Κινδυνεύει η ελευθερία του λόγου -ή έστω η stand up κωμωδία- από την πολιτική ορθότητα;

«Οι φιλελεύθεροι προστατεύουν ανθρώπους και οι πολιτικά ορθοί άνθρωποι προστατεύουν συναισθήματα. Δεν κάνουν τίποτα. Κουνάνε το δάχτυλο σε άλλους ανθρώπους που με κάποιο τρόπο υπολείπονται των ορίων που οι ίδιοι έχουν θέσει και τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν αλλάξει πριν από τρεις εβδομάδες. Μετακινούν διαρκώς τα δοκάρια στο τέρμα για να μπορέσουν να πουν “σε τσάκωσα!” Για παράδειγμα, όταν μεγάλωνα, το πιο φιλελεύθερο πράγμα που μπορούσες να κάνεις είναι να μη βλέπεις το χρώμα στο δέρμα του άλλου. Αυτό τώρα είναι λάθος. Τώρα πρέπει να βλέπεις πάντα το χρώμα, για να κατοχυρώσεις τα προνόμιά σου ως λευκός. Αλλά εγώ μεγάλωσα στην εποχή του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που έλεγε να κρίνεις τον άλλο από τον χαρακτήρα του και όχι από το χρώμα του δέρματός του. Ακόμη πιστεύω ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος.»

«Όλοι φοβούνται την οργή του όχλου του Twitter και τους πολεμιστές για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αστυνομία πολιτικής ορθότητας.»

«Οι κωμικοί φοβούνται να κάνουν αστεία στα clubs γιατί κάποιος θα το βιντεοσκοπήσει, θα το ανεβάσει στο Twitter και ο όχλος θα σε πάρει στο κυνήγι.»

«Οι πολιτικά ορθοί άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται για την κοινωνική δικαιοσύνη. Νοιάζονται για τα σκαλπ που θα κρεμάσουν στον τοίχο. Για παράδειγμα ο Λίαμ Νίσον. Έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο που δεν μπορούμε να παραδεχθούμε ότι κάναμε κάποτε κακές σκέψεις, τις οποίες ξεπεράσαμε και γίναμε καλύτεροι άνθρωποι; Δεν μπορείς να κρίνεις το σήμερα με βάση το χθες. Εξελισσόμαστε.»

«Ορίζω την πολιτική ορθότητα ως την υπερίσχυση της ευαισθησίας έναντι της αλήθειας. Αυτό είναι το πρόβλημά μου. Δεν φτάνουμε στην αλήθεια γιατί έχουμε παραγίνει ευαίσθητοι.»

Τα παραπάνω είναι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα της χειμαρρώδους συνέντευξης που παραχώρησε πρόσφατα στους New York Times o Bill Maher, διάσημος Αμερικανός κωμικός, πολιτικός σχολιαστής και τηλεοπτικός παρουσιαστής, που κατά καιρούς έχει προκαλέσει -κι ενδεχομένως να «τρέφεται», σε κάποιο βαθμό, από- τη μήνη ακόμη και των liberal φίλων του με δημόσιες τοποθετήσεις σαν και τη συγκεκριμένη.

Μπορεί η άποψη του βραβευμένου spoken word performer και πάλαι ποτέ ηγέτη των θρυλικών χαρντκορ αγκιτατόρων Black Flag, Henry Rollins, να μην είναι εκ διαμέτρου αντίθετη, όμως η διαφορά είναι αν μη τι άλλο ειδοποιός. «Πιστεύω στην πολιτική ορθότητα. Πιστεύω επίσης στο ότι θα έπρεπε να μπορεί κάποιος να πει αυτό που θέλει» δηλώνει ο πανκ διανοούμενος στη μεγάλη, αποκλειστική συνέντευξή του στην Popaganda.

Ο Henry Rollins δεν μασάει τα λόγια του.

