Στη Μόρια έχω πάει κάμποσες φορές. Κάθε φορά μου φαινόταν μεγαλύτερη και χειρότερη, παρότι είναι εξαιρετικά αδόκιμο και ίσως προμήνυμα υπνωτικής προσαρμογής στην δυστοπία, να ζυγίζεις το βάρος της εξαθλίωσης. Έπρεπε να είναι εξ ορισμού μη αποδεκτή. Την τελευταία, λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία, προσπαθούσα να αποσυνδεθώ από τα βασικά στοιχεία που συγκροτούσαν αυτή την πελώρια υπαίθρια φυλακή, να μη βλέπω τους όγκους σκουπιδιών που σκέπαζαν τους ανθρώπους, τις λάσπες που βούλιαζαν οι σκηνές, τις ελάχιστες ξεχειλωμένες χημικές τουαλέτες και να ανακαλύψω εκλάμψεις ζωής που λύνουν το στομαχικό κόμπο.
Πιτσιρίκια που έπαιζαν με κλαδιά και χώματα, γυναίκες που έπλεναν ασταμάτητα, πίτες που ψήνονταν σε αυτοσχέδιους φούρνους, πολύχρωμο αλισβερίσι στα μικρά μαγαζάκια που είχαν στήσει οι ίδιοι οι πρόσφυγες, ανυπόμονα μαθήματα στο σχολείο που έφτιαξαν για τα παιδιά τους. Και ακριβώς αυτός ο φευγαλέος εφησυχασμός που ένιωθα επιβεβαιώνει την οξυδέρκεια της φουκοικής ανάλυσης για τους χώρους εγκλεισμού, ότι οι οποιασδήποτε κοινωνικές λειτουργίες εντός τους δεν είναι παρά παραπλανητικές προσομοιώσεις, αποκομμένες από την κοινωνική πραγματικότητα, προσαρμοσμένες στα μέτρα ατόμων που είναι αποκλεισμένα, για να τους προβάλλει τεμαχισμένα αυτό που δεν έχουν και να επαναπαύει όσους ζουν έξω από το συρματόπλεγμα.
Η Μόρια αυτό ήταν. Το μεγαλύτερο κλουβί της Ευρώπης που κρατούσε αιχμάλωτους ανθρώπους όχι για κάτι που έκαναν αλλά για κάτι που είναι, για το γεγονός ότι είναι πρόσφυγες. Τραγωδία δεν ήταν η καταστροφή της. Τραγωδία ήταν η ύπαρξη της Μόριας.
Την Τρίτη το βράδυ κάηκε και ξανακάηκε την Τετάρτη ό,τι είχε απομείνει. Ακόμα δεν υπάρχει κάποιο επίσημο πόρισμα. Όπου κι αν καταλήξουν, όμως, ο έρευνες υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια για όποιον θέλει να διαβάζει χωρίς διαστρεβλωτικά πρίσματα. Τη φωτιά στη Μόρια την έβαλε το ίδιο το ελληνικό κράτος, όταν αποφάσισε να αναβιώσει την ανατριχιαστική λογική των στρατοπέδων συγκέντρωσης ως τρόπο διαχείρισης του προσφυγικού και μέθοδο απ- ανθρωποποίησης. Οι πρόσφυγες από- υποκειμενοποιούνται, υποβιβάζονται σε κάτι λιγότερο από ανθρώπους και γίνονται αντικείμενα κάθε είδους αυταρχισμού και ρατσισμού. Παρότι η Ελλάδα έχει λάβει μεγάλα κοινοτικά κονδύλια για να επιλύσει τη στεγαστική εκκρεμότητα των προσφύγων, επέλεξε να εγκλωβίσει χιλιάδες άτομα σε μια παρατεταμένη και εξευτελιστική ακαταλληλότητα, θεωρώντας ότι αυτό εξυπηρετεί τη σαδιστική φαντασίωση της αποθάρρυνσης των προσφυγικών ροών και μουτζουρώνοντας κάθε γράμμα από τις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, φτάσαμε στη Μόρια άνθρωποι να καίγονται ζωντανοί, έφηβοι να μαχαιρώνονται, μωρά να σκοτώνονται σε χαρτόκουτα και χιλιάδες άλλοι να αργοπεθαίνουν, να βλέπουν το χρόνο να γλιστράει βασανιστικά μέσα από τα χέρια τους, χωρίς καμία ροή.
