Η είδηση της τραυματισμένης φάλαινας, που όπως μάθαμε αργότερα ανήκει στο είδος ziphius cavirostris (ζιφιός), έκανε τον γύρο του διαδικτύου στοχεύοντας απευθείας στο συναίσθημα. Χρειάστηκαν αρκετές ημέρες για να βρω τη δύναμη να πατήσω play και να αντικρύσω τον πόνο του επιβλητικού αυτού θαλάσσιου ζώου, το οποίο τελικά δεν κατάφερε να μείνει στη ζωή. Όπως είχαν προβλέψει οι πιο έμπειροι στα θαλάσσια θηλαστικά, η νεαρή ραμφοφάλαινα εντοπίστηκε νεκρή την προηγούμενη Τετάρτη κοντά στη Σαλαμίνα.
Μπορεί να μην είχαμε ακούσει ξανά για την ύπαρξη του ζιφιού, μπορεί αφορμή για να φτάσει στις οθόνες και την ψυχή μας να στάθηκε το τραγούδισμα των εθελοντών στο τραυματισμένο ζώο, όμως η θαλάσσια «περιπολία» των σκαφών του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» συναντιέται εδώ και 21 χρόνια με τους ζιφιούς – ειδικότερα στα βόρεια της Ικαρίας – οι οποίοι φαίνεται πως επωφελούνται της θαλάσσιας τάφρου που υπάρχει εκεί. Η καταρτισμένη ομάδα του «Αρχιπελάγους» καταγράφει τη συνεχή παρουσία τους στο Αιγαίο, όπως και αρκετών ακόμη θηλαστικών.
Ο κ. Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου και έμπειρος θαλάσσιος ερευνητής, εξέφρασε την απογοήτευσή του τόσο για την άγνοια των ανθρώπων, όσο και για τον επικίνδυνο χαρακτήρα των προσπαθειών διάσωσης του ζώου από άτομα που δεν διέθεταν ειδικές γνώσεις στα θαλάσσια θηλαστικά. Όπως εξηγεί στην Popaganda, «Πριν από τρεις μέρες πέθαναν τρία υγιέστατα νεαρά δελφίνια και μάλιστα με δόλο. Δεν ασχολήθηκε όμως κανείς με αυτό το περιστατικό. Υπάρχει σημαντική άγνοια και οι δημοσιογράφοι φέρουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης. Πρόσφατα, συναντήσαμε δύο χαρακτηριστικά περιστατικά άγνοιας στον Αστέρα Βουλιαγμένης: Μας καλεί ένας άνθρωπος και μας λέει ότι είδε στα ανοιχτά ένα πράγμα “σαν τέρας”. Δεν ήξερε ότι αυτό που αντίκριζε ήταν ένα θαλάσσιο ζώο. Βλέποντας σχετική φωτογραφία, καταλάβαμε ότι ήταν ένας φυσητήρας».
Παράλληλα, υπάρχουν πολλοί που αυτοαποκαλούνται ειδικοί, χωρίς να έχουν εξειδικευμένες γνώσεις στα θηλαστικά θαλάσσια ζώα. Ένας κτηνίατρος γατιών και σκυλιών για παράδειγμα, δεν μπορεί να αναλάβει ένα ζώο 250 κιλών όπως ο ζιφιός. Εμείς έχουμε ένα οργανωμένο ερευνητικό κέντρο, με σύγχρονα εργαστήρια και φορεία, τέσσερα σκάφη, έτοιμο δίκτυο στη θάλασσα, γραφεία. Βρισκόμαστε πλησιέστερα από οποιαδήποτε άλλη ομάδα στη Μεσόγειο και είμαστε στη διάθεση των ζώων 365 μέρες το χρόνο. Είναι ζωτικής σημασίας να μάθουμε τον βυθό μας και τα πλάσματα που κατοικούν σε αυτόν. Να πάψουμε να ζούμε στην άγνοια».
