Ήδη από τον Νοέμβριο του 2023, και ενώ η δημόσια υγεία βάλλεται αδιάκοπα – από την υποστελέχωση του ΕΣΥ μέχρι τη λειτουργία των επί πληρωμή απογευματινών χειρουργείων -, οι συζητήσεις για το Νομοσχέδιο για την Ψυχική Υγεία και η διάδοση του περιεχομένου του, είχαν ξεσηκώσει τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες στους τομείς της ψυχικής υγείας και της απεξάρτησης. Επικαλούμενη την «ολοκλήρωση σε διοικητικό επίπεδο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης» και την «αποϊδρυματοποίηση», η κυβέρνηση έθεσε τελικά το νομοσχέδιο σε δημόσια διαβούλευση πριν από λίγες μέρες, εν μέσω διακοπών και καλοκαιρινής ανάπαυλας.
Σύμφωνα με αυτό, το Eθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ) ανατίθεται σε έναν ιδιωτικό φορέα (ΝΠΙΔ) ενώ καταργούνται δύο από τα τρία εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δαφνί» και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Πιο αναλυτικά, θα δημιουργηθεί ένας μεγάλος, τεχνοκρατικά δομημένος οργανισμός, ο οποίος θα συγκεντρώνει όλο το ΕΔΥΨΥ (ψυχιατρεία, κέντρα ψυχικής υγείας, παιδοψυχικής υγείας, ΜΚΟ, ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές κ.ά.), ενώ οι υπάλληλοι που σήμερα εργάζονται στους ψυχιατρικούς τομείς των Γενικών Νοσοκομείων, στις Πρωτοβάθμιες Μονάδες και στις δομές αποασυλοποίησης, θα μεταφερθούν στον Οργανισμό των Υγειονομικών Περιφερειών και οι διοικήσεις των νοσοκομείων εντός των οποίων λειτουργούν οι ψυχιατρικοί τομείς, δεν θα έχουν καμία αρμοδιότητα στη διοίκηση.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι εργαζόμενοι θα καλούνται να «περιπλανιούνται» στις δομές ψυχικής υγείας, από τη μία δομή στην άλλη, από τη μία πόλη στην άλλη, ακόμα και από τη μία υγειονομική περιφέρεια στην άλλη, με την επίκληση «έκτακτων» υπηρεσιακών αναγκών.
Παράλληλα, μεγάλο είναι το πλήγμα για τα εγκεκριμένα δημόσια και δωρεάν «στεγνά» προγράμματα απεξάρτησης, τα οποία θα συγχωνευτούν σε έναν ενιαίο Οργανισμό Ιδιωτικού Δικαίου. Στο σχέδιο νόμου θα συμπεριληφθεί, όπως ανακοινώθηκε, η σύσταση Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) που θα συνενώσει διοικητικά και οργανωτικά όλους τους εγκεκριμένους οργανισμούς και φορείς (ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, 18ΑΝΩ κ.ά.) που λειτουργούν σήμερα για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ και άλλου είδους εξαρτήσεις). Η εν λόγω προοπτική ισοδυναμεί με δραματικές αλλαγές τόσο στη φιλοσοφία όσο και στη θεραπευτική διαδικασία και τους ίδιους τους θεραπευτές των φορέων, όπως καταγγέλλουν σύσσωμοι οι εργαζόμενοι στο πεδίο. Επίσης, προβλέπεται το κλείσιμο των 75 Κέντρων Πρόληψης, αφού δεν διασφαλίζεται η συνέχιση της λειτουργίας τους μετά το 2027.
Στον αντίποδα των εξελίξεων που ισοπεδώνουν τον δημόσιο χαρακτήρα της ψυχικής υγείας, οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στον χώρο απαιτούν τη δημιουργία ενός κεντρικά σχεδιασμένου πανελλαδικού δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και την ανάπτυξη όλων των όρων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και ισότιμης κοινωνικής επανένταξης. Περισσότερες από 150 ομοσπονδίες, σωματεία και μαζικοί φορείς από όλη τη χώρα ενώνουν τη φωνή τους και λένε «όχι» στην ιδιωτικοποίηση της δημόσιας Ψυχικής Υγείας, της Πρόληψης και της Απεξάρτησης από τα ναρκωτικά.