Πρόσφυγες και μετανάστες περπατούν ανάμεσα στα καμένα που άφησε πίσω της η φωτιά στο ΚΥΤ της Μόριας, . ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ ΟΡΕΣΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Ακόμα κι όταν η χώρα μπήκε στην τροχιά της πανδημίας, η κυβέρνηση αγνόησε επιδεικτικά τις εκκλήσεις επιστημόνων και οργανώσεων για άμεση αποσυμφόρηση των καταυλισμών και λήψη μέτρων. Στη Μόρια ζούσαν συνωστισμένοι 13.000 άνθρωποι, όταν σε όλη την υπόλοιπη επικράτεια απαγορεύεται να μαζευόμαστε πάνω από 50 σε εκδηλώσεις. Το μοναδικό που έκαναν ήταν να θέσουν το χώρο σε παρατεταμένο υγειονομικό αποκλεισμό, αδιαφορώντας πλήρως για την υγεία και την ασφάλεια των προσφύγων και επιτείνοντας τη δυσφορία. Κι όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα σκέφτηκαν να τους κλειδώσουν μαζί με τις οικογένειες τους σε αποθήκες εντός του χώρου. Η συνέχεια αυτού του διαρκούς εγκλήματος γράφτηκε στις στάχτες.
Η Ανθή Παζιάνου, είναι δημοσιογράφος «Στο Νησί» με μεγάλη εμπειρία στο προσφυγικό ρεπορτάζ και πάντα δημοκρατική ματιά. Μιλάει για το πώς βιώνει η ίδια αυτές τις μέρες του χαμού στη Λέσβο:
«Πήραμε στο πρώτο μήνυμα στο Νησί την Τρίτη στις 10 το βράδυ, κάποιοι πρόσφυγες μας έγραφαν ότι γίνονται φασαρίες στη Μόρια. Μετά από λίγη ώρα τα τηλέφωνα χτυπούσαν αδιάκοπα. Το βράδυ της Τρίτης πήγαν άλλοι συνάδελφοι, εγώ πήγα νωρίς το πρωί της Τετάρτης και αρχικά δεν είχα συλλάβει το μέγεθος της καταστροφής. Όσο πλησίαζα μύριζε καπνό αλλά ήταν μια γνώριμη μυρωδιά, γιατί πολλές φορές στο παρελθόν είχαν ξεσπάσει φωτιές στη Μόρια. Όταν έφτασα, η λέξη «σοκ» είναι λίγη για να περιγράψει τις εικόνες. Περνούσα από τα μέρη που ήμουν δύο μέρες πριν για ρεπορτάζ και ήταν όλα καμένα. Προφανώς, οι άνθρωποι ήταν εγκλωβισμένοι και δυστυχισμένοι. Υπήρχε, όμως, μια ελάχιστη καθημερινότητα και μια ρουτίνα, είχαν δημιουργήσει οι ίδιοι κάποιες δομές. Τώρα όλα ήταν κατεστραμμένα. Μου έκανε εντύπωση ότι μια ξύλινη σκάλα που είχαν φτιάξει μόνοι τους, δεν κάηκε. Δεν είχε ξεκαθαρίσει ακόμα η κατάσταση, οπότε φοβόμουν μήπως υπήρχαν τραυματίες ή αγνοούμενοι. Το βράδυ της Τετάρτης που έπιασε πάλι φωτιά, είδα έναν πρόσφυγα να μπαίνει μέσα στις φλόγες και τους πυροσβέστες να τον τραβάνε. Ήταν αναστατωμένος γιατί έψαχνε το παιδί του. Όλοι οι άνθρωποι είναι στο δρόμο πλέον χωρίς τίποτα. Την Πέμπτη έγινε για πρώτη φορά από το κράτος διανομή φαγητού και νερού αλλά επικράτησε πανζουρλισμός ειδικά με το νερό και κάποιοι που ήταν αποκλεισμένοι σε άλλο σημείο, δε μπόρεσαν να προσεγγίσουν. Βγήκα μια μητέρα που μου έλεγε ότι έχει δύο μέρες να δώσει γάλα στο μωρό της. Αισθανόμουν εντελώς ανήμπορη. Πεπερασμένη. Κάνουμε ρεπορτάζ με αριθμούς, γιατί πρέπει να συλλέγουμε στοιχεία και να συνθέτουμε τη μεγάλη εικόνα. Κάθε άνθρωπος, όμως, κουβαλάει τη δική του ιστορία που είναι μοναδική. Εμείς ποτέ δε μπορούμε να καλύψουμε την πραγματικότητα στην ολότητα της. Νιώθω ότι φέρω ευθύνη για τους ανθρώπους και τις ιστορίες τους, γιατί ξέρω ότι μπορεί να βρεθώ στη δική τους θέση κάποια στιγμή και από τύχη δεν είμαι στη θέση τους. Στη Λέσβο το κυρίαρχο συναίσθημα των κατοίκων είναι η απογοήτευση και η κόπωση. Υπάρχει η ακροδεξιά που κάνει πολλή φασαρία στα social media αλλά δεν είναι πλειοψηφική. Στο μπλόκο των Μοριανών δεν ήταν πάνω από 100 άτομα. Σκέφτομαι πόσο υποκριτικό είναι εμείς να πρέπει – σύμφωνα με τους κανονισμούς – να φοράμε μάσκα ακόμα και σε εξωτερικούς χώρους και 13.000 άνθρωποι να είναι άστεγοι με μηδενική πρόνοια».
