Για αρκετά χρόνια αφού είχα αρχίσει να βγάζω τα δικά μου χρήματα, θυμάμαι να χρειάζομαι ακόμη τη συνδρομή των γονιών μου για ορισμένα είδη από το supermarket. Μαζί με τα απορρυπαντικά και τα καθαριστικά, οι σερβιέτες είχαν την «τιμητική» τους. Για τον μισό περίπου πληθυσμό της γης, οι σερβιέτες, τα ταμπόν και άλλα προϊόντα περιόδου είναι τόσο απαραίτητα όσο το χαρτί υγείας. Κι όμως, σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης ακόμα συγκαταλέγονται στα είδη πολυτελείας και φορολογούνται με τον υψηλότερο συντελεστή. Το να ζητάς από τους γονείς σου να σου αγοράσουν σερβιέτες δεν είναι κάτι που θα έπρεπε να συμβαίνει αλλά για πολλά άτομα που χρειάζονται προϊόντα περιόδου, τα πράγματα είναι πολύ δυσκολότερα. Σε όλον τον κόσμο, περίπου 500 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια δεν μπορούν να διαχειριστούν την περίοδό τους με ασφάλεια λόγω έλλειψης ή αδυναμίας αγοράς προϊόντων περιόδου.
Μια γυναίκα έχει περίπου 468 περιόδους κατά τη διάρκεια της ζωής της. Προκειμένου να ανταπεξέλθει σε αυτές, χρειάζεται κατά μέσο όρο 11.400 σερβιέτες. Μπορεί να μην υπάρχουν επίσημα στοιχεία της ΕΕ σχετικά με το πόσες γυναίκες υποφέρουν από την αποκαλούμενη «φτώχεια περιόδου» (period poverty), αλλά έρευνες υπολογίζουν ότι 1 στις 10 γυναίκες στην Ευρώπη δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά την αγορά προϊόντων περιόδου.
Όταν μια γυναίκα φτάνει σε αυτό το σημείο, έρχεται αντιμέτωπη με την εμμηνορροϊκή ανασφάλεια. Η επίδραση αυτής της συνθήκης στην ψυχική της υγεία, είναι άμεση. Γυναίκες και άτομα με περίοδο βιώνουν ανησυχία και άγχος για τις μηνιαίες δαπάνες τους σε προϊόντα περιόδου, καθώς και αμηχανία κατά την αγορά τους. Ο αρνητικός αντίκτυπος της αδυναμίας αγοράς προϊόντων για την κάλυψη των αναγκών τους, έχει ωθήσει αρκετούς ανθρώπους σε εναλλακτικές, μη υγιεινές λύσεις, όπως η χρήση χαρτιού υγείας ή η χρήση των προϊόντων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το συνιστώμενο.
Από το 2007, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιτρέψει στα κράτη-μέλη να τροποποιήσουν τον λεγόμενο φόρο ταμπόν (tampon tax) σε ένα ελάχιστο όριο. Πολλές χώρες επέλεξαν να το πράξουν, ωστόσο, άλλες διατήρησαν τα προϊόντα γυναικείας υγιεινής στην ίδια κατηγορία ΦΠΑ με προϊόντα που δεν είναι πρώτης ανάγκης (αφού ο ΦΠΑ αποτελεί μια σημαντική πηγή εσόδων για τις κυβερνήσεις). Φτάνοντας στο 2022, η ΕΕ επέτρεψε στα κράτη-μέλη να πωλούν τα προϊόντα έμμηνης ρύσης χωρίς ΦΠΑ. Προς το παρόν, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν καταργήσει τον φόρο στα προϊόντα περιόδου. Από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη, αρκετά έχουν μειώσει τους φόρους μεταξύ 5 και 10%, με τη Γαλλία, την Ολλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γερμανία, την Κύπρο, το Βέλγιο, την Πολωνία και τη Λιθουανία να βρίσκονται ανάμεσά τους. Ωστόσο, σε άλλες χώρες οι φόροι παραμένουν πολύ υψηλοί, όπως στην Ουγγαρία (27%), στη Σουηδία, την Κροατία και τη Δανία (25%) και στη Φινλανδία και την Ισλανδία που αγγίζουν το 24%.
Το ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι πως η Σκωτία αποτελεί τη μόνη χώρα – τόσο στην Ευρώπη όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο – που παρέχει δωρεάν τα προϊόντα έμμηνης ρύσης σε όλους τους πολίτες της, ψηφίζοντας σχετική νομοθεσία το 2020 και θεσπίζοντας τον νόμο το 2022. Κομβική για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών είναι και η απόφαση της Ισπανίας το 2023 να καθιερώσει την άδεια περιόδου και να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που δίνει στις εργαζόμενες γυναίκες το δικαίωμα να λαμβάνουν τριήμερη άδεια μετ’ αποδοχών κάθε μήνα -με δυνατότητα επέκτασης σε πέντε ημέρες- εφόσον έχουν επώδυνη περίοδο.
Παραμένει στο 24% ο ΦΠΑ στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα πάλι, ο ΦΠΑ στις σερβιέτες και τα ταμπόν παραμένει στο 24% -όσο δηλαδή φορολογούνται το αλκοόλ, τα καλλυντικά και άλλα είδη που δεν είναι πρώτης ανάγκης- τη στιγμή που ο ΦΠΑ για το χαρτί υγείας είναι 6%. Περίπου το 20% των γυναικών στην Ελλάδα δυσκολεύονται να αντέξουν οικονομικά το μηνιαίο κόστος των προϊόντων περιόδου.
Έρευνα που είχε πραγματοποιήσει η MRB Hellas το 2018 αποκάλυψε πως «10.000 κορίτσια έχουν φύγει νωρίς ή εξ ολοκλήρου από το σχολείο επειδή δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν προϊόντα περιόδου». Στην ίδια έρευνα, το 20% των μαμάδων δήλωνε ότι δυσκολεύεται οικονομικά να αγοράσει σερβιέτες, ενώ το 18% των μαμάδων ανέφερε πως δεν έχει αγοράσει προϊόντα πρώτης ανάγκης τουλάχιστον μια φορά, προκειμένου να αγοράσει σερβιέτες. Αν και έχουν περάσει σχεδόν έξι χρόνια απ’ όταν διεξήχθη η έρευνα, οι συνθήκες στην Ελλάδα για πολλούς ανθρώπους που χρειάζονται προϊόντα περιόδου, εξακολουθούν να είναι δυσμενείς καθώς ο ΦΠΑ δεν έχει μειωθεί.
Το 2021, η εταιρεία μαζί με την Ένωση «Μαζί για το Παιδί» ξεκίνησαν την εκστρατεία #MinEisaiApousa για να εξασφαλίσει ότι η αδυναμία πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου δεν θα εμποδίσει τη μάθηση των κοριτσιών, ενώ τον περασμένο Γενάρη πραγματοποιήθηκε νέα εκστρατεία από το On The Way Athens σε συνεργασία με τη δημοσιογράφο Νατάσα Γιάμαλη, μέσω της οποίας συγκεντρώθηκαν σερβιέτες για τις κρατούμενες στις γυναικείες φυλακές Θήβας. Πέρα όμως από μεμονωμένες πρωτοβουλίες, καμπάνιες και δράσεις, στην Ελλάδα δεν εντοπίζονται μαζικά κινήματα ενάντια στη φτώχεια της περιόδου.
Τον Φεβρουάριο, με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη, παρουσίασε στο Υπουργικό Συμβούλιο ένα πρόγραμμα για τη διεύρυνση χρήσης προϊόντων περιόδου σε κορίτσια ηλικίας 12-18 ετών, με διάρκεια, ωστόσο, μόνο δύο χρόνων. Σκοπός του είναι «η προαγωγή υγείας των έφηβων κοριτσιών μέσα από την αποστιγματοποίηση της περιόδου, αλλά και η μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία». Όπως έχει αναγγελθεί, θα διανεμηθούν σε 200 σχολεία της Δυτικής Αττικής και της Δυτικής Θεσσαλονίκης, κατά τη διάρκεια δύο σχολικών ετών, περίπου 14.000.000 προϊόντα περιόδου και κάθε κορίτσι θα παραλαμβάνει κάθε τρεις μήνες τα προϊόντα που χρειάζεται για το διάστημα αυτό. Κάθε σχολείο αναφέρεται πως θα έχει το ειδικό kit περιόδου και οι εκπαιδευτικοί «θα είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν άμεσα σε ανάγκες που μπορεί να προκύψουν στις μαθήτριες την ώρα των σχολικών μαθημάτων», ενώ «το πρόγραμμα αποτελεί στρατηγικό πλαίσιο ώστε να εξεταστεί η επέκτασή του και σε ευρύτερο επίπεδο».
Το κίνημα #freeperiods στη Μεγάλη Βρετανία
Αρκετά χρόνια πριν, πολίτισσες και πολίτες της Μ. Βρετανίας άρχισαν να βγαίνουν στους δρόμους διεκδικώντας τη μείωση του ΦΠΑ στις σερβιέτες και τα ταμπόν, με το κίνημα να γίνεται διεθνώς γνωστό μέσα από το hashtag #freeperiods τον Απρίλιο του 2017, όταν η 18χρονη Amika George έμαθε ότι υπάρχουν κορίτσια στη χώρα που δεν πηγαίνουν σχολείο επειδή δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στο κόστος των σερβιετών ή των ταμπόν. Η Amika συγκέντρωσε υπογραφές από χιλιάδες άτομα και με την υποστήριξη διάσημων γυναικών και πολιτικών έφερε ψηλά στην ατζέντα το αίτημα να παρέχονται στο σχολείο, μαζί με το δωρεάν γεύμα, και δωρεάν προϊόντα γυναικείας υγιεινής. «Ένας από τους λόγους που η φτώχεια της περιόδου δεν αντιμετωπίζεται από την κυβέρνηση είναι το γεγονός ότι είναι ένα γυναικείο θέμα και ζούμε σε μια πατριαρχική κοινωνία», είχε πει χαρακτηριστικά.
Αποτέλεσμα των αγώνων ήταν, το 2020, να αρχίσουν να διανέμονται δωρεάν προϊόντα περιόδου σε όλα τα κρατικά σχολεία της Αγγλίας. Μέχρι τότε, ένα στα δέκα κορίτσια ηλικίας 14 έως 21 ετών δεν μπορούσε να υποστηρίξει την αγορά προϊόντων υγιεινής, ενώ το 49% έχει χάσει μια ολόκληρη μέρα από το σχολείο, λόγω της περιόδου. Το 42% των εφήβων ηλικίας 14 έως 21 ετών, αναγκάστηκε μάλιστα να καταφύγει σε προσωρινές λύσεις, όπως οι κάλτσες ή το ρολό υγείας.
Το πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται από το υπουργείο Παιδείας (DfE), χρησιμοποιείται έκτοτε από το 99% των σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Αγγλίας. Ωστόσο, η υπηρεσία είχε οριστεί να είναι διαθέσιμη έως τον Ιούλιο του 2024, με τις ανάγκες να παραμένουν αυξημένες εν μέσω υψηλού κόστους ζωής στη χώρα. Οι φιλανθρωπικές οργανώσεις καλούν την κυβέρνηση να συνεχίσει να παρέχει δωρεάν προϊόντα περιόδου στα σχολεία, ενώ το Υπουργείο Παιδείας (DfE) δηλώνει ότι τυχόν παρατάσεις «θα επιβεβαιωθούν εν ευθέτω χρόνω».
Η Σκωτία πρωτοστατεί
Τον Αύγουστο του 2022, ψηφίστηκε ένας επαναστατικός νόμος στη Σκωτία, στοχεύοντας να ενδυναμώσει τις γυναίκες, τα κορίτσια και όλα τα άτομα με περίοδο στη χώρα, χάρη στο καθολικό δικαίωμα σε δωρεάν προϊόντα έμμηνης ρύσης. Με το ιστορικό αυτό βήμα, η Σκωτία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που προστάτευσε νομικά το δικαίωμα πρόσβασης σε δωρεάν προϊόντα περιόδου για όλους τους ανθρώπους που τα χρειάζονται. Το νομοσχέδιο, που τέθηκε σε ισχύ το 2022, ψηφίστηκε ομόφωνα από το Κοινοβούλιο της Σκωτίας το 2020, επειδή τα μέλη πίστευαν ότι η πρόσβαση σε δωρεάν προϊόντα περιόδου είναι θεμελιώδης για την αξιοπρέπεια, την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με τον νόμο να βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, απαιτείται χρόνος για να επιτραπεί η πλήρης ενσωμάτωση της πολιτικής, ώστε στη συνέχεια να γίνει εμφανής ο αντίκτυπός της.
Παράλληλα, η κυβέρνηση της Σκωτίας διαθέτει σερβιέτες και ταμπόν σε καθορισμένους δημόσιους χώρους, όπως κοινοτικά κέντρα, λέσχες νεολαίας και φαρμακεία, ενώ σχεδιάζει μέτρα για την υγεία των ατόμων με περίοδο και τη βελτίωση της πρόσβασης σε συνεπείς, αξιόπιστες και ελεύθερες πληροφορίες σχετικά με την έμμηνο ρύση. Μέσω μιας πλατφόρμας για την υγεία των ανθρώπων με περίοδο στο NHS Inform, η οποία είναι η κύρια πηγή πληροφοριών σχετικά με την υγεία, την ευημερία και τις υπηρεσίες NHS (National Health Service), οι πολίτες μπορούν να πληροφορηθούν για μια σειρά θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της περιόδου και των προϊόντων περιόδου. Ταυτόχρονα, στοχεύει να ενθαρρύνει τα άτομα με περίοδο να κατανοήσουν το σώμα τους και να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την υγεία τους, συμβάλλοντας στη μείωση του στίγματος γύρω από την εμμηνόρροια.
Το εμπνευστικό παράδειγμα της Καταλονίας
Τον περασμένο Μάρτιο, η Καταλονία ξεκίνησε μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία για την υγεία των γυναικών, των τρανς και μη δυαδικών ατόμων, προσφέροντας δωρεάν επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα περιόδου. Η δράση “My Period, My Rules”, που αποτελεί μέρος της Εθνικής Στρατηγικής της Καταλανικής Κυβέρνησης για τα Σεξουαλικά και Αναπαραγωγικά Δικαιώματα, τονίζει τον ρόλο της στην κοινωνική δικαιοσύνη, τη δικαιοσύνη των φύλων, την εμμηνορροϊκή ισότητα και την κλιματική δικαιοσύνη, αναδεικνύοντας τον συμπεριληπτικό χαρακτήρα του μέτρου που απευθύνεται σε όλα τα άτομα με έμμηνο ρύση, ανεξάρτητα από την ταυτότητά τους, όπως εξήγησε η υπουργός Ισότητας και Φεμινισμού της κυβέρνησης της Καταλονίας, Tània Verge.
Σύμφωνα με την καταλανική κυβέρνηση, το 23% των γυναικών στην περιοχή αναγκάζονται να επαναχρησιμοποιούν προϊόντα που προορίζονται για μία χρήση, ενώ το 44% δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την πρώτη τους επιλογή σε προϊόντα περιόδου. Ήδη, χάρη στην πρωτοβουλία, 2,5 εκατομμύρια άτομα έχουν πρόσβαση σε επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα περιόδου σε περισσότερα από 3.000 φαρμακεία στην Καταλονία. Συγκεκριμένα, πάνω από μισό εκατομμύριο γυναίκες έχουν δημιουργήσει τον απαραίτητο κωδικό QR για πρόσβαση στα είδη και πάνω από 320.000 γυναίκες έχουν ήδη προσεγγίσει το φαρμακείο που επιθυμούν για να εξασφαλίσουν το προτιμώμενο προϊόν τους – είτε πρόκειται για επαναχρησιμοποιήσιμες σερβιέτες, cups ή εσώρουχα περιόδου.
