Ο Πάπας Φραγκίσκος ήλθε, πήρε μαζί του 12 πρόσφυγες και αποχώρησε, στέλνοντας διεθνώς ένα πρωτοφανές μήνυμα αλληλεγγύης στη δοκιμαζόμενη χώρα μας («Η Ελλάδα δίνει μαθήματα ανθρωπιάς», δήλωσε) και στους εγκλωβισμένους σ’αυτή πρόσφυγες. Η επίσκεψή του στην Ελλάδα αποτελεί πράγματι ένα ιστορικό γεγονός; Και αν ναι, από ποια σκοπιά; Ποιος είναι ο βαθύτερος συμβολισμός του και ποιο αναμένεται να είναι το αντικειμενικό αντίκρισμα; Αλλάζει κάτι στις σχέσεις, στις ισορροπίες μεταξύ των τριών Εκκλησιών, μετά την κοινή εμφάνιση του Ποντίφικα, του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου και του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στη Λέσβο; Οι φωνές μισαλλοδοξίας και φανατισμού που ακούστηκαν κατά της επίσκεψης του Ποντίφικα από Μητροπολίτες και μερίδα φοιτητών της Θεολογικής Σχολής ήταν αναμενόμενες, ακόμη εν μέσω μιας τόσο δεινής συγκυρίας για τη χώρα; Στα ερωτήματα της Popaganda απαντούν ο διδάκτωρ Θεολογίας και διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου Παντελής Καλαϊτζίδης («Ορθοδοξία και νεωτερικότητα», Ινδικτος), o πρόεδρος του Δ.Σ του βιβλικού Ιδρύματος Αρτος Ζωής και πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρος Ζουμπουλάκης («Χρυσή Αυγή και Εκκλησία», Πόλις, «Χριστιανοί στο δημόσιο χώρο», Εστία) και η καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Εφη Γαζή («Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια», Ινδικτος, «Ο δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών», Νεφέλη).
«Το προσφυγικό γίνεται οικουμενικό ζήτημα»
Είναι πολλοί οι λόγοι για να χαρακτηριστεί ιστορική η επίσκεψη του Ποντίφικα, επισημαίνει ο Παντελής Καλαϊτζίδης. «Ο βασικός είναι ότι αναδεικνύει το προσφυγικό σε διεθνές πρόβλημα, σε πρόβλημα οικουμενικών διαστάσεων όπως και είναι πραγματικά. Δεν είναι ένα τοπικό πρόβλημα, δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, ούτε καν τις ροές απ΄την Τουρκία στην Ελλάδα.»
Είναι πάρα πολύ σημαντικό, προσθέτει, το ότι η παρουσία του Πάπα συνοδεύτηκε από αυτές του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου. «Η παρουσία τριών θρησκευτικών ηγετών δίνει άλλη διάσταση στο πρόβλημα. Οι θρησκείες δεν θα μπορούσαν να είναι απούσες από αυτό που σήμερα ονομάζουμε μεταναστευτικό-προσφυγικό πρόβλημα.»
«Επιστροφή της θρησκείας στον δημόσιο χώρο»
«Νομίζω ότι η είναι η επιστροφή της θρησκείας στο δημόσιο χώρο», προσθέτει ο κ. Καλαϊτζίδης, «όχι όμως με όρους εξουσίας και επιβολής, αλλά με όρους διακονίας. Δηλαδή, μια Εκκλησία που διακονεί και συμπαραστέκεται στους κατατρεγμένους και στους απόβλητους του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, έχει πολύ μεγάλη συμβολική, πολιτική και πραγματική σημασία.»
«Γεγονός», υπογραμμίζει ο κ. Καλαντζίδης, που έρχεται σε απόλυτη αντίθεση «με μια άλλη επιστροφή της θρησκείας, η οποία επίσης λαμβάνει χώρα και στον τόπο μας αλλά και παγκοσμίως: την επιστροφή της θρησκείας με όρους επιβολής, εξουσίας και βίας.» Φαινόμενο που στις μέρες μας απαντάται, προσθέτει, και με το ριζοσπαστικό Ισλάμ, και «με τους διάφορους φωνασκούντες υπερορθόδοξους, οι οποίοι ονειρεύονται την επιστροφή της Εκκλησίας με όρους επιβολής και ελέγχου στην κοινωνία.»
«Ιερός φασισμός»
Δεν εξεπλάγη ο συνομιλητής μας «καθόλου» από τις φανατικές φωνές που ακούστηκαν κατά της παπικής επίσκεψης: «Ισα –ίσα, απορώ γιατί η λεγόμενη προοδευτική διανόηση και δημοσιογραφία δεν αντιλαμβάνεται εδώ και χρόνια τί μάχη δίνεται εντός της Εκκλησίας. Υπάρχει ένας ιερός φασισμός, ο οποίος επιθυμεί να φιμώσει στόματα και φωνές, επιχειρεί να απωθήσει, να στριμώξει στη γωνία, να εξαφανίσει κάθε προοδευτική και ελπιδοφόρο φωνή στο χώρο της Εκκλησίας. Τριάντα χρόνια παλεύουμε με αυτούς τους ανθρώπους.»
Εδώ και μήνες μαίνεται, υπενθυμίζει, ένας ιερός πόλεμος εναντίον του νέου προγράμματος για το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία «από τους ίδιους κύκλους, από τις ίδιες φωνές, από τους ίδιους Ιεράρχες, από τους ίδιους δήθεν φοιτητές Θεολογίας, που δεν εκφράζουν ούτε τα συλλογικά όργανα των φοιτητών της Θεολογικής, παρά μόνο κάποιες ακραίες τάσεις, οι οποίες βεβαίως είναι υπαρκτές και ίσως και να αποτελούν την πλειοψηφία αλλά δεν είναι το όλον και ασφαλώς δεν είναι και πάντα πλειοψηφία.»
Επομένως, να περιμένουμε οι σημερινοί φωνασκούντες να επανακάμψουν; «Θα επανακάμψουν γιατί υπάρχει μια ολόκληρη ατζέντα. Δεν θα είναι για τον Πάπα. Θα είναι για το πρόγραμμα του μαθήματος των Θρησκευτικών ή για κάτι άλλο. Αυτό γίνεται χρόνια τώρα.» Μας παραπέμπει στην εκδήλωση «Μένουμε Ελληνες, μένουμε Ορθόδοξοι» στο Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο στη Θεσσαλονίκη, πριν από ένα μήνα, και, ειδικότερα, στο λόγο του προέδρου της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων, «του πιο συντηρητικού, αναχρονιστικού, αντιδραστικού και σκοταδιστικού κομματιού της ελληνικής θεολογίας”, που “όλους όσοι εργαζόμαστε σε θεολογικές σχολές, σε θεολογικά κέντρα είτε είμαστε συντάκτες του νέου προγράμματος για τα θρησκευτικά μάς αποκαλεί Ομέρ Βρυώνηδες και προδότες της Ορθοδοξίας.»
“Ευτυχώς, δεν εκφράζει όλους τους θεολόγους”, προσθέτει ο κ.Καλαϊτζίδης, αφού υπάρχει και ακόμη μια Ένωση Θεολόγων, ο Πανελλήνιος Θεολογικός Συλλογος Καιρός, Για την Αναβάθμιση της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
«Ανάδειξη της κρισιμότητας του προσφυγικού ζητήματος» και «ενίσχυση της διεθνούς θέσης της χώρας» βλέπει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης πίσω από την επίσκεψη του Ποντίφικα στη χώρας μας και όχι «ενδιαφέρον εκκλησιαστικό. Η επίσκεψη δεν αφορά τις σχέσεις των Εκκλησιών, άλλωστε συναντήσεις τέτοιες έχουν ξαναγίνει στο παρελθόν. Όταν ο Πάπας επισκέπτεται μια χώρα οι εκκλησιαστικές αρχές είθισται να τον υποδέχονται και τον συναντούν. Το ενδιαφέρον εντοπίζεται αποκλειστικά για την προσφυγική κρίση.»
«Ηθικός ο συμβολισμός»
Εμπεριέχει πολιτικό συμβολισμό; «Εγώ θα έλεγα ηθικό. Ο Ποντίφικας ήρθε για να δώσει μια έμφαση στην έννοια της ανθρώπινης αλληλεγγύης.» Απ΄την αρχή που εξελέγη μέχρι σήμερα ο Πάπας Φραγκίσκος, παρατηρεί ο κ. Ζουμπουλάκης, «θέλει σταθερά μια Εκκλησία που να είναι φτωχή η ίδια και να είναι και υπέρ των φτωχών. Μια Εκκλησία αλληλέγγυα με τους κατατρεγμένους του κόσμου και επίσης μια κοινωνία στην οποία δεν θα πρυτανεύει το κυνήγι του κέρδους και του χρήματος. Είναι σταθερό στοιχείο της Παποσύνης του.»
Παραδέχεται ότι «μένεις άναυδος με το φανατισμό, την εμπάθεια και, θα πρόσθετα επίσης, την ηλιθιότητα των ανθρώπων που αντιδράσαν. Ο ένας αντιδρά γιατί η επίσκεψη αυτή ενισχύει το Ισλάμ και αλλοιώνει τη χριστιανική σύνθεση της χώρας. Ο άλλος επειδή είναι αιρετικός ο Ποντίφικας και άρα διαπράττεται ένα μεγάλο ολίσθημα ως προς την πίστη. Ο τρίτος καλεί να προσευχηθούμε για να ματαιωθεί η απόφαση της Συνόδου. Είναι μια θλιβερή εικόνα. Και δεν ταυτίζονται βεβαίως μαζί τους όλοι. Εξακολουθώ ωστόσο να εκπλήσσομαι με την τύφλωση, την εμπάθεια και την βλακεία των ανθρώπων.»
Η στάση του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου δεν θα έλεγε ακριβώς ότι τον ικανοποιεί: «Είναι μια στάση ενός ανθρώπου που δεν παίρνει ποτέ μια ξεκάθαρη θέση και κρατά διαρκώς ισορροπίες, υιοθετώντας την πολιτική των καλών σχέσεων με όλους. Αυτό γίνεται για να μπορεί να ελέγχει την Ιεραρχία και άρα να καθορίζει τις εκλογές των Μητροπολιτών στις χηρεύουσες Μητροπόλεις. Το τελευταίο διάστημα βέβαια διαπιστώνουμε με λύπη μια επιστροφή του θέσεις που δεν εξέφραζε παλαιότερα”.
«Εκτός θέματος οι φωνές αντίδρασης»
«Την πολύ ισχυρή συμβολική σημασία» της επίσκεψης επισημαίνει και η Εφη Γαζή. «Στο μέτρο του δυνατού μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο και μέσα κι έξω από την Ελλάδα. Αποκαλύπτει την πρόθεση τουλάχιστον μιας δημόσιας παρέμβασης για τη διεθνοποίηση του προσφυγικού ζητήματος», προσθέτει, υπογραμμίζοντας ότι και οι τρεις Εκκλησίες εμφανίζονται να έχουν κοινή στάση στο ευρωπαϊκό και διεθνές αυτό θέμα.
Οι σχέσεις των Εκκλησιών πιστεύει ότι «μπορούν να κριθούν από την επίσκεψη μόνο. Οι ισορροπίες μεταξύ των Εκκλησιών είναι πολύ σύνθετες και προφανώς δεν επιλύονται έτσι. Οι Εκκλησίες έχουν εσωτερικά θέματα που σχετίζονται με τις Μητροπόλεις, την επιρροή τους κ.ο.κ. Εξάλλου, αυτό που ενδιαφέρει τη χώρα αυτή τη στιγμή -συνεχίζει η κα. Γαζή- είναι να βγει το προσφυγικό έξω από τα σύνορα της Ελλάδας και να δυναμώσει η φωνή όσων συμβάλλουν στο να αναδειχθεί πόσο αναγκαία είναι μια ευρωπαϊκή και διεθνής παρέμβαση.»
Τις αντιδράσεις που προέκυψαν και τις οποίες συνδέει με «την παραδοσιακή αντιπαράθεση Ορθοδοξίας και καθολικισμού» τις θεωρεί «πολύ μικρό θέμα μπροστά στο προσφυγικό, το οποίο πραγματικά απαιτεί να τις υπερβεί κιόλας κανείς. Δεν έχουν θέση σε μια τέτοια συγκυρία, είναι εκτός θέματος, και αφορούν μικρούς κύκλους.»