Η μορφολογία του Αιγαίου
Παρόλο που οι πληθυσμοί θαλάσσιων ζώων έχουν υποστεί μείωση και απαιτείται πολλή προσπάθεια για την προστασία τους, βρισκόμαστε σε μια περιοχή της Μεσογείου με τους πιο υγιείς πληθυσμούς θηλαστικών, όπως εξηγεί ο κ. Τσιμπίδης. Στη λεκάνη του Αιγαίου συγκεκριμένα, διαθέτουμε ένα από τα μεγαλύτερα hot spots, το οποίο υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια, με τις πρώτες καταγραφές να γίνονται μάλιστα στο “Περί Ζώων” του Αριστοτέλη.
Η γεωμορφολογία του Αιγίου αποτελεί τον βασικό λόγο για τον οποίο τα ζώα αυτά έχουν καταφέρει να επιβιώσουν επί χιλιάδες χρόνια. Τα γεωμορφολογικά του στοιχεία είναι μοναδικά: τα ρήγματα, τα περάσματα, τα έντονα ρεύματα τα οποία δημιουργούνται από τα στενώματα, προσελκύουν τα θηλαστικά, σε συνδυασμό με τις έντονες καιρικές εναλλαγές. Ο ποταμός Μαίανδρος, χαρακτηριστικά, διασταυρώνεται με τα νερά του Αιγαίου και φτιάχνουν το φοβερό μείγμα για την ύπαρξη ζωής στα στενά.
Η φάλαινα φυσητήρας
Στη Μεσόγειο αρχικά, κατοικεί η φάλαινα φυσητήρας, ένα κητώδες με δόντια. Πρόκειται για ένα θαυμάσιο ζώο με πολύ μεγάλο εγκέφαλο, πολύ μεγαλύτερο από του ανθρώπου. Διαθέτει αυξημένη ευφυΐα και δεν έχουμε βρει ακόμα τρόπο να επικοινωνήσουμε μαζί του. Ο ανθρωποκεντρισμός και η αλαζονεία μας φυσικά, δεν μας αφήνουν να κατανοήσουμε τα άλλα ζώα.
Ο αρσενικός φυσητήρας χρειάζεται περίπου έναν τόνο φαγητό ημερησίως και καταφέρνει να επιβιώσει σε μια περιοχή που οι ψαράδες δεν μπορούν να βγάλουν καλά-καλά δέκα κιλά ψάρια. Αυτό μας αποδεικνύει πως οι φυσητήρες έχουν αποθέματα. Όσα δηλαδή αξιοποιούν για να τραφούν, τα διαχειρίζονται με αποτέλεσμα να μην έχουν βρεθεί ποτέ σε διατροφική κρίση. Όλη τους τη ζωή καταδύονται σε μεγάλα βάθη και τους βρίσκουμε πάνω από μεγάλα φαράγγια (όπως εκείνο της Ικαρίας, αλλά και σε ένα μικρότερο κάτω από το Άγιο Όρος). Φυσητήρες συναντάμε και νότια της Κρήτης όπου υπάρχει ένας φοβερός βιότοπος για τα μεγάλα θηλαστικά, ο οποίος κινδυνεύει να καταστραφεί εξαιτίας των ηχητικών εκρήξεων που γίνονται στην περιοχή.
Ακόμη, οι φυσητήρες μεταναστεύουν εδώ και χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια και ζουν κυρίως στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. Στην κοινωνία τους, διαθέτουν μικρές και μεγάλες ομάδες. Οι μεγάλες ομάδες (6-7-8 φυσητήρων), αποτελούνται μόνο από θηλυκά. Δεδομένου ότι τα αρσενικά χρειάζονται έναν τόνο φαγητού την ημέρα για να τραφούν και τα θηλυκά περίπου τη μισή ποσότητα, οι αρσενικοί κάνουν πάντα χώρο στα θηλυκά για να μην τους εξαντλήσουν τα αποθέματα.
Ο ζιφιός (ziphius cavirostris)
Ο ζιφιός, η νεαρή ραμφοφάλαινα που μας απασχόλησε έντονα τις τελευταίες μέρες, είναι ένα πολύ ξεχωριστό ζώο. Ενώ όλα τα θηλαστικά της θάλασσας αλλάζουν περιοχή αν πεινάσουν, ο ζιφιός διατηρεί την περιοχή του, η επιλογή της οποίας δεν γίνεται τυχαία. Κάτω από το μέρος στο οποίο ζει υπάρχει μεγάλο φαράγγι βάθους χιλίων μέτρων, στο οποίο κατεβαίνει δέκα με δεκαπέντε φορές τη μέρα.
Το ζώο αυτό δεν θέλει τον άνθρωπο, δεν τον πλησιάζει και γι’ αυτό απαιτείται μεγάλη προσοχή. Είδαμε να γίνονται εγκληματικά πράγματα από ανθρώπους που τον πλησίασαν ακόμη και χωρίς μάσκα. Ο ζιφιός που επί 15 χρόνια δεν μας πλησιάζει πάνω από τα δύο μίλια, είδαμε να βρίσκεται ξαφνικά πάνω στην πρύμνη ενός σκάφους και να παρατηρεί τους ανθρώπους.
Το ζώο μειονεκτεί σε ένα πράγμα, το οποίο τα άλλα θαλάσσια θηλαστικά έχουν επιλύσει μέσω της εξέλιξής τους: Όταν ο ζιφιός τρομάξει, ανεβαίνει γρήγορα στην επιφάνεια με αποτέλεσμα να παθαίνει το ανάλογο της νόσου των δυτών (νόσος αποσυμπίεσης). Το ζώο ενοχλείται έντονα από τους ήχους. Το άζωτο δεν προλαβαίνει να εξισώσει και περνάει μέσα στο αίμα. Οι περισσότεροι νεκροί ζιφιοί που έχουμε βρει πεθαίνουν εξαιτίας αυτής της νόσου, ενώ ο ζιφιός που απασχόλησε την επικαιρότητα είχε τέτοια συμπτώματα.
Ο τραυματισμένος ζιφιός στην παραλία του Αλίμου
Τα σταχτοδέλφινα
Στη Μεσόγειο, συναντάμε ακόμα τέσσερα είδη δελφινιών. Αρχικά, τα σταχτοδέλφινα, είναι ένα μεταναστευτικό είδος δελφινιού με μεγάλο πτερύγιο με ελαφριά κλήση, που όταν είναι νεαρά το χρώμα τους είναι μπλε σκούρο και όσο μεγαλώνουν γίνονται ολόασπρα. Τα αρσενικά σταχτοδέλφινα, καθώς ανταγωνίζονται, τρίβονται μεταξύ τους και δημιουργούν πολλά και βαθιά σημάδια, όμοια με τις ρυτίδες του ανθρώπου. Λόγω της εμφάνισής τους λοιπόν, πολύς κόσμο τα μπερδεύει με τους καρχαρίες! Έχουμε μάλιστα δεχθεί μαρτυρίες από ανθρώπους για το ότι είδαν καρχαρίες. Υπάρχει άγνοια και φόβος.
Τα κοινά δελφίνια
Ο Αριστοτέλης είχε ονομάσει τα συγκεκριμένα δελφίνια κοινά γιατί ήταν το πιο κοινωνικό και παράκτιο είδος δελφινιού εκείνη την εποχή. Οι άνθρωποι τα έβλεπαν να κάνουν κωλοτούμπες, να τρώνε κοντά τους. Η εγγύτητα και η αγάπη μεταξύ ανθρώπων και κοινών δελφινιών απεικονίζεται σε τοιχογραφίες στην Κρήτη. Το συγκεκριμένο είδος αποτελεί ανώτερο εξυγιαντή – δεν υπάρχει θαλάσσια ζωή χωρίς αυτό. Ένα κοινό δελφίνι δεν θα επιλέξει ποτέ να κυνηγήσει τα υγιή ψάρια, αλλά τα τραυματισμένα, κάνοντας εξυγίανση και καταναλώνοντας λιγότερη ενέργεια για να εξασφαλίσει το φαγητό του.
Σήμερα, έχουμε ταυτοποιήσει 95 κοινά δελφίνια, ενώ συνολικά υπολογίζονται στα 120. Στο Αρχιπέλαγος βάζουμε ταυτότητα σε κάθε δελφίνι, ώστε να παρατηρούμε τις μετακινήσεις του. Μας έχει απασχολήσει το ότι είδαμε να προσεγγίζουν μεγάλα αλιευτικά εργαλεία και μηχανότρατες λόγω του ότι βρίσκουν σε αυτά έτοιμη τροφή από τα ψάρια που διαφεύγουν.
Τα ρινοδέλφινα
Τα ρινοδέλφινα με τη σειρά τους, είναι σήμερα το πιο παράκτιο είδος, με αυξημένη ιδιοφυία και συλλογική δράση, ενώ αλληλεπιδρούν πολύ με τον άνθρωπο – την οποία αλληλεπίδραση εκμεταλλευτήκαμε. Αν και η τακτική αυτή έχει πια απαγορευτεί, πρόκειται για τα δελφίνια που συνηθίζουμε να κλείνουμε σε δεξαμενές στους ζωολογικούς κήπους. Ενώ πρέπει να έχουν καθαρό τοπίο μπροστά τους για να μπορούν να επικοινωνούν, τα φυλακίζουμε σε δεξαμενές αφήνοντάς τα νηστικά πριν το “σόου” τους.
Τα ρινοδέλφινα αλληλεπιδρούν και επικοινωνούν διαρκώς μεταξύ τους, όμως μέσα στην πισίνα ακούνε μόνο την ηχώ τους. Αυτό είναι τρομακτικό. Τις κωλοτούμπες που βλέπουμε να κάνουν όταν δουν τα ψάρια που υπάρχουν στους κουβάδες των «εκπαιδευτών» τους, τις κάνουν επειδή πεινάνε και περιμένουν να φάνε τα ψάρια. Πρόκειται για μία μορφή εκβιασμού. Πολλές φορές ακόμη, τα δόντια τους είναι φαγωμένα επειδή δαγκώνουν τις πισίνες στην άκρη.
Τα ζωνοδέλφινα
Αυτά τα ζώα δουλεύουν μόνο ομαδικά και σε πολύ μεγάλες ομάδες. Η μία ομάδα που συναντάμε στην Ελλάδα, αποτελείται από 400 ζωνοδέλφινα. Η κοινωνία τους είναι απόλυτα δομημένη στο ανοιχτό πέλαγος. Υπάρχει ιεραρχία και προσφέρεται εκπαίδευση από τα ενήλικα στα νεαρά ζώα. Οι κοινωνίες τους είναι σχεδόν πάντα μητριαρχικές και μας εντυπωσιάζουν τα πολλά επίπεδα οργάνωσης που διαθέτουν.
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα θαλάσσια ζώα
Τα περισσότερα θηλαστικά της θάλασσας, κινδυνεύουν από τα δίχτυα των ψαράδων. Συγκεκριμένα βρίσκουμε πολλά εκβρασμένα ζωνοδέλφινα με κομμένα πτερύγια, με αποτέλεσμα να πνίγονται. Ακόμη, η εξόρυξη υδρογονανθράκων, οι ηχητικές εκρήξεις, οι στρατιωτικές ασκήσεις, οι σεισμικές έρευνες που προκαλούν τεράστια υποθαλάσσια ηχορύπανση και οι συγκρούσεις με πλοία, αποτελούν τις σημαντικότερες απειλές για τα ζώα. Η Μεσόγειος, αν και είναι μόλις το 0,8% του παγκόσμιου ωκεανού, είναι πέρασμα για το 30% της διεθνούς ναυσιπλοΐας. Έτσι, μεγάλο μέρος περνάει από τις ευαίσθητες περιοχές των ελληνικών θαλασσών.
Παράλληλα, προκαλεί ενδιαφέρον το γεγονός ότι, ενώ τα ρινοδέλφινα δεν πλησιάζουν σκάφη και δίχτυα, συχνά εντοπίζονται νεκρά. Σύμφωνα με τους ερευνητές μας, τα δελφίνια μπορεί να κινούνταν μαζί με κοπάδια τόνων και να περικυκλώθηκαν με κυκλικά δίχτυα, που ακόμα χρησιμοποιούν τα τουρκικά αλιευτικά».
Εάν δείτε τραυματισμένο ζώο ή ζώο στα ανοιχτά, επικοινωνήστε με το «Αρχιπέλαγος» στο 2273 061191 ή στο [email protected]