Μιλώντας στην Popaganda για όσα δυστοπικά θα φέρει ο νέος νόμος, ο Θωμάς Δημουλάς, πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Εργαζομένων του ΨΝΑ, εξηγεί πως η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση είναι κάτι το οποίο εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια επιχειρείται να εκπονηθεί, «διατεινόμενη με την πρόφαση της αποασυλοποίησης πως θα “αφαιρέσει το στίγμα”, πως ο εξαρτημένος, ο ψυχικά ασθενής θα “αποτελεί λειτουργικό κομμάτι της κοινωνίας” κ.λπ. Κανένα ουσιαστικό βήμα δεν έχει γίνει όμως προς αυτή την κατεύθυνση και, αντιθέτως, υποβαθμίζεται συνεχώς η ποιότητα των υπηρεσιών. Το νομοσχέδιο νομιμοποιεί κάθε μορφή ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε πρόληψη-θεραπεία-κοινωνική επανένταξη, δίνοντας στους ιδιώτες προκλητικά προνόμια και κρατική χρηματοδότηση».
Στην πραγματικότητα, η λογική του αποστιγματισμού των ψυχικά ασθενών (για την οποία κάνει λόγο η κυβέρνηση), βασίζεται στη λειτουργία των μονάδων και των ψυχιατρείων με ευέλικτο τρόπο, στο ότι θα είναι μικρές, θα πρέπει να βρίσκονται κοντά στις τοπικές κοινωνίες, και οι άνθρωποι οι οποίοι λαμβάνουν υπηρεσίες θα μπορούν να εντάσσονται στο κοινωνικό πλαίσιο. Όπως περιγράφει ο κ. Δημουλάς, «ακόμα και οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας και βρίσκονται στις πιο κλειστές δομές των θεραπευτικών κοινοτήτων διαμονής, είναι άνθρωποι που βγαίνουν στη γειτονιά, ψωνίζουν, κοινωνικοποιούνται κ.ά. Πρέπει να διασφαλίσουμε δηλαδή πως θα ζουν σαν όλους τους “κανονικούς” ανθρώπους (όπως τους αποκαλούμε). Είναι βέβαιο πως απευθυνόμενοι σ’ αυτόν τον πολύ μεγάλο οργανισμό που θα συγκροτηθεί, οι ωφελούμενοι δεν θα μπορούν να έχουν μία εξατομικευμένη βοήθεια και φροντίδα».
Προκειμένου να υπάρξει ουσιαστική ενίσχυση του επιστημονικού έργου των ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας, θα πρέπει να κινηθούμε προς μία διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ενιαίου Συλλόγου Εργαζομένων του ΨΝΑ, «Πρέπει να στραφούμε στην περιφερειακή συγκρότηση των μονάδων και την άμεση επαφή τους με την τοπική κοινωνία, και η αυτοδιοίκηση να αποτελεί κομμάτι αυτού του προσανατολισμού και όχι κάτι αποκομμένο που υπάγεται σε μία επιτελική δομή. Όσο κι αν λέγεται πως κάτω από αυτή δεν θα πειραχτεί τίποτα, ότι “το θεραπευτικό και επιστημονικό έργο θα εξακολουθεί να γίνεται όπως τώρα”, κάτι τέτοιο η εμπειρία μας μας έχει δείξει πως είναι ρεαλιστικά αδύνατο δίχως τη δικτύωση των υπηρεσιών μεταξύ τους. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει πρωτόκολλο διασύνδεσης, η διασύνδεση με το ΕΣΥ και τις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων είναι αδύνατη. Αυτά δεν λύνονται με μεταρρυθμίσεις διοικητικές, ούτε με τη συγκέντρωση οικονομικών πόρων».
Αναφερόμενος στην υποστελέχωση των δομών, ο ίδιος επισημαίνει: «Με γρήγορα αντανακλαστικά δώσαμε απάντηση στο κατάπτυστο νομοσχέδιο που έφερε η κυβέρνηση μες στο κατακαλόκαιρο, ελπίζοντας να μας πιάσει στον ύπνο. Στήριξη με προσλήψεις μόνιμου προσωπικού και δημιουργία νέων, δωρεάν κρατικών δομών και όχι συρρίκνωση χρειάζεται η ψυχική υγεία. Το κλείσιμο ΜΚΟ είχε αποτέλεσμα ασθενείς να οδηγούνται στα γονατισμένα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία Αττικής Δαφνί και Δρομοκαΐτειο, 3.500 ωφελούμενοι του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Αγίων Αναργύρων να βρίσκονται “στον αέρα”, 400 ωφελούμενοι του προγράμματος “Νοσηλεία κατ’ οίκον” επίσης να βρίσκονται ξεκρέμαστοι και οι εργαζόμενοί του να απολύονται με τη λήξη του προγράμματος, ενώ εκκρεμούσαν τουλάχιστον 3.000 αιτήματα».
Ο αντιπρόεδρος εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ, Δημήτρης Κολοκάθης, καταγγέλλει ρητά στην Popaganda πως οτιδήποτε λειτουργεί αυτή τη στιγμή στο πεδίο των εξαρτήσεων καταργείται και εντάσσεται σε έναν ενιαίο οργανισμό ο οποίος θα συσταθεί: «Καταργείται ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, το 18ΑΝΩ, η ΑΡΓΩ και ο Ιανός στη Θεσσαλονίκη, ο ΔΙΑΠΛΟΥΣ στην Κέρκυρα, καταργείται η μονάδα του νοσοκομείου Γ. Χατζηκώστα στα Ιωάννινα κ.ά. Είναι σημαντικό να σταθούμε στο ότι ο οργανισμός αυτός θα είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου – όπως είναι ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ. Ωστόσο, οι υπόλοιπες μονάδες είναι Δημοσίου Δικαίου, είναι μονάδες νοσοκομειακές. Για πρώτη φορά στο ΕΣΥ αποσπώνται μονάδες από νοσοκομεία και μπαίνουν σε μονάδες ιδιωτικού δικαίου. Αυτό έχει από μόνο του τη σημασία του και αποδεικνύει πως δεν πρόκειται για μία ουδέτερη ρύθμιση, όταν στρέφεται στο κόψιμο μονάδων από το ΕΣΥ».
Παράλληλα, ο κ. Κολοκάθης κρίνει πως έπονται ιδιωτικοποιήσεις, αφού στο πεδίο των εξαρτήσεων, πέρα από τους εγκεκριμένους οργανισμούς, λειτουργούν αυτή τη στιγμή χωρίς επίσημη άδεια πολυάριθμες ιδιωτικές μονάδες. Μέσω του νέου αυτού οργανισμού, αναμένεται να αδειοδοτηθούν και οι ιδιωτικές αυτές μονάδες, πράγμα το οποίο θα γίνει για πρώτη φορά στο πεδίο των εξαρτήσεων. «Πρόκειται για μία ελληνική πατέντα, γιατί κανείς στο πεδίο δεν μπορεί να καταλάβει για ποιον λόγο επιλέγεται κάτι που δεν υπάρχει πουθενά – κυριολεκτικά. Καμία δυτική χώρα δεν έχει τέτοιο μοντέλο, και δεν ξέρω για ποιον λόγο δεν ακολουθείται η πρακτική-πεπατημένη με την οποία λειτουργούν παντού αυτά τα πράγματα. Αυτό που είναι αναγκαίο, είναι να υπάρχει ένας οργανισμός ο οποίος θα σχεδιάζει και θα συντονίζει τις δομές και τις μονάδες που θα βρίσκονται από κάτω του και θα τις δικτυώνει μεταξύ τους. Αυτή είναι η ορθή και ωφέλιμη για τους ασθενείς και τους εργαζόμενους πρακτική», σχολιάζει ο αντιπρόεδρος εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ.
Βάσει του νέου νομοσχεδίου, σε όλη την Ελλάδα, οι υφιστάμενες μονάδες που κάποτε λειτουργούσαν διοικητικά αυτόνομα, θα διοικούνται πλέον από μία ή μερικές ακόμη κεντρικές διευθύνσεις. «Αυτό από μόνο του είναι προβληματικό. Αν αναλογιστούμε πως μόνο στο ΚΕΘΕΑ και στον ΟΚΑΝΑ δουλεύουν 1800 άνθρωποι με κάθε είδους σχέση εργασίας, ο οργανισμός αυτός θα φτάσει σε αριθμό τους υπαλλήλους του ΟΣΕ. Θα υπάρχουν περίπου τις 2μιση χιλιάδες επαγγελματίες υγείας που θα δουλεύουν στο πεδίο μαζί με εξαρτημένους. Το πεδίο αυτό όμως δεν είναι σαν την εφορία, δεν είναι μια διοικητική υπηρεσία αλλά μια υπηρεσία υγείας», σημειώνει ο κ. Κολοκάθης.
«Η λειτουργία αυτών των μονάδων θα συνεχίσει να υφίσταται, θα υπάρχει όμως μια ενιαία αλυσίδα διοίκησης όπου πάνω από όλες αυτές τις θεραπευτικές μονάδες της χώρας θα βρίσκονται ένας, δύο, τρεις άνθρωποι. Η τάση θα είναι να ομογενοποιηθούν οι μονάδες κατά το πώς θεωρεί αυτός ο άνθρωπος ότι πρέπει να λειτουργούν. Ακόμα κι αν είναι δόκιμο αυτό που θεωρεί, η ομογενοποίηση της πολυμορφίας είναι διαμετρικά αντίθετη με την ουσία της ψυχικής υγείας», καταλήγει.
Εργαζόμενοι και εργαζόμενες από μονάδες Ψυχικής Υγείας και Απεξάρτησης πραγματοποίησαν μαζική συγκέντρωση έξω από το υπουργείο Υγείας, απαιτώντας την άμεση απόσυρση του νομοσχεδίου.
Αναφερόμενη στις κρίσιμες αλλαγές που θα φέρει το νέο νομοσχέδιο, η σπουδαία ψυχίατρος και πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Επιστημονικού και Κοινωνικού Έργου του 18ΑΝΩ, Κατερίνα Μάτσα, σχολίασε: «Είμαστε αποφασισμένοι να μη σκύψουμε το κεφάλι. Η κυβέρνηση θέλει να τσακίσει τον λαό και με το νομοσχέδιο-ταφόπλακα στην ψυχική υγεία και απεξάρτηση. Η διαχείριση της εξάρτησης με τους κανόνες της αγοράς σημαίνει διεύρυνση των ελαστικών σχέσεων απασχόλησης, απολύσεις ή εργασιακή ομηρία, και τους εξαρτημένους στις πιάτσες. Ο ΕΟΠΑΕ προωθεί την πολιτική “μείωση της βλάβης”. Όμως εμείς θέλουμε ανθρώπους απεξαρτημένους, μαχητές της ζωής κόντρα σ΄ ένα σύστημα που τους ωθεί στην εξάρτηση. Η τοξικοεξάρτηση δεν είναι αρρώστια, είναι πολυπαραγοντικό πρόβλημα».
Εκ μέρους της Ομοσπονδίας Συλλόγων Οικογένειας (ΟΣΟ) ΚΕΘΕΑ, ο Παντελής Ξυπολητάς τόνισε: «Οι γονείς που έχουμε ζήσει στο μεδούλι μας τι θα πει χρήση, εξάρτηση και απεξάρτηση δεν πρόκειται να υποκύψουμε σ΄ αυτό το νομοσχέδιο. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στις οικογένειες των εφήβων, οι πρώτες που θα τρέξουν να δουν τι θα κάνουν και οι τελευταίες που φεύγουν από το πρόγραμμα». Ο Γιώργος, μέλος της Κοινωνικής Επανένταξης στο 18ΑΝΩ, σημείωσε με τη σειρά του: «Είμαι 506 μέρες καθαρός από ουσίες. Πήρα βοήθεια από το 18 ΑΝΩ, γιατί είχα τη θέληση να ζήσω κι όχι να είμαι πεταμένος στα σκουπίδια. Σήμερα είμαι περήφανος και αλληλέγγυος στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη από βοήθεια».
«Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες, όχι μόνο δεν πρόκειται να λύσει κανένα πρόβλημα, απεναντίας θα γιγαντώσει τα τρομακτικά αδιέξοδα. Ακόμα και οι υπέρμαχοι των αντιδραστικών αλλαγών που ξεκίνησαν πριν 30-40 χρόνια με πρόσχημα την αποασυλοποίηση, αναγκάζονται να ομολογήσουν ότι η κατάσταση όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, στην Αγγλία και στις ΗΠΑ είναι τραγική. Εκρηκτικές ελλείψεις και δραματική υποβάθμιση των παροχών στους ψυχιατρικούς ασθενείς, εγκατάλειψή τους στο ανήμπορο οικογενειακό περιβάλλον που κάνει μάταια έκκληση για μία εισαγωγή έστω προσωρινά για να ανακουφιστούν από το τεράστιο οικονομικό και ψυχικό φορτίο. Ασθενείς από τα δημόσια ψυχιατρεία στις ιδιωτικές κλινικές, στο δρόμο ή στη φυλακή. Επαναϊδρυματοποίηση, νεοασυλικές μορφές περίθαλψης στις ψ/χ κλινικές των γενικών νοσοκομείων, στις ιδιωτικές κλινικές στις κατ’ επίφαση δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που έτσι κι αλλιώς δεν επαρκούν», γνωστοποίησε η πρόεδρος της ΟΕΝΓΕ, Αφροδίτη Ρέτζιου.
Η απεργιακή συγκέντρωση έκλεισε με τον χαιρετισμό του Νίκου, ο οποίος είναι 5 χρόνια στο πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ «Εν Δράσει» και σε τρεις μήνες θα αποφοιτήσει. Όπως είπε, «Η διορισμένη από την κυβέρνηση διοίκηση του ΚΕΘΕΑ και η ΠΝΠ ήδη προχωρούν την ιδιωτικοποίηση, αφού την αποφοίτησή μας θα την πληρώσουμε εμείς οι ίδιοι, τα μέλη του προγράμματος… Μπορεί να μας κοιτάνε και να νομίζουν ότι είμαστε μυρμήγκια. Εγώ όμως δεν είμαι αριθμός. Είμαι άνθρωπος. Κι έχω φωνή».
