Βία. Τρία γράμματα, χιλιοειπωμένα, χιλιοσυζητημένα τόσο πολύ που πλέον δεν μας σοκάρουν. Οι ειδήσεις, οι ταινίες, τα παιχνίδια, η καθημερινότητα μας έχουν κάνει να τα χάνουμε από την πράξη που μας φέρνει στον κόσμο κι όχι από ανοιγμένα κεφάλια και μύτες. Πρέπει να σημειωθεί και να γραφτεί με κεφαλαία γράμματα πως συγκεκριμένα η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί την δέκατη κύρια αιτία θανάτου για τις γυναίκες ηλικίας 16 έως 44 ετών.
Υπάρχουν όμως και καταφύγια, οι ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών που φτάνουν συνολικά τους 21 ξενώνες ανά τη χώρα. Ο ξενώνας είναι ο τελευταίος στην σειρά, στο δίκτυο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων ενάντια στην κακοποίηση των γυναικών. Πρώτα η γυναίκα απευθύνεται στην Γραμμή 15900 ή στο Συμβουλευτικό και αν το αποφασίσει, μπαίνει στον ξενώνα.
Για τους αριθμούς, στο διάστημα 1-11-16 έως 31-10-17 οι δομές της ΓΓΙΦ και των δήμων δέχτηκαν 5210 γυναίκες εκ των οποίων οι 4849 εξυπηρετήθηκαν από τα συμβουλευτικά κέντρα και οι 361 φιλοξενήθηκαν στους ξενώνες του δικτύου υποστήριξης γυναικών θυμάτων βίας. Το 71% των γυναικών αυτών ήταν θύματα ενδοοικογενειακής βίας με δράστη κυρίως το σύζυγο (νυν/πρώην).
Η πλειοψηφία των γυναικών ήταν μητέρες με παιδιά (σε ποσοστό 75%). Το 43% των γυναικών είχαν ως αίτημα την ψυχοκοινωνική στήριξη, το 21% τη νομική στήριξη και το 16% απευθύνθηκαν στις δομές για ενημέρωση-πληροφόρηση. Ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που απευθύνθηκαν στις δομές ανήκε στην ηλικιακή κατηγορία 26-55 ετών (69%) και περιλάμβανε όλα τα μορφωτικά επίπεδα. Επίσης, βάσει των στατιστικών στοιχείων που έχει στη διάθεση της η ΓΓΙΦ, δεν διαπιστώνεται κάποιο συγκεκριμένο προφίλ των δραστών καθώς μπορεί να ανήκουν σε οποιαδήποτε κοινωνικοοικονομική τάξη, ηλικιακή ομάδα, υπηκοότητα και ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου. Τονίζεται ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες είναι απολύτως εμπιστευτικές και καλυπτόμενες από το απόρρητο της συμβουλευτικής.
Η τωρινή αντιδήμαρχος, Μαρία Στρατηγάκη, πρώην Γενική Γραμματέας Ισότητας, είχε την ιδέα και το πλάνο να βρει κάποια κονδύλια και προχώρησε στον σχεδιασμό ενός πανελλαδικού δικτύου, ώστε να υπάρχουν συμβουλευτικά κέντρα και ξενώνες σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας για να μπορούν να καλύπτονται όλα τα περιστατικά. Συν την Γραμμή SOS 15900. Τότε κάλεσε τους δήμους να δείξουν το ενδιαφέρον τους και να δεσμευτούν για την υλοποίηση του έργου, εφόσον τους είχε κατοχυρώσει το κονδύλι και είχε φτιάξει την στρατηγική.
Μέσα σε αυτούς τους δήμους ήταν και ο Δήμος Αθηναίων, ο οποίος έφτιαξε τον Ξενώνα για Κακοποιημένες Γυναίκες και Παιδιά που λειτουργεί από τον Ιούνιο του 2013. «Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε φιλοξενήσει πάρα πολλές γυναίκες και τα παιδιά τους, θύματα κακοποίησης και πλέον από το 2015, λόγω της προσφυγικής εισροής, δεχόμαστε γυναίκες, μόνες τους φυσικά, που δεν συνοδεύονται από κάποιον άνδρα. Πέρα από την ευαλωτότητα της ιδιότητας του πρόσφυγα, πίσω στην χώρα τους ή κατά την διάρκεια του ταξιδιού μπορεί να είχαν υποστεί κάποια μορφή βίας από οποιονδήποτε», αναφέρει η Νένα Νικολέτου, η παιδαγωγός του Ξενώνα.
Ο Ξενώνας λειτουργεί όλο το 24ωρο, 365 μέρες το χρόνο, σαν καταφύγιο, ανά πάσα ώρα και στιγμή, με στόχο την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Στην προγραμματισμένη εισαγωγή, η γυναίκα έχει περάσει από ένα Συμβουλευτικό Κέντρο, έχει κάνει όλες τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις και κανονίζεται με ραντεβού να εισαχθεί στον ξενώνα που θα την υποδεχτεί. «Έκτακτη εισαγωγή κάνει μόνο ο Ξενώνας της Αθήνας και ο Ξενώνας του ΕΚΚΑ και σημαίνει ότι οι γυναίκες μπορούν μέσα σε όλο το 24ωρο να δεχτούν μια γυναίκα. Μια γυναίκα που έχει υποστεί έναν βιασμό ή έχει ξυλοφορτωθεί από τον σύζυγο ή τον σύντροφο, καλεί στην Γραμμή SOS 15900 και έχει πάρει τα παιδιά της και είναι εκτός. Ένας από τους δύο Ξενώνες θα την υποδεχτεί ανεξάρτητα αν είναι μία η ώρα τη νύχτα ή τρεις το πρωί» λέει η Τίνα Στρατηγάκη, κοινωνική λειτουργός του Ξενώνα, αναφέροντας πως ο Ξενώνας της Αθήνας έχει ειδικό χώρο που φιλοξενεί αυτές τις γυναίκες.
Η μέγιστη χωρητικότητά του είναι 40 άτομα. «Δεν είναι πάντα γεμάτος, όμως δεν έχει αδειάσει ποτέ», σχολιάζει η παιδαγωγός Νένα Νικολέτου. «Η εμπειρία έχει δείξει ότι υπάρχουν συγκεκριμένες εποχές που δεχόμαστε περισσότερα αιτήματα. Στις γιορτές, για παράδειγμα, που βρίσκεται η οικογένεια όλη μαζί μπορεί να υπάρξουν περισσότερες συγκρούσεις. Είναι δύσκολη περίοδος και στάνταρ θα έχεις περισσότερα αιτήματα ή έκτακτες εισαγωγές, δηλαδή συνέβη κάτι εκείνη την στιγμή στο σπίτι. Στο κλείσιμο των σχολείων, γιατί οι μητέρες περιμένουν να τελειώσει το παιδί ομαλά την τάξη του και να πάει σε έναν ξενώνα για τρεις μήνες, να δει τι θα κάνει, έτσι ώστε από Σεπτέμβρη να έχει βρει μια λύση. Σκεπτόμενη πάντα τα παιδιά.»
Σε περίπτωση που υπάρχει πληρότητα, η γυναίκα παραπέμπεται σε άλλον ξενώνα. «Είμαστε ένα δίκτυο. Θα μιλήσουμε με συναδέλφους στην Τρίπολη, στην Κρήτη, στην Ρόδο. Υπάρχουν 19 ξενώνες και άλλοι δύο του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης» συνεχίζει η παιδαγωγός. Οι ξενώνες και τα συμβουλευτικά κέντρα για κακοποιημένες γυναίκες και τα παιδιά τους δεν έχουν γεωγραφικό περιορισμό. Ο δήμος της Αθήνας δεν εξυπηρετεί μόνο τις δημότισσές του, αλλά ανεξάρτητα της γεωγραφικής προέλευσης. «Όλα τα συμβουλευτικά κέντρα έχουν πρόσβαση σε όλους τους ξενώνες και το αντίστροφο και όλοι αυτοί με τη Γραμμή SOS 15900» προσθέτει η Τίνα Στρατηγάκη, κοινωνικής λειτουργός του Ξενώνα Αθηνών.
Μέσα στον ξενώνα παρέχεται η φιλοξενία και η σίτιση με ένα άτυπο συμβόλαιο μεταξύ του προσωπικού και της γυναίκας, αρχικά για ένα τρίμηνο. «Η παραμονή μπορεί να παραταθεί εφόσον υπάρχει ανάγκη. Συνήθως έξι με οχτώ μήνες μάξιμουμ μένει μια γυναίκα» λέει η κοινωνική λειτουργός. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, παρέχεται και δωρεάν ψυχοκοινωνική υποστήριξη, σε καθημερινό επίπεδο, από κοινωνικό λειτουργό και ψυχολόγο, αλλά και παιδοψυχολόγο για τις γυναίκες με παιδιά. Υπάρχουν διασυνδέσεις με τμήματα που κάνουν νομική υποστήριξη και συμβουλευτική δωρεάν, όπως το Πρωτοδικείο Αθηνών ή ορισμένες ΜΚΟ.
Η παιδαγωγός φροντίζει να γραφτούν τα παιδιά στο σχολείο, να βρεθούν θέσεις στα κοντινότερα σχολεία, να γίνει ο εμβολιασμός των παιδιών και ό,τι άλλο χρειάζεται.
Η κάθε γυναίκα έχει τον δικό της χώρο, έχει ξεχωριστό δωμάτιο και μόνο η κουζίνα είναι κοινή. «Κοιτάμε την γυναίκα ολιστικά. Αυτό που θέλουμε είναι η γυναίκα αυτή να ενδυναμωθεί και να καταφέρει να επιστρέψει πάλι πίσω στην κοινωνία, έχοντας μια δουλειά, ένα σπίτι και τον πλήρη έλεγχο της ζωής της» δηλώνει η κ. Στρατηγάκη, «Να σταθεί στα πόδια της και να απορίψει την βία» προσθέτει η κ. Νένα Νικολέτου, υπογραμμίζοντας την προσπάθεια που γίνεται η γυναίκα να έχει αφήσει πίσω όλες τις αδυναμίες και να έχει πιστέψει στον εαυτό της. Αν μια γυναίκα δεν έχει ορθοποδήσει, δεν έχει νιώσει δυνατή, παρατείνεται η διαμονή της, κατόπιν συνεννοήσεως.
«Μπορεί να μπει και σε πρόγραμμα του δήμου, ο δήμος της Αθήνας έχει έντονη κοινωνική πολιτική. Υπάρχει η κοινωνική κατοικία, οπότε μπορεί να μεταφερθεί εκεί» λέει στην Popaganda η Νένα Νικολέτου. «Όταν το τραύμα της κακοποίησης είναι βαθύ και χρειάζεται θεραπεία, σαφώς θα δικτυώσουμε την γυναίκα και θα την πλαισιώσουμε με συνεργασίες που έχουμε αναπτύξει, έτσι ώστε και μετά το πέρας του ξενώνα, να υπάρξει μια συνέχεια. Εμείς είμαστε εκεί για το emergency, ως μια προσωρινή λύση που θέτει κάποιες βάσεις.»
Οι άνθρωποι είναι πολύπλοκοι, όπως και οι ιστορίες τους. Και κάθε ιστορία είναι μοναδική. Οπότε, υπάρχει ξεχωριστό σχέδιο για την κάθε μία. «Μπορεί κάποια να αποφασίσει ότι δεν ήταν έτοιμη και υπάρχει η δυνατότητα να ξαναγυρίσει. Είμαστε εκεί για να της προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας για όσο θέλει και να της ξαναπούμε ότι θα ξαναείμαστε εκεί την επόμενη φορά που θα το αποπειραθεί» συνεχίζει η παιδαγωγός. «Σε άλλη περίπτωση μπορεί να είναι περίπλοκες οι νομικές διαδικασίες. Να είναι αλλοδαπή και να υπάρχει θέμα με τα χαρτιά της και να πρέπει να παραμείνει σε ξενώνα παραπάνω από τους έξι μήνες.»
Το κύριο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι η γυναίκα δεν θα τολμήσει να αρχίσει να διαχειρίζεται την ιδέα ότι είναι θύμα κακοποίησης. «Είναι πολύ μεγάλο βήμα να το αποδεχτεί και να ζητήσει την βοήθεια ενός ξενώνα» σημειώνει η Τίνα Στρατηγάκη.
Το προφίλ των γυναικών που πηγαίνουν στον ξενώνα είναι γυναίκες που δεν έχουν κάποιον να τους φιλοξενήσει ή οικογένεια, όπως αλλοδαπές. Ή ημεδαπές που είναι στα όρια της ανέχειας που πάλι δεν μπορεί να της στηρίξει το οικογενειακό περιβάλλον. «Πιο σπάνια, έρχεται μια γυναίκα, Ελληνίδα, που έχει όλα τα φόντα, αλλά πραγματικά μπορεί η παραμονή της στο πατρικό της σπίτι να είναι πάλι ένας κίνδυνος. Οπότε θέλει να χάσει ο άνδρας της τα ίχνη της μέχρι να γίνουν τα δικαστήρια» αναφέρει η Νένα Νικολέτου.
«Αν δεν αγαπάς αυτήν την δουλειά και αν δεν έχεις γερό στομάχι, σίγουρα δεν μπορείς να κάνεις αυτήν την δουλειά για πάρα πολύ καιρό. Βέβαια, αυτό που βοηθάει πολύ το προσωπικό του ξενώνα είναι η δυνατότητα να εποπτεύονται εβδομαδιαίως ή όσες φορές παραστεί ανάγκη. Εμείς σαν ξενώνας Αθήνας έχουμε την δυνατότητα να ζητήσουμε από την ομάδα διαχείρισης έργου και από το τμήμα που μας εποπτεύει να συζητήσουμε κάτι που μας δυσκολεύει ή όταν αισθανόμαστε ότι κάποια από τις ιστορίες μπορεί να μας ακουμπήσει» λέει η Τίνα Στρατηγάκη, σημειώνοντας πως τα στελέχη του δικτύου της ΓΓΙΦ λαμβάνουν συνεχή εκπαίδευση κι έτσι αποκτούν πιο βαθιά γνώση πάνω στην κακοποίηση, και συνεχίζει: «Δεν είμαστε από πέτρα. Έχουμε όλοι βιώματα είτε στο φιλικό είτε στο ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον. Θέλει υπομονή και στήριξη μέσω της εποπτείας.»
Είναι καλό που υπάρχει το δίκτυο. «Μου δίνει λύσεις, όταν φτάνω σε αδιέξοδο. Θα ήταν ακόμη πιο δύσκολο αν δεν είχαμε επιλογές. Τώρα έχουμε. Μακάρι να κρατήσουν για πάντα, γιατί αυτήν την στιγμή όλα γίνονται μέσω ΕΣΠΑ. Όσο θα υπάρχει, μέχρι το 2020, θα έχουμε τις δομές. Από εκεί και πέρα, δεν γνωρίζει κανένας» αναφέρει η Νένα Νικολέτου. Επίσης, λόγω της εξειδίκευσης, τα στελέχη δεν αλλάζουν. «Υπάρχει αυτή η ρήτρα που έχει δράσει σίγουρα θετικά, γιατί υπάρχουν συγκεκριμένα άτομα που ασχολούνται με την κακοποίηση και έχουν όλο και πιο βαθιά επιμόρφωση επί του θέματος.»
Σαφώς υπάρχουν ανάγκες, όπως για περισσότερο προσωπικό. «Προσπαθούμε να κάνουμε και αιτήματα για δωρεές, γιατί ένας ξενώνας γυναικών έχει συγκεκριμένες ανάγκες. Αν η γυναίκα δεν μπορεί να εργαστεί, γιατί μπορεί να έχει δυο μικρά παιδιά, φροντίζουμε να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες, ώστε αν δικαιούται κάποιο επίδομα, να το λάβει. Φροντίζουμε έτσι ώστε το παιδί να γραφτεί στο σχολείο ή το νηπιαγωγείο, έτσι ώστε η γυναίκα να έχει κάποιες ώρες μόνη για να ψάξει εργασία. Την δικτυώνουμε με κέντρα εργασιακής υποστήριξης, όπως το Job Center του Δήμου της Αθήνας ή οι εργασιακοί σύμβουλοι του ΟΑΕΔ και κάποιες άλλες ΜΚΟ που παρέχουν αυτήν την δυνατότητα» σημειώνει η Τίνα Στρατηγάκη.
Με το που μπουν τα παιδιά σε νηπιαγωγείο ή σχολείο, το πρώτο πράγμα που αποζητούν οι ίδιες οι γυναίκες είναι να βρουν εργασία, «γιατί τις κάνει να αισθάνονται χρήσιμες, θέλουν να παράγουν έργο. Είναι πολύ μεγάλη η χαρά τους όταν παίρνουν τον πρώτο τους μισθό. Είναι φοβερά αυτά τα συναισθήματα των γυναικών γιατί μπορεί να είναι και γυναίκες που δεν έχουν εργαστεί ποτέ. Βέβαια, σε μια εποχή που η Ελλάδα παρακμάζει, αυτή είναι η μεγαλύτερη δυσκολία μας αυτήν την στιγμή. Γιατί όσο δεν έχουν εργασία, τόσο πιο δύσκολα αποφασίζουν να φύγουν από τον ξενώνα ή κάνουν το πισωγύρισμα και επιστρέφουν στο κακοποιητικό περιβάλλον» συμπληρώνει.
Καλώς σχεδιάστηκαν και υπάρχουν οι δομές για να αντιμετωπίσουν συμπεριφορές που είναι πολύ δύσκολο να ξεριζωθούν από συνειδήσεις ανθρώπων. «Όμως η κατάσταση θα βελτιωθεί μόνο αν εκπαιδευτούν σωστά τα παιδιά μας. Όταν σπάνε τα στερεότυπα του φύλου σε ένα μικρό παιδί, στο οποίο από πολύ νωρίς και πολλές φορές άθελά μας του τα μεταφέρουμε, τότε θα φανεί διαφορά για τις άσχημες συμπεριφορές ήδη από την εφηβεία. Πιστεύω πολύ στην εκπαίδευση, σπάζοντας τα στερεότυπα της μάθησης» αναφέρει η Νένα Νικολέτου.
Όπως σημειώνει και η κοινωνική λειτουργός του ξενώνα, Τίνα Στρατηγάκη «Οι δομές υπάρχουν για να αντιμετωπίσουν. Όχι για να προλάβουν. Η παιδεία στις νεότερες γενιές είναι σημαντική, να μπουν μαθήματα μέσα στα σχολεία για την κακοποίηση, να μην ντρεπόμαστε να μιλήσουμε για αυτό, γιατί υπάρχει, όλα τα παιδιά ξέρουν την κακοποίηση. Πριν από λίγα χρόνια βγήκε η έννοια του bullying, αλλά bullying υπήρχε πάντα. Απλά του δώσαμε ένα όνομα.»
Όλο το προσωπικό του ξενώνα και του δικτύου της ΓΓΙΦ βάζει το λιθαράκι του προς την σωστή πλευρά της ιστορίας, ευχόμενο τα επόμενα χρόνια, οι δομές καταπολέμησης να είναι δομές πρόληψης πια.