«Το βράδυ της Τετάρτης που έπιασε πάλι φωτιά, είδα έναν πρόσφυγα να μπαίνει μέσα στις φλόγες και τους πυροσβέστες να τον τραβάνε. Ήταν αναστατωμένος γιατί έψαχνε το παιδί του. Όλοι οι άνθρωποι είναι στο δρόμο πλέον χωρίς τίποτα.»- Ανθή Παζιανού, δημοσιογράφος.
Άρα, από τη νύχτα της Τρίτης, 13.000 άνθρωποι είναι και τυπικά άστεγοι – γιατί και η τόσο κακή και πρόχειρη στέγαση στη Μόρια ως αστεγία έπρεπε να λογίζεται. Έχουν κυκλοφορήσει δεκάδες σπαραξικάρδιες φωτογραφίες με πρόσφυγες να αναζητούν ένα οποιοδήποτε μέρος για να σταθούν, στους δρόμους, σε χωράφια, ακόμα και στο νεκροταφείο, προκαλώντας έναν αναπόφευκτο συνειρμό με τους κυνηγημένους της Σμύρνης, όπως τους είχε περιγράψει η Διδώ Σωτηρίου στα Ματωμένα Χώματα: Πήγαμε στο νεκροταφείο. Ούτε σπιθαμή να σταθείς. Είχανε προλάβει άλλοι, πριν από μας, και πήρανε την πρωτοκαθεδρία. Βγάλανε απ’ τους τάφους λιωμένους κι άλιωτους νεκρούς και βάλαν οι ζωντανοί τα στρωσίδια τους και τα παιδιά τους. Γυναίκες γεννούσανε πρόωρα. Είχε διαδοθεί στους γύρω μαχαλάδες: «Όποια είναι για γέννα, στο νεκροταφείο. Παραστέκουνε και γιατροί!». Γερόντισσες βράζανε νερά για τις λεχώνες με προσάναμμα κόκαλα πεθαμένων!”
Το καμμένο ΚΥΤ στη Μόρια.
Αυτό ενδεχομένως να ήταν το μοναδικό μέρος που βρήκαν λίγη ησυχία, μακριά από επικρίσεις και απειλές. Γιατί καμιά φορά οι νεκροί σέβονται περισσότερο την αξία της ζωής από πολλούς ζωντανούς που έχουν απεκδυθεί οποιαδήποτε έννοια συμπόνιας και αλληλεγγύης. Δυστυχώς οι κορώνες μίσους δε βγήκαν μόνο από περιθωριακούς φασίστες αλλά και από κυβερνητικά χείλη. Ο Αδωνις Γεωργιάδης, Υπουργός της κυβέρνησης και αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, δε δίστασε να επαναφέρει με σχόλιο του στο twitter τον άκρως κακοποιητικό όρο «λαθρομετανάστες», να χαρακτηρίσει «σπίτια» τα πάνινα παραπήγματα στη Μόρια και να αρθρώσει έναν βαθιά εκδικητικό λόγο εναντίον των προσφύγων. Στην ίδια γραμμή victim blaming συντάχθηκαν αρκετά κυβερνητικά στελέχη, φορτώνοντας τις ευθύνες στους πρόσφυγες για την καταστροφή της καταστατικής βαρβαρότητας που ήταν η Μόρια. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι έχουν αφεθεί στην τύχη τους, μη επιτρέποντας τους ούτε να πλησιάσουν το λιμάνι της Μυτιλήνης. Μοναδική εξαίρεση οι 400 ασυνόδευτοι ανήλικοι που χρειάστηκε να καεί ο καταυλισμός, για να γίνει το αυτονόητο, να μεταφερθούν σε ασφαλείς δομές στην ενδοχώρα. Κατά τα λοιπά το πρωί της Παρασκευής αντί να σταλούν καράβια να πάρουν τους αιτούντες ασύλου και να τους οδηγήσουν σε κατάλληλα καταλύματα, στάλθηκαν καράβια γεμάτα αύρες και ΜΑΤ που το βράδυ απρόκλητα επιτέθηκαν σε αντιφασιστική διαδήλωση, τραυματίζοντας και προσαγάγοντας διαδηλωτές. Την ίδια συμπεριφορά επανέλαβαν το πρωί του Σαββάτου ρίχνοντας χημικά στους ήδη αρκετά εξουθενωμένους πρόσφυγες που διαμαρτύρονταν ζητώντας την ελευθερία τους. Ωστόσο, οι αρχές, ελληνικές και ευρωπαϊκές, κωφαίνουν απέναντι στα αιτήματα τους, καθώς όπως ανακοινώθηκε το Σάββατο ετοιμάζεται νέος καταυλισμός στο Πεδίο Βολής. Ένας τρόπος διαχείρισης που απέτυχε, εξασθενώντας αντοχές, απλά ξαναμπαίνει σε εφαρμογή, σα να μη συνέβη τίποτα.
«Την Πέμπτη το πρωί η Αστυνομία μας εμπόδισε να φτάσουμε στην κλινