«Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τους αιγιαλούς, τις όχθες ποταμών και λιμνών και τις παραλίες της χώρας σαν οικόπεδα προς εμπορική αξιοποίηση», λένε με κοινή ανακοίνωσή τους οκτώ περιβαλλοντικές οργανώσεις, με αφορμή το σχέδιο νόμου του υπουργείου Οικονομικών για τους «Όρους αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές και άλλες διατάξεις», που εισήχθη προχθές, Τετάρτη, για συζήτηση και ψήφιση στην Ολομέλεια, αφού προηγουμένως έλαβε μόνο την θετική ψήφο της ΝΔ κατά την επεξεργασία του στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων.
Έχοντας ήδη προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, οι οργανώσεις καταγγέλλουν πως το νομοσχέδιο – το οποίο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση για μόλις δύο εβδομάδες – καταργεί μεταξύ άλλων το ελάχιστο όριο προστασίας των 30 μέτρων παραλίας, δηλαδή της αδόμητης ζώνης από το όριο του αιγιαλού, ενώ παράλληλα «μεταβάλλει κατά το μεγαλύτερο μέρος της τη νομοθεσία για την παράκτια και παρόχθια ζώνη, με διατάξεις, που, όχι απλώς δεν τις ισχυροποιούν προς όφελος του κοινού περιβαλλοντικού συμφέροντος, αλλά τις εξαφανίζει παντελώς».
Από την πλευρά του, το Υπουργείο επισημαίνει πως στόχος του νομοσχεδίου είναι «η βελτίωση του πλαισίου που διέπει τη διαχείριση των παραθαλάσσιων περιοχών, ώστε να επιτρέπεται η αξιοποίησή τους κατά τρόπο επωφελή για την εθνική οικονομία, προστατευτικό για το περιβάλλον και σύμφωνο με το δημόσιο συμφέρον», και πως αναδεικνύει «την προστατευτική μεταχείριση αιγιαλών και παραλιών που παρουσιάζουν ιδιαίτερα οικολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά».
Λαμβάνοντας υπόψη τα σχόλια και τις παρατηρήσεις των οργανώσεων αλλά και των κομμάτων, ο υπουργός Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας, Κωστής Χατζηδάκης, ανέφερε πως μετά τη συζήτηση του νομοσχεδίου θα καταθέσει προσθήκες-βελτιώσεις. Μεταξύ αυτών, την παραχώρηση χρήσης αιγιαλού και παραλίας και σε ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια και διαμερίσματα και όχι μόνο στα ξενοδοχεία, τη μείωση του τιμήματος χρήσης για τα ναυταθλητικά σωματεία, την αυστηροποίηση των προστίμων για αυθαίρετες κατασκευές και τη μείωση του ποσοστού σε 30% για την δεύτερη παράβαση υπέρβασης κατάληψης αιγιαλού ή παραλίας από παραχωρησιούχο.
Για τις προβληματικές διατάξεις του νομοσχεδίου που αφήνουν απροστάτευτες τις ελληνικές ακτές και καταργούν τον κοινόχρηστο χαρακτήρα τους, μίλησαν στην Popaganda η Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής πολιτικής WWF Ελλάς, και μέλη της οργάνωσης.
«Θα έπρεπε η αδόμητη ζώνη να έχει πλάτος τουλάχιστον 100 μέτρων, ώστε να συμμορφώνεται με τις επιταγές του Πρωτοκόλλου, το οποίο έχει κυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι από την Ελλάδα»
Σχολιάζοντας αρχικά το νομοσχέδιο στο σύνολό του, οι άνθρωποι της WWF Ελλάς επισημαίνουν ότι το σχέδιο νόμου δεν προτείνει τίποτα νέο για την προστασία της παράκτιας ζώνης από την κλιματική αλλαγή, και το θέμα διέπεται από το παρωχημένο άρθ. 12 ν. 2971/2001. «Τα συναρμόδια Υπουργεία φαίνεται να έχουν την εντύπωση ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ακτές θα είναι περιορισμένες και εντοπισμένες, χωρίς οικονομικές συνέπειες, και αντιμετωπίσιμες με μερικά σημειακά και αποσπασματικά τεχνικά έργα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Δυστυχώς για όλους μας, το πρόβλημα είναι εκτεταμένο: σειρά ερευνών τα τελευταία χρόνια, που τα συναρμόδια Υπουργεία επιμένουν να αγνοούν, έδειξαν ότι ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής ακτογραμμής είναι εκτεθειμένο στην διάβρωση. Εκτός από την κλιματική αλλαγή, η διάβρωση των ελληνικών ακτών αναδεικνύει δύο ακόμα πολιτικά προβλήματα: τις ασυντόνιστες επεμβάσεις στην ακτή από κάθε είδους λιμενικά έργα, και την κακή διαχείριση των εσωτερικών υδάτων».
Επιπλέον, στο νομοσχέδιο δεν υπάρχει αναφορά σε άλλους φυσικούς ή ανθρωπογενείς κινδύνους που απειλούν την παράκτια και την παρόχθια ζώνη (πλημμυρικούς, σεισμικούς ή τεχνολογικούς, όπως βιομηχανικά ατυχήματα ή ρύπανση). Η κα. Νάντσου επισημαίνει επί τούτου πως, «Για τους κινδύνους αυτούς, το Πρωτόκολλο ΟΔΠΖ απαιτεί εκτίμηση επιπτώσεων και μέτρα πρόληψης, μετριασμού και προσαρμογής. Δεν υπάρχει ωστόσο ούτε η παραμικρή αναφορά στον ρόλο της παράκτιας και της παρόχθιας ζώνης στην προστασία των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων από κάποιους φυσικούς κινδύνους. Απουσιάζουν ακόμα και οι οικονομικές επιπτώσεις των παραπάνω, που είναι τόσο σημαντικές για τον τουριστικό τομέα, και για τις οποίες το επισπεύδον Υπουργείο θα έπρεπε να δείξει κάποια ευαισθησία».
Παράλληλα, το παρόν σχέδιο νόμου, αν και θα πρέπει να είναι σύμφωνο με τις επιταγές της οδηγίας-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική (Οδηγία 2008/56/ΕΚ), βασική πρόβλεψη της οποίας αποτελεί η ανάπτυξη και εφαρμογή στρατηγικών για τη θάλασσα, λαμβάνοντας μέτρα που «εξασφαλίζουν την προστασία και τη διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, προλαμβάνουν την επιδείνωσή του ή, όταν αυτό είναι δυνατόν, αποκαθιστούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα σε περιοχές όπου αυτά έχουν υποστεί αρνητικές επιδράσεις», τέτοιου είδους προβλέψεις απουσιάζουν.
Μέχρι σήμερα, ο ορισμός της παραλίας σύμφωνα με το άρθ. 1 παρ. 2 εδ. β’ ν. 2971/2001, περιελάμβανε την εξής αναφορά: «Το πλάτος της παραλίας καθορίζεται σε τουλάχιστον τριάντα (30) και μέχρι πενήντα (50) μέτρα από τη γραμμή του αιγιαλού». Όπως εξηγεί η WWF Ελλάς, «Μολονότι δεν είναι συμβατή με το Πρωτόκολλο ΟΔΠΖ (το οποίο θεσπίζει “αδόμητη ζώνη” τουλάχιστον 100 μέτρων, εκεί που δεν υπάρχουν οικισμοί και σημαντικά λιμενικά έργα δημόσιου συμφέροντος), η ισχύουσα διάταξη ήταν καταρχήν θετική, διότι προβλέπει ένα ελάχιστο πλάτος παραλίας – δηλαδή, του χώρου που παραμένει αδόμητος και προορίζεται για την ελεύθερη χρήση του κοινού και την περιβαλλοντική προστασία της ακτής (φυσικά, με την αυτονόητη προϋπόθεση ότι ο χώρος αυτός είναι διαθέσιμος, και δεν περιορίζεται από τη νόμιμα διαμορφωμένη γραμμή δόμησης και την γεωμορφολογία της ακτής).
Τώρα, χωρίς καμία αιτιολογική βάση – έλλειψη από την οποία προκύπτει ότι η προτεινόμενη τροποποίηση επιδιώκει την ικανοποίηση ιδιωτικών συμφερόντων – η προτεινόμενη ρύθμιση καταργεί το ελάχιστο όριο των 30 μέτρων, το οποίο προβλεπόταν και από πρόσφατες διατάξεις (άρθ. 231 ν. 5039/2023), σχετικά με την ελάχιστη απόσταση από την γραμμή αιγιαλού των τουριστικών επιπλωμένων κατοικιών εντός σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων και μικτών τουριστικών καταλυμάτων μικρής κλίμακας. Παράλληλα, διατηρεί το ήδη απαράδεκτο ανώτατο όριο των 50 μέτρων για τον νομικό χαρακτηρισμό τμήματος της ακτής ως “παραλίας”».
Η κα. Νάντσου σχολιάζει σχετικά ότι, «Σε μια χώρα της οποίας οι πολιτικές ηγεσίες δείχνουν διαχρονική απέχθεια για τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό, η θέσπιση ενός ελάχιστου 30 μέτρων αδόμητης παραλίας ήταν μια σημαντική κατάκτηση. Θα έπρεπε η αδόμητη ζώνη να έχει πλάτος τουλάχιστον 100 μέτρων, ώστε να συμμορφώνεται με τις επιταγές του Πρωτοκόλλου, το οποίο έχει κυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι από την Ελλάδα. Για άλλη μια φορά, η χώρα μας είναι ευρωπαϊκή ουραγός στην προστασία των ακτών της. Ευρωπαϊκές χώρες με μεγάλη ακτογραμμή έχουν θεσπίσει ζώνες απαγόρευσης της δόμησης, κάθε μια βέβαια με τις δικές της θεσμικές προκλήσεις εφαρμογής της νομοθεσίας για τις ακτές. Ενδεικτικά, η Γαλλία έχει ως ελάχιστη αδόμητη ζώνη τα 100 μέτρα από τη γραμμή αιγιαλού, η Γερμανία 150, η Δανία 300, και η Ισπανία 100-200, ενώ αν ψηφιστεί η σχετική διάταξη του νομοσχεδίου, η Ελλάδα θα έχει 0 μέτρα ζώνης προστασίας».
Ως μικρούς αιγιαλούς, ορίζουμε εκείνους με μήκος ή πλάτος μικρότερο των 5 μέτρων, ή έκταση μικρότερη των 150 τετραγωνικών. Σύμφωνα με τις έως τώρα διατάξεις του σχεδίου νόμου, ακόμα και αυτές οι μικρές, απομονωμένες εκτάσεις, θα μπορούν να παραχωρούνται σε «όμορα» ξενοδοχεία. Η WWF Ελλάς εξηγεί πως, «Με το νομοσχέδιο, πρέπει το μήκος ή πλάτος του αιγιαλού να είναι 4 μέτρα για να μπορεί να παραχωρηθεί μόνο στα όμορα ξενοδοχεία. Αν είναι 4,5 μέτρα το πλάτος της, μπορεί να παραχωρηθεί σε κάθε τουριστική επιχείρηση. Πρώτα απ’ όλα, όσον αφορά τα “διακριτά” τμήματα, το νομοσχέδιο επεκτείνει τη δυνατότητα παραχώρησης της απλής χρήσης: για παράδειγμα, ενώ το ισχύον καθεστώς περιλαμβάνει καθολική απαγόρευση στην παραχώρηση απλής χρήσης των “μικρών” αιγιαλών, το νομοσχέδιο αίρει την απαγόρευση αυτή για τα ξενοδοχειακά καταλύματα. Κατά συνέπεια, για τα διακριτά αυτά τμήματα, που είναι μικρά σε έκταση – και σε ορισμένες περιοχές της επικράτειας, τα μόνα διαθέσιμα – το κοινό θα πρέπει πλέον να “ανταγωνιστεί” τα ξενοδοχειακά καταλύματα».
«Δεύτερον, ένα τμήμα του αιγιαλού μπορεί να είναι “διακριτό” και εν μέρει δυσπρόσιτο. Έτσι, ο παραχωρησιούχος (ως επιχείρηση) θα καταλάβει το ελκυστικό τμήμα, περιορίζοντας το υπόλοιπο κοινό στο δυσπρόσιτο. Άλλωστε, η διαδικασία καθορισμού των παραχωρητέων τμημάτων δεν εμπλέκει το κοινό ή δημόσιες υπηρεσίες με σχετική τεχνογνωσία. Αλλά η διάταξη είναι πρόχειρα διατυπωμένη και σε τεχνικό επίπεδο: οι συνεχείς πετρώδεις επιφάνειες δεν παραχωρούνται, είτε είναι διακριτές είτε όχι, διότι δεν μπορούν να ασκηθούν εκεί δραστηριότητες αναψυχής του κοινού, Η “οριογραμμή” ανάμεσα στα όρια ενός κόλπου (μία νέα έννοια, που δεν ορίζεται) μπορεί να περιλαμβάνει και ασυνεχή μορφολογικά στοιχεία, άρα περισσότερα διακριτά τμήματα».
Το σχέδιο νόμου φαίνεται πως αφαιρεί τη ρητή αναφορά ότι «ο αιγιαλός αποτελεί ουσιώδες στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος της Χώρας, που προστατεύεται από την Πολιτεία, η οποία το διαχειρίζεται, σύμφωνα με τη φύση του και τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του». Όπως εξηγεί η οργάνωση, «Eισάγει τον ορισμό του “προστατευόμενου αιγιαλού και παραλίας”, ως διακριτού τμήματος αιγιαλού και παραλίας, το οποίο βρίσκεται εντός περιοχής που συμπεριλαμβάνεται στον Εθνικό Κατάλογο Περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000, με ιδιαίτερα οικολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά που πρέπει να βελτιωθούν, να προστατευθούν ή να διατηρηθούν».
Προς τον σκοπό διατήρησης των χαρακτηριστικών αυτών, τίθενται απαγορεύσεις και περιορισμοί στις επιτρεπόμενες δραστηριότητες επί του αιγιαλού, της όμορης παραλίας και του όμορου παλαιού αιγιαλού, ωστόσο το σχέδιο νόμου δεν εισάγει στην πραγματικότητα τίποτα νέο στην προστασία των προστατευόμενων αιγιαλών και παραλιών. «Δεδομένου ότι μόνο αιγιαλοί και παραλίες εντός του δικτύου Natura 2000 μπορούν να χαρακτηριστούν προστατευόμενοι/ες, αφήνονται απροστάτευτοι αιγιαλοί και παραλίες που εντάσσονται σε άλλα σημαντικά καθεστώτα (με χαρακτηριστικά “που πρέπει να βελτιωθούν, προστατευθούν ή διατηρηθούν”), όπως περιφερειακές ζώνες, άλλες κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών όπως προβλέπονται από τον ν. 1650/1986, μικρούς υγρότοπους, δάση και δασικές εκτάσεις, περιοχές ειδικής προστασίας (ΠΕΠ) κατά την χωροταξική νομοθεσία, κ.ά.».
Ταυτόχρονα, η διάταξη αυτή εισάγει μια ειδική κατηγορία αιγιαλών και παραλιών, τις «απάτητες παραλίες», οι οποίες είναι «ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας», και στις οποίες απαγορεύεται η απλή παραχώρηση χρήσης καθώς και οποιαδήποτε άλλη δράση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη μορφολογία τους και την ακεραιότητά τους ως προς τις οικολογικές του λειτουργίες. Στις περιοχές αυτές προβλέπονται απαγορεύσεις και περιορισμοί δραστηριοτήτων. Όπως διευκρινίζει η WWF Ελλάς, «Με τη διάταξη αυτή δημιουργείται μια νέα ad hoc “κατηγορία” προστατευτικού καθεστώτος, οι “απάτητες παραλίες” οι οποίες όμως αποτελούν ήδη τμήμα υφιστάμενων προστατευόμενων περιοχών. Στην ουσία το παρόν σχέδιο νόμου δεν προστατεύει τις παραλίες αυτές, αλλά προβλέπει τη δυνατότητα θέσπισης απαγορεύσεων και περιορισμών ως προς τις δραστηριότητες που επιτρέπονται επ’ αυτών.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 και οι πλέον ευαίσθητες περιοχές του αιγιαλού και της παραλίας θα πρέπει να θωρακιστούν και να προστατευθούν, όπως απαιτεί το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο. Ωστόσο, οι μεγάλες καθυστερήσεις που σημειώνονται σε σχέση με το έργο των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και την έκδοση των προεδρικών διαταγμάτων χαρακτηρισμού και καθορισμού χρήσεων γης και δραστηριοτήτων για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000, δεν δικαιολογούν σε καμία περίπτωση τη δημιουργία ad hoc αποσπασματικών ρυθμίσεων που κατακερματίζουν στην ουσία το προστατευτικό καθεστώς των περιοχών αυτών. Το υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα πρέπει να προβεί άμεσα στις απαιτούμενες ενέργειες για την έκδοση των προεδρικών διαταγμάτων και των σχεδίων διαχείρισης προκειμένου να προστατευθούν ουσιαστικά οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 και να συμμορφωθεί η χώρα μας με τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Για τον λόγο αυτό άλλωστε εκκρεμεί και η παραπομπή της στο ΔΕΕ για μη συμμόρφωση», επισημαίνει επί τούτου.
«Η ρύθμιση θεσπίζει χρήσεις εντός προστατευόμενης περιοχής, χωρίς την προηγούμενη “δέουσα” εκτίμηση των επιπτώσεών της στο ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής»
Με την προτεινόμενη διάταξη, καθορίζεται για πρώτη φορά θαλάσσια ζώνη λιμένα Αλεξανδρούπολης, με την οποία επεκτείνεται η ήδη καθορισμένη χερσαία ζώνη. Ο καθορισμός αυτός γίνεται με διάταξη τυπικού νόμου, και δεν ακολουθείται η προβλεπόμενη διαδικασία, ενώ το ζήτημα αυτό αποσιωπάται στην Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης. Όπως υπογραμμίζει η κα. Νάντσου, «Η αποσιώπηση των πραγματικών σκοπών της ρύθμισης, δημιουργεί προβληματισμό για την διαφάνεια και την ποιότητα του νομοθετικού έργου. Ακόμα περισσότερο, με τον τρόπο αυτό, επιδιώκεται ο περιορισμός της πρόσβασης στην δικαιοσύνη, μολονότι η χωροταξική “αναδιάρθρωση” της θαλάσσιας περιοχής νοτίως της Αλεξανδρούπολης έχει σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες. Η διάταξη πρέπει να αποσυρθεί, κυρίως διότι αντιτίθεται στο ενωσιακό δίκαιο, αφού η ρύθμιση του συγκεκριμένου θέματος με διάταξη νόμου και όχι με προεδρικό διάταγμα αντίκειται στην συνταγματική αρχή της διάκρισης των εξουσιών».
Επιπροσθέτως, η WWF Ελλάς σημειώνει πως, «Ο προτεινόμενος καθορισμός της θαλάσσιας ζώνης αποτελεί σχέδιο ή πρόγραμμα το οποίο “λόγω των συνεπειών που ενδέχεται να έχουν σε ορισμένους τόπους” απαιτεί “εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων”. Η προτεινόμενη ρύθμιση αποσιωπά το γεγονός ότι η προτεινόμενη “θαλάσσια ζώνη” επεκτείνεται εντός του δικτύου Natura 2000, και ειδικότερα εντός του Τόπου Κοινοτικής Σημασίας “Θαλάσσια Περιοχή Θράκης”. Με άλλα λόγια, η ρύθμιση θεσπίζει χρήσεις εντός προστατευόμενης περιοχής, χωρίς την προηγούμενη “δέουσα” εκτίμηση των επιπτώσεών της στο ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής. Κατά παράβαση των σχετικών προθεσμιών που τίθενται από το ενωσιακό δίκαιο, η χώρα μας δεν έχει ακόμη καθορίσει το καθεστώς διαχείρισης και τους όρους προστασίας της εν λόγω περιοχής Natura, ούτε έχει προβεί στον απαιτούμενο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της θαλάσσιας έκτασης που αφορά η ρύθμιση».
Στην κοινή ανακοίνωσή τους, οι οκτώ περιβαλλοντικές οργανώσεις παρουσίασαν και τα σημεία του νομοσχεδίου που κινούνται προς θετική κατεύθυνση. Σύμφωνα με αυτά:
