό που τώρα αντιστοιχεί περίπου στο 38% του χρέους.
Αφενός, αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας το 2019, ο Gotabaya προχώρησε σε μεγάλες μειώσεις φόρων, με συνέπεια τη συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 25%. Λίγους μήνες αργότερα, ήρθε η πανδημία του κορωνοϊού, που χτύπησε έναν από τους πλέον κερδοφόρους τομείς της οικονομίας της Σρι Λάνκα, τον τουρισμό. Τότε μειώθηκαν και τα εμβάσματα που έστελναν οι μετανάστες της σε συγγενείς τους στη χώρα.
Ο πρώην πρόεδρος και βουλευτής της Σρι Λάνκα από την περιφέρεια Kurunegala, Mahinda Rajapaksa (L) βρίσκεται στην πλευρά της αντιπολίτευσης με τους βουλευτές (L-R) Chamal Rajapaksa, Dinesh Gunawardena και Nimal Siripala de Silva κατά τη διάρκεια μιας συνόδου του κοινοβουλίου στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, Δεκέμβριος 2018. Το Κοινοβούλιο συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 18 Δεκεμβρίου, αφού ο ηγέτης του Ενωμένου Εθνικού Κόμματος Ranil Wickremesinghe διορίστηκε εκ νέου πρωθυπουργός. Μετά από απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ο Πρόεδρος Maithripala Sirisena επανέφερε τον Wickremesinghe ως Πρωθυπουργό στις 16 Δεκεμβρίου, αφού τον απέλυσε στις 26 Οκτωβρίου και διέλυσε το Κοινοβούλιο σχεδόν 20 μήνες πριν από τη λήξη της θητείας του. EPA/M.A.PUSHPA KUMARA
Στη συνέχεια, σε μια ιστορία γνωστή και επαναλαμβανόμενη, οι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν τη Σρι Λάνκα ως ανίκανη να αποπληρώσει το εξωτερικό χρέος της. Στην ουσία, της έκοψαν το οξυγόνο στερώντας της την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.
Για να αποφύγει το χάος, η κυβέρνηση κατέφυγε στα συναλλαγματικά της αποθέματα, το 70% των οποίων εξάντλησε μέσα σε δύο χρόνια.
Εν τω μεταξύ, ως απόλυτος άρχων, ο πρόεδρος Gotabaya Rajapaksa προέβη σε ένα ακόμα ολέθριο λάθος. Τον Μάιο του 2021, εν μία νυκτί, κατήργησε τα χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα, παρουσιάζοντας την απόφασή του ως μεγαλόπνοο σχέδιο για να γίνει η Σρι Λάνκα η πρώτη χώρα αποκλειστικά βιολογικής γεωργίας διεθνώς, αλλά και ως προσπάθεια να καταπολεμηθεί μια μυστηριώδης ασθένεια των νεφρών στους αγρότες, που πιστεύεται ότι συνδέεται με υπερέκθεση στα νιτρικά άλατα των φυτοφαρμάκων.
Όσο ιδανικό κι αν ακούγεται, τέτοιες αποφάσεις προϋποθέτουν ανάλογη προεργασία για να επιτύχουν. Σαν να λέμε ότι προχωρούμε αύριο σε πλήρη απολιγνιτοποίηση στην Ελλάδα, χωρίς να έχουμε διασφαλίσει εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Στη Σρι Λάνκα λοιπόν οι αγρότες βρέθηκαν ξαφνικά επί ξύλου κρεμάμενοι, καθώς η κυβέρνηση δεν αύξησε καν την παραγωγή και εισαγωγή οργανικών λιπασμάτων.
Κάπου τότε, στα μέσα του 2021, εκδηλώθηκε η κοινωνική δυσαρέσκεια: χιλιάδες άνθρωποι άρχισαν να διαδηλώνουν απαιτώντας μεταξύ άλλων δικαιοσύνη για τους «εξαφανισμένους» του πολέμου και καλύτερους μισθούς για τους εργαζόμενους στην Υγεία. Η κυβέρνηση τσάκισε τις διαδηλώσεις, με το πρόσχημα ότι παραβίαζαν τα μέτρα κατά του κορωνοϊού, κι ενώ σπα, εστιατόρια και καταστήματα λειτουργούσαν κανονικά.
Το αποτέλεσμα της κατάργησης των φυτοφαρμάκων ήταν ότι η αγροτική παραγωγή, την καλλιεργητική περίοδο μέχρι τον Μάρτιο, μειώθηκε δραματικά – υπολογίζεται μεταξύ 20% και 70%, ανάλογα με το προϊόν. Είναι χαρακτηριστικό ότι η παραγωγή ρυζιού, βασικό είδος διατροφής για τη χώρα, μειώθηκε μεταξύ 40-50% , κι έτσι η Σρι Λάνκα αναγκάστηκε να εισαγάγει περί τους 300.000 τόνους το πρώτο τρίμηνο του 2022 (από 14.000 που εισήγαγε το 2020).
Ο Ranil Wickremesinghe που ανέλαβε πρωθυπουργός (για έκτη φορά) μετά την παραίτηση του Mahinda, ήρε την απαγόρευση για φυτοφάρμακα και λιπάσματα, όμως ακόμα δεν έχουν γίνει εισαγωγές, ενώ η έλλειψη τροφίμων χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Ο Wickremesinghe πάντως, σε μια εμφανή προσπάθεια κατευνασμού των διαδηλωτών, υποσχέθηκε συνταγματικές αλλαγές που θα περιορίσουν τις εξουσίες του προέδρου, ενώ πρότεινε να συμμετέχουν εκπρόσωποι της νεολαίας και ειδικοί στις επιτροπές κυβερνητικού έργου.
Με το παρελθόν του Gotabaya βέβαια δεν είναι εύκολο να πειστούν οι πολίτες ότι μπορεί να «αλλάξει ο Μανωλιός», παρεκτός «να βάλει τα ρούχα του αλλιώς». Η προεδρική παραίτηση μοιάζει μονόδρομος. Είναι εξάλλου ο μόνος από το πολιτικό τους σόι που βρίσκεται ακόμα στην εξουσία. Οι περισσότεροι κρύβονται σε μια στρατιωτική βάση, για να γλιτώσουν από την οργή του πλήθους.
Γιατί όταν αντιμετωπίζεις τη χώρα σαν τσιφλίκι σου, είναι εξαιρετικά πιθανό κάποια στιγμή η συσσωρευμένη οργή των πολιτών της να σε πνίξει.
Δυνάμεις ασφαλείας φρουρούν αστυνομικό οδόφραγμα κοντά στο σπίτι του Προέδρου στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, 28 Μαΐου 2022. Χιλιάδες διαδηλωτές πραγματοποιούν πορεία διαμαρτυρίας ζητώντας την παραίτηση του προέδρου για την αποτυχία αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Σε αυτή την κατάσταση απελπισίας, η Σρι Λάνκα έχει βγει «στη γύρα» για (νέα) δάνεια. Ζήτησε βοήθεια από τις γειτονικές της χώρες και αναδυόμενες υπερδυνάμεις Ινδία και Κίνα, που ανέκαθεν επιδίωκαν να διασφαλίσουν επιρροή στη Σρι Λάνκα. Η Ινδία δήλωσε ότι παρείχε βοήθεια πάνω από 3,5 δισ. δολ. φέτος. Ταυτόχρονα, ο πρόεδρος Rajapaksa ζήτησε από την Κίνα να αναδιαρθρώσει χρέος 3,5 δισ. δολ. οφειλόμενο προς αυτή, ενώ ο πρωθυπουργός Wickremesinghe δήλωσε στους Financial Times ότι το Πεκίνο προσέφερε δάνεια «μερικών εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων».
Πολλά δυτικά μέσα αποδίδουν την παρούσα κρίση στις οικονομικές σχέσεις της χώρας με την Κίνα. Ωστόσο, τα δάνεια του Πεκίνου αναλογούσαν μόνο στο 10% του εξωτερικού χρέους της Σρι Λάνκα το 2020. Το μεγαλύτερο μέρος –γύρω στο 30%- ήταν διεθνή κρατικά ομόλογα. Μπορεί, για παράδειγμα, οι Κινέζοι να χρηματοδότησαν ένα λιμάνι που κατέληξε να είναι ζημιογόνο, το Hambantota, όμως η Σρι Λάνκα το υπενοικίασε για 99 χρόνια στο Chinese Merchant’s Group, κάτι που της απέφερε 12 δισ. δολ.
Τα κινεζικά δάνεια δεν φέρονται να είναι η βασική αιτία του προβλήματος.
Τότε, τι;
Ψάξαμε λίγο το παρελθόν της Σρι Λάνκα με τον παλιό της γνώριμο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με το οποίο έχει ήδη μπει σε διαπραγματεύσεις για νέο δάνειο.
Το ΔΝΤ δήλωνε τον Μάιο ότι έχει δεσμευτεί να βοηθήσει, αλλά ότι οποιοδήποτε δάνειο θα δοθεί υπό τον όρο της διευθέτησης του τεράστιου χρέους της Σρι Λάνκα.
Ακόμα και το «περιοδικό των αγορών» Bloomberg, όμως, έφτασε να γράψει ότι η εξασφάλιση βοήθειας από το ΔΝΤ «θα προϋποθέτει διαρθρωτικές αλλαγές όπως την αύξηση των φόρων και τη μείωση των δαπανών, βήματα που θα επιδείνωναν τον πόνο των πολιτών της».
Ας ανατρέξουμε όμως λίγο στο παρελθόν.
Είναι γνωστό ότι οι αποικιοκράτες αναδιάρθρωναν την παραγωγή των αποικιών ώστε να καλύπτει δικές τους ανάγκες. Έτσι, οι κατακτημένες χώρες στρέφονταν σε μονοκαλλιέργειες, καταστρέφοντας την όποια διαφοροποιημένη τους παραγωγή. Καφές, ζάχαρη και μπανάνες είναι τρεις από τις γνωστότερες μονοκαλλιέργειες που εξάγονταν και συνεχίζουν να εξάγονται στον Βορρά. Αν έπεφτε η ζήτηση ή μεταβαλλόταν η τιμή του προϊόντος, πλήττονταν το εξαγωγικό εμπόριο, άρα και η οικονομία της αποικίας.
Στο ίδιο μοτίβο λοιπόν και η Σρι Λάνκα, βρετανική αποικία μέχρι το 1948 με το όνομα Κεϋλάνη, διατηρούσε μονοκαλλιέργειες τσαγιού, καφέ, καουτσούκ και μπαχαρικών – είδη τα οποία εξήγε και συνιστούσαν μεγάλο μέρος του ΑΕΠ της. Με τα έσοδα από τις εξαγωγές αυτές αγόραζε βασικά είδη διατροφής.
Οποιαδήποτε διακύμανση στις εξαγωγές, γινόταν αισθητή ως οικονομική κρίση. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος που Σρι Λάνκα έχει συχνά αντιμετωπίσει κρίσεις σχετικά με το ισοζύγιο πληρωμών.
Πρόκειται για τυπική ιστορία πρώην αποικίας. Είναι γνωστό ότι μετά την αποαποικιοποίηση, τα δάνεια μέσω ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας ήταν ο τρόπος που η Δύση συνέχιζε να κρατά τις χώρες αυτές εξαρτημένες. Η Σρι Λάνκα από το 1965 είναι τακτικός «πελάτης» του ΔΝΤ, έχοντας λάβει συνολικά 16 δάνεια με ασφυκτικούς όρους. Για 33 από τα συνολικά 55 χρόνια από το 1965, η χώρα βρισκόταν υπό την επιτήρηση του Ταμείου.
Το μεγαλύτερο δάνειο από το ΔΝΤ (2,6 δισ. δολ.) το έλαβαν μετά το τέλος του τριακονταετούς εμφυλίου πολέμου, τον Ιούλιο του 2009. Και το πιο πρόσφατο ήταν 1,5 δισ. το 2016, στο πλαίσιο τριετούς προγράμματος.
Ο σπόρος των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στη Σρι Λάνκα έχει λοιπόν ριχτεί από πολύ παλιά, και οι συνέπειες ήταν περισσότερες από τις προφανείς. Για παράδειγμα, το 1977 ο τότε πρόεδρος J. R. Jayerwardene για να εξισορροπήσει τις επιπτώσεις της νεοφιλελεύθερης πολιτικής του που διεύρυνε τις ανισότητες (καθώς ήρε τους περιορισμούς στις εισαγωγές, κατήργησε τις επιδοτήσεις σε τροφή και πετρέλαιο και μείωσε σημαντικά τον δημόσιο τομέα), γιγάντωσε τον στρατό. Το 1990 ο στρατός ήταν ο μεγαλύτερος εργοδότης της χώρας. Μόνο όμως για τους Σιναλέζους, όχι για τους Ταμίλ. Κι αυτό ενίσχυσε τον εθνικισμό με τις ολέθριες συνέπειες του αιματηρού εμφυλίου.
Και από οικονομική σκοπιά, όμως, ο στρατός ρουφά το αίμα της χώρας. Το 2022, κι ενώ η κρίση είχε ήδη ξεδιπλωθεί, το 12,3% του προϋπολογισμού πήγε στις ένοπλες δυνάμεις. Για να αντιληφθείτε το μέγεθος, ο στρατός της Σρι Λάνκα είναι υπερδιπλάσιος εκείνου της Βρετανίας σε καθαρούς αριθμούς.
Ελάχιστες, όμως, αναλύσεις θα αποκαλύψουν ως έναν παράγοντα του χάους τον στρατό. Το ΔΝΤ «παραβλέπει» αυτή την κρατική δαπάνη. Μάλλον είναι «πολλά τα λεφτά» για τη δυτική αμυντική βιομηχανία.
Σε κάθε περίπτωση, οι όροι που συνόδευαν τα δάνεια της χώρας ήταν οι κλασικοί του ΔΝΤ. Σε μία περίπτωση, ήταν να μειώσει το έλλειμμα, να διατηρήσει αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, να κόψει τις κρατικές επιδοτήσεις για τρόφιμα στου πολίτες και να υποτιμήσει το νόμισμα ώστε οι εξαγωγές να γίνουν βιώσιμες.
Η Σρι Λάνκα αντιμετωπίζει τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών λόγω της έλλειψης συναλλαγματικών αποθεμάτων, με αποτέλεσμα σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα, καύσιμα, φάρμακα και εισαγόμενα αγαθά. EPA/CHAMILA KARUNARATHNE
Ωστόσο, όπως επισημαίνει και το Conversation, σε περιόδους κρίσης, η κυβέρνηση πρέπει να κάνει το αντίθετο: να ρίξει χρήμα για να κινηθεί η οικονομία, κάτι αδύνατο με τους όρους του Ταμείου. «Παρόλη την κατάσταση, τα δάνεια του ΔΝΤ συνέχιζαν να εισρέουν, και η οικονομία της που είχε δεινοπαθήσει σώρευε όλο και περισσότερο χρέος», σημειώνεται.
Κι η φούσκα έσκασε.
Φυσικά κάθε κρίση χρέους έχει τις τοπικές της ιδιαιτερότητες. Όμως, «καθώς η Σρι Λάνκα παλεύει με το χάος, τα προβλήματά της είναι μια προειδοποίηση για τις αναδυόμενες αγορές στις οποίες το υψηλό χρέος συγκλίνει με οικονομικά προβλήματα και κοινωνική αναστάτωση», έγραφε το Time. Το γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια (άρα και το κόστος δανεισμού) προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό κάνει τις προβλέψεις ακόμα πιο δυσοίωνες.
Οι χώρες τώρα πρέπει να αντιμετωπίσουν το χρέος τους εν μέσω ιδιαίτερα δυσχερών οικονομικών συνθηκών, με τις τιμές τροφίμων και καυσίμων να αυξάνονται. Οικονομολόγοι του Bloomberg σημείωναν ότι η κατάσταση κινδυνεύει να εξελιχθεί σε ένα ευρύτερο φιάσκο χρέους και σε ακόμα μία απειλή για την παγκόσμια οικονομία που αναρρώνει από την πανδημία. Αίγυπτος, Τυνησία και Περού είναι μεταξύ των χωρών που βρίσκονται στη ζώνη κινδύνου.
Όπως είπε στο Time ένας από τους επικεφαλής της Pictet Asset Management, ειδικός για το χρέος σε σκληρό νόμισμα αναδυόμενων αγορών: «Οι καλές εποχές μάλλον έχουν παρέλθει».