«Ο Κλιντ Ίστγουντ όταν ρωτήθηκε για το αν πολλά από αυτά που λέει ο Τραμπ είναι ρατσιστικά, απάντησε -παραφράζω ελαφρώς- ως εξής: «Αυτά τα πράγματα κανείς δεν διανοούταν να τα χαρακτηρίσει ρατσιστικά όταν ήμουν νέος». Το πήρα όλο αυτό και το μετέφερα στις παραστάσεις μου, προσθέτοντας ότι την εποχή που ο Κλιντ Ίστγουντ ήταν νέος, δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί η πενικιλίνη και η δύναμη της βαρύτητας δεν συζητιόταν καν στα σχολεία. Αυτό που εννοώ είναι ότι πρέπει να εξελιχθούμε επιτέλους. Συμφωνώ με τον Bill Maher αλλά επίσης νομίζω ότι θα έπρεπε πάντα να προσπαθούμε να κάνουμε πιο ουσιαστικό τον διάλογο ανάμεσα στους ανθρώπους καθώς πηγαίνουμε προς τα μπροστά. Με το να παραμένεις στάσιμος στην πραγματικότητα σημαίνει ότι πας πίσω ολοταχώς και αυτό δεν είναι καθόλου ενδιαφέρον για μένα. Δεν υποστηρίζω ότι ο καθένας δεν θα έπρεπε να λέει αυτό που θέλει φοβούμενος ότι μπορεί να πληγώσει τις λεπτεπίλεπτες ευαισθησίες κάποιου. Άλλωστε μερικές φορές ένα αστείο είναι απλά ένα αστείο. Αλλά μπορούμε επιτέλους να προχωρήσουμε από το να αποκαλούμε «αδερφές» ή «νέγρους» κάποιους ανθρώπους και από το να χαρακτηρίζουμε ως «κοριτσάκια» ή «γυναικούλες» όσους μας φαίνονται αδύναμοι; Έχω σιχαθεί όλο αυτό το νταϊλίκι.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Henry Rollins στην Popaganda: Πότε μάσησε τα λόγια του, για να το κάνει σε αυτή τη συνέντευξη;

Δεν χρειάζεται να ενστερνίζεται κανείς δογματικά και αμετακίνητα μία «στρατευμένη» θέση υπέρ ή κατά της πολιτικής ορθότητας χωρίς αστερίσκους, οφείλουμε όμως άπαντες να αναγνωρίσουμε ότι και οι δύο αποτελούν κομμάτια της μεγάλης συζήτησης που, ας είμαστε ειλικρινείς, έχει ανοίξει πια για τα καλά: Βλάπτει η πολιτική ορθότητα την ελευθερία του λόγου;

H Popaganda ζήτησε τη γνώμη των Ελλήνων stand-up κωμικών. Όχι, φυσικά, γιατί η κωμωδία -γενικά και η stand-up ειδικά- είναι το πιο σημαντικό προπύργιο της ελευθερίας του λόγου. Αλλά γιατί αποτελεί ένα από τα κατεξοχήν πεδία που -όχι τόσο γιατί με πρόσχημα το χιούμορ όλοι μας, επαγγελματίες και μη «αστειάτορες» έχουμε πει και κάνει πράγματα για τα οποία έχουμε μετανιώσει- οφείλουν να αφουγκραστούν τα σημεία των πολιτικά ορθών καιρών, για να μπορέσουν να πορευτούν οργανικά στο μέλλον. Όποιο κι αν είναι αυτό. Αν και μάλλον εύλογα ελπίζει κανείς να πρόκειται για μία επόμενη μέρα κατά την οποία μία σατιρική εκπομπή θα διατηρήσει μεν την αυτοδιάθεσή της να «σπάει πλάκα» κατά βούληση, αλλά θα αποκτήσει και την αξιοπρέπεια να μπορεί να ζητήσει μια τίμια συγνώμη αν τυχόν οι περιστάσεις το απαιτήσουν.

Διονύσης Ατζαράκης: «Μπορείς να είσαι αστείος χωρίς να μειώνεις τον Άλλον. Και μπορείς παράλληλα να κάνεις ποιοτική και σύγχρονη κωμωδία, χωρίς ίχνος πουριτανισμού»

Είμαστε η χώρα όπου πέρσι, στην εκπομπή της Κατερίνας Καινούργιου, έπαιξε ένα σκετσάκι όπου είχαν βάψει μια λευκή κοπέλα μαύρη και την είχαν ντύσει με στερεοτυπική αφρικανική φορεσιά από αποκριάτικη στολή του 1950, γιατί δεν είχαν πρόχειρη μια ηθοποιό αντίστοιχης εθνικότητας. Άρα, όπως απολογητικά δήλωσε και η Κατερίνα: «ε τι να κάνουμε, τη βάψαμε με φούμο». Και αυτό πέρασε από όλα τα πιθανά στάδια λήψης αποφάσεων και έπαιξε κανονικά στον αέρα. Οπότε μάλλον έχουμε αρκετό δρόμο να διανύσουμε ακόμα μέχρι να υπάρξει έστω μια στοιχειώδης ευαισθητοποίηση γύρω από τέτοια (ή πάσης φύσεως) θέματα, και όλοι να αρχίσουμε να τα αντιμετωπίζουμε με περισσότερη προσοχή και σεβασμό. Πιστεύω λοιπόν πως καλό είναι να εστιάσουμε σε όλα αυτά, τα στοιχειώδη, πριν αρχίσουμε να ανησυχούμε για την άλλη πλευρά και το αν η «πολιτική ορθότητα» θα μας επιβάλει να φιλτράρουμε αυτά που λέμε. Προς το παρόν, ας φιλτράρουμε και λίγο αυτά που λέμε. Μας χρειάζεται.

Προφανώς μπορείς να είσαι αστείος χωρίς να μειώνεις τον Άλλον που συχνά έχει βιώσει ανισότητα ή καταπίεση, και χωρίς να καταχράζεσαι κάποιο προνόμιο. Και μπορείς παράλληλα να κάνεις ποιοτική και σύγχρονη κωμωδία, χωρίς ίχνος πουριτανισμού. Απλώς, καμιά φορά ίσως είναι λίγο πιο δύσκολο. Πιστεύω όμως ότι μπορούμε και αξίζει να δυσκολευτούμε λίγο παραπάνω. Το χρωστάμε, νομίζω, στο κοινό. Και βλέπω ότι ήδη, πολλοί stand-up comedians το κάνουν. Ας γίνεται λοιπόν στο stand-up comedy για αρχή, με την ελπίδα πως κάποτε, σε αντίστοιχο meeting με εκείνο που έγινε τότε στο σκετς της Καινούργιου, θα υπάρξει ο εξής διάλογος:

-Ρε παιδιά, θα πω κάτι τρελό: μήπως να μη βάφαμε μια γυναίκα με φούμο γιατί παίζει να είναι προσβλητικό;
-Οκ, και με τι να τη βάψουμε; Ακούω ιδέες.
-Με τίποτα, Κατερίνα. Με τίποτα.

Χρύσα Κατσαρίνη: «Το πρόβλημα είναι όταν η πολιτική ορθότητα δεν χρησιμοποιείται ως ένα μέσο, ώστε να είμαστε πιο πολιτισμένοι και να ζούμε αρμονικά, αλλά ως αυτοσκοπός»

Να ξεκινήσω κάνοντας σαφές πως είμαι υπέρμαχος της ελευθερίας της έκφρασης. Κάθε ένας από εμάς έχει το δικαίωμα να πει την άποψη του, οποία και αν είναι αυτή. Παράλληλα όμως, φέρει την ευθύνη της άποψης αυτής. Το βάρος της ευθύνης, έγινε ξεκάθαρο από τη στιγμή που η πολιτική ορθότητα ήρθε στην ζωή μας. Δεν είμαι πολέμιός της. Αντιθέτως θεωρώ πως είναι σημαντική αλλαγή. Το γεγονός ότι σαν κοινωνία είμαστε πιο ευαισθητοποιημένοι, είναι ένα βήμα μπροστά. Το να μην ακούγονται ρητορικές μίσους (προς οποιαδήποτε κατεύθυνση) από πρόσωπα της τηλεόρασης, μόνο χαρά μπορεί να μου δώσει. Το πρόβλημα είναι όταν η πολιτική ορθότητα δεν χρησιμοποιείται ως ένα μέσο, ώστε να είμαστε πιο πολιτισμένοι και να ζούμε αρμονικά, αλλά ως αυτοσκοπός.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι το εξής: ένας κωμικός είπε ένα αστείο το οποίο χτυπούσε την ομοφοβία και στήριζε την LGBTQ κοινότητα. Αλλά, μέσα στο κείμενο του, είπε την φράση «αλλαγή φύλου». Τον πλησίασαν μετά την παράσταση διάφοροι από το κοινό και ήταν πολύ απότομοι και προσβλητικοί, επειδή είπε «αλλαγή φύλου», που είναι ένας όρος που δεν χρησιμοποιείται πια, αντί για «φύλομετάβαση», που είναι ο δόκιμος όρος. Σαφώς σαν κωμικοί θα πρέπει να ενημερωνόμαστε ώστε να μην χρησιμοποιούμε όρους που μπορεί να προσβάλλουν ή να πληγώνουν, αλλά αν είχαν ακούσει το κείμενο και δεν είχαν σταθεί σε αυτή την φράση, θα μπορούσαν να αντιληφθούν την φιλική προσέγγιση και την πρόθεση του συγκεκριμένου κωμικού. Είναι σημαντικό λοιπόν, η πολιτική ορθότητα να μην καταπατά τα χωράφια της ελευθερίας του λόγου. Δεν υπάρχουν και δεν θα έπρεπε να υπάρχουν όρια στην κωμωδία. Τα όρια τα θέτει ο ίδιος ο κωμικός σύμφωνα με τα βιώματα, τις ευαισθησίες και την αντίληψη του. Και όσο γίνεται αυτό, το Stand Up Comedy δεν κινδυνεύει.

Λάμπρος Φισφής: «Στόχος είναι το γέλιο και όχι η προσβολή. Κάνεις δεν θέλει να προσβάλλει το κοινό του»

Κάθε αστείο έχει ένα θύμα. Αυτό είναι κάτι που ισχύει από πάντα και δεν αλλάζει. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι ο κόσμος έχει γίνει πιο ευαίσθητος. Θίγεται πιο εύκολα. Πλέον θίγεται και για λογαριασμό άλλων. Παλιά στην κωμωδία οι κωμικοί λέγανε ό,τι θέλανε και ο κόσμος γελούσε και αυτό επειδή όλοι ξέραμε ότι αστειεύονται. Ότι είναι για πλάκα. Αυτό θεωρώ ότι το έχουμε ξεχάσει λίγο.

Η πρόθεση πίσω από το αστείο είναι το παν και η πρόθεση δεν έχει αλλάξει. Πάλι στόχος είναι το γέλιο και όχι η προσβολή. Κάνεις δεν θέλει να προσβάλλει το κοινό του. Σίγουρα στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει στα επίπεδα πολιτικής ορθότητας της Αμερικής αλλά σίγουρα σαν λαός έχουμε μια αδυναμία να γελάσουμε με τον εαυτό μας.

Γιώργος Χατζηπαύλου: «Κανένα είδος τέχνης δεν κινδυνεύει από το ηθικό πλαίσιο ή τη φύση, τους κανόνες και την εξέλιξη κάθε εποχής και κοινωνίας σε περιβάλλον ελευθερίας»

Κανένα είδος τέχνης δεν κινδυνεύει από το ηθικό πλαίσιο ή τη φύση, τους κανόνες και την εξέλιξη κάθε εποχής και κοινωνίας σε περιβάλλον ελευθερίας. Ίσα ίσα, καταγράφει και αναδεικνύει αυτά τα στοιχεία. Ακόμα κι αν ο δημιουργός το κάνει διαφωνώντας ή συμφωνώντας ή και παίρνοντας απόσταση.

Οι άνθρωποι άλλωστε που δραστηριοποιούνται σε κάθε είδος τέχνης είναι μέλη της εκάστοτε κοινωνίας κι εποχής κι αποφασίζουν σε προσωπικό επίπεδο το περιεχόμενο της τέχνης τους έχοντας επίγνωση ότι κρίνονται, πρώτα και πάνω απ’ όλα σε καλλιτεχνικό επίπεδο και στη συνέχεια, αν το επιδεικνύουν, για αυτό που είναι και πρεσβεύουν – και το αντίστροφο φυσικά δεν αποκλείεται αλλά σχεδόν ποτέ δεν εξετάστηκε η στάση ζωής του δημιουργού ενός αδιάφορου έργου τέχνης.