Κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, μια Παγκόσμια ημέρα στοχεύει στο να μας υπενθυμίσει πως κανείς μας δεν μπορεί να είναι υγιής δίχως την ακεραιότητα του ψυχισμού του. Σε μια προσπάθεια λοιπόν να προληφθεί η ψυχική νόσος και να προαχθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, κατά τη διάρκεια αυτής της ημέρας πραγματοποιούνται δράσεις και εκδηλώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, τα μέχρι σήμερα δεδομένα γύρω από την ψυχική υγεία, όπως αυτά αποτυπώνονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, έχουν δυστυχώς αρνητικό πρόσημο:
1. Περίπου το 25% του πληθυσμού στον κόσμο (1 στους 4 ανθρώπους) αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας. Το 75% των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας δεν λαμβάνει καμία θεραπεία.
2. Το 50% περίπου των ψυχικών διαταραχών ξεκινούν πριν από την ηλικία των 14 ετών. Παρόμοια είδη διαταραχών έχουν αναφερθεί σε όλους την πολιτισμούς. Οι ψυχικές διαταραχές είναι ανάμεσα στις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως στους νέους. Ωστόσο, οι χώρες που έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας κάτω των 19 ετών, διαθέτουν και το φτωχότερο διαθέσιμο επίπεδο πόρων για την ψυχική υγεία. Οι περισσότερες χαμηλές και μεσαίου εισοδήματος χώρες έχουν μόνο ένα παιδοψυχίατρο για κάθε 1 από 4.000.000 άτομα.
3. Πάνω από 800.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο, είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-29 ετών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι για κάθε ενήλικα ο οποίος αυτοκτόνησε, είναι πιθανόν να υπήρχαν περισσότερες από 20 άλλες απόπειρες. Το 75% των αυτοκτονιών εμφανίζεται σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες. Ο συνδυασμός των ψυχικών διαταραχών και της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ, αποτελεί πυροδοτικό παράγοντα σε όλο τον κόσμο.
4. Οι καταστροφές και οι πόλεμοι έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και στην ψυχοκοινωνική ευημερία. Σε κάθε καταστροφικό γεγονός, τα ποσοστά εμφάνισης ψυχικών διαταραχών διπλασιάζονται.
5. Οι ψυχικές διαταραχές οδηγούν συχνά σε άλλες ασθένειες. Για παράδειγμα, η κατάθλιψη προσδιορίζεται ως ανεξάρτητος παράγων επικινδυνότητας για ισχαιμικά καρδιακά επεισόδια, ισχυρότερος από το φύλο, την υπέρταση, τις κοιλιακές αρρυθμίες ή τον διαβήτη.
6. Το στίγμα και οι διακρίσεις εις βάρος των ασθενών και των οικογενειών τους αποτρέπει τους ανθρώπους από το να αναζητήσουν φροντίδα και υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Οι παρερμηνείες και το στίγμα που περιβάλλουν την ψυχική υγεία, είναι πολύ διαδεδομένες. Παρά την ύπαρξη αποτελεσματικών θεραπειών για τις ψυχικές διαταραχές, υπάρχει η πεποίθηση ότι είναι ανίατες ή ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι ανίκανα, δεν έχουν υψηλή νοημοσύνη ή είναι ανήμπορα να λάβουν τη σωστή απόφαση. Αυτό το στίγμα μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, απόρριψη και απομόνωση, με ταυτόχρονο αποκλεισμό από την υγειονομική περίθαλψη ή υποστήριξη. Στο πλαίσιο του συστήματος ψυχικής υγείας, οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται πολύ συχνά ως αντικείμενα, που στοιβάζονται σε ανθρώπινες αποθήκες αντί να υπάρχει η φροντίδα για τη λειτουργική αποκατάστασή τους.
7. Υπάρχουν βασικά εμπόδια για τη διεύρυνση των παροχών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, έχουν καταγραφεί τα εξής εμπόδια: η απουσία της από την ημερήσια διάταξη για τη δημόσια υγεία και τα εμπόδια για τη χρηματοδότηση της, η σημερινή εικόνα και οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, η έλλειψη ένταξής της στο πλαίσιο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, οι ανεπαρκείς ανθρώπινοι πόροι και η έλλειψη δημόσιου λόγου και υπεράσπισής της.
8. Οι ψυχικές διαταραχές, είναι η δεύτερη αιτία παγκοσμίως για την οποία εργαζόμενοι χάνουν τις θέσεις τους. Περίπου 220 δις ευρώ υπολογίζεται ότι είναι το κόστος του εργασιακού τομέα από την κατάθλιψη. Και μέχρι το 2020, η κατάθλιψη θα είναι ο ισχυρότερος παράγοντας αναπηρίας παγκοσμίως για τις γυναίκες και τα παιδιά.
Όπως αναφέρει ο Χάρης Πίσχος, ψυχολόγος, συστημικός ψυχοθεραπευτής, ιδρυτής του Psychologynow.gr και επιστημονικός υπεύθυνος στο Ψυχολογικό Θεραπευτικό Κέντρο Συναίσθηση «Η αποτύπωση της σημερινής πραγματικότητας είναι τρομακτική, καταγράφοντας εξαιρετικά βίαιες συγκρούσεις και συνθήκες σε πολλές χώρες του κόσμου, με περισσότερους από 60 εκατομμύρια ανθρώπους να είναι εκτοπισμένοι, το υψηλότερο νούμερο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Ελλάδα ο χώρος της ψυχικής υγείας παραμένει ακόμη διαταραγμένος. Ενώ, οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να αλλάξει ριζικά το κλίμα της ψυχικής υγείας στη χώρα μας με το πρόγραμμα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και με μεγάλη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι σημαντικές, δεν είναι αρκετές. Απαιτείται η συνεργασία και η οργάνωση, τομείς που δυστυχώς υστερούμε. Χρειάζεται να δουλέψουμε όλοι για να αυξήσουμε τη δημόσια κατανόηση και να δείξουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πολύ περισσότερα για να προληφθούν οι αιτίες που τα προκαλούν, να παρέμβουμε νωρίς στην ψυχική διαταραχή και να υπερασπιστούμε την επιτυχημένη ανάκαμψη, όπου παρουσιάζεται».
Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας αφορά στις πρώτες βοήθειες για όλους. Οι προσπάθειες που γίνονται για να υπερασπιστεί και να διαδοθεί το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας, επικεντρώνεται στη βασική και ρεαλιστική ψυχολογική υποστήριξη από τους ανθρώπους που βρίσκονται σε καίριους ρόλους όπως το προσωπικό υγείας, δασκάλους, πυροσβέστες, εργαζόμενους στην κοινότητα, αστυνομικούς ή εθελοντές σε ΜΚΟ. Όπως τονίζει όμως ο ειδικός «οι συγκεκριμένες πρώτες βοήθειες καλύπτουν τόσο την ψυχολογική όσο και την κοινωνική υποστήριξη. Ακριβώς όπως και η γενική υγειονομική περίθαλψη δεν αποτελείται μόνο από τις σωματικές πρώτες βοήθειες, παρομοίως και κανένα σύστημα ψυχικής υγείας δεν θα πρέπει να αποτελείται από πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας και μόνο. Η επένδυση σ’ αυτές είναι μέρος μιας μακροπρόθεσμης προσπάθειας να εξασφαλιστεί ότι κάθε άνθρωπος που έρχεται αντιμέτωπος με οξεία δυσφορία λόγω μίας κρίσης, είναι σε θέση να λάβει βασική υποστήριξη και πως αυτοί που χρειάζονται κάτι περισσότερο θα λάβουν πρόσθετη και προηγμένη υποστήριξη».
Σύμφωνα με την ψυχολόγο, οικογενειακή θεραπεύτρια,συστημική ψυχοθεραπεύτρια και αντιπρόεδρο του Μ.Κ.Σ Η Γέφυρα, Μιρέλλα Κορομπίλια, όλοι κάποια στιγμή στην ζωή μας είμαστε εν δυνάμει ψυχικά ασθενείς και έχουμε βιώσει κάποιο τραύμα. Είναι λοιπόν πιθανό να έχετε κάποιον γονέα, παιδί, αδελφό, αδελφή ή φίλο που υποφέρει από μια μορφή συναισθηματικής διαταραχής. Ποια είναι όμως τα συμπτώματα που μπορείτε να αναγνωρίσετε;
- Ξαφνική αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες (υπερφαγία, απώλεια πολλών γευμάτων κ.τ.λ.)
- Να ξεκινήσει να αποφεύγει κοινωνικές εκδηλώσεις,πολυκοσμία, ευρύτερη κοινωνική επαφή.
- Να δυσκολεύεται να κοιμηθεί και να ξυπνήσει σε καθημερινή βάση.
- Να παίρνει ηρεμιστικά ή άλλα φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού.
- Να βιώνει ένα συνεχόμενο εκνευρισμό όπου, πολλές φορές κατά την διάρκεια της ημέρας, του προκαλεί και το αίσθημα δύσπνοιας.
- Να νιώθει ότι οι καταστάσεις γύρω του έχουν μόνο ένα τρόπο λύσης, που θεωρεί όμως πως αδυνατεί να δώσει.
Η ενημέρωση γύρω από την ψυχική υγεία είναι κρίσιμη αφού τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές συνήθως έχουν περιορισμένες δυνατότητες να διερευνήσουν την κατάστασή τους. «Μιλήστε χωρίς ντροπή αλλά με ειλικρίνεια και φέρτε στο μυαλό σας κάποιον γνωστό σας που είναι σε θεραπεία. Η ειλικρίνεια στη σχέση και στην επικοινωνία μπορεί να φέρει ευχάριστα και απρόσμενα αποτελέσματα».
Αφού εντοπίσετε κάποιο από τα συμπτώματα, το επόμενο σημαντικό βήμα είναι να παροτρύνετε τον πάσχοντα να ζητήσει βοήθεια, να επισκεφτεί έναν συγκεκριμένο θεραπευτή, να διαβάσει μερικά χρήσιμα άρθρα ή να συζητήσει με κάποιο άτομο που βρίσκεται σε θεραπευτική διαδικασία. Η ειδικός προειδοποιεί πως ενδεχομένως το αγαπημένο σας πρόσωπο να μη δέχεται τη συμβουλή σας. «Εσείς όμως θα επικεντρώσετε την προσπάθεια σας στην ενθάρρυνση και στην θετική ενδυνάμωση. Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες, θα πείτε ότι νιώθετε και πιστεύετε και μετά θα επιτρέψετε στον άλλο να αναλάβει την ευθύνη του ως ενήλικας. Κανείς δεν μπορεί να μπει σε θεραπευτική σχέση αν δεν το θέλει. Τέλος, αυτό που θα ήθελα να μοιραστώ, έχοντας κάτσει στην πολυθρόνα του θεραπευτή και του θεραπευόμενου είναι πως δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και απόλυτες απαντήσεις. Από την παιδική μας ηλικία προσπαθούμε να βρούμε την θέση μας σ’ αυτόν τον κόσμο και αυτό το γεγονός είναι από μόνο του αρκετά στρεσογόνο».
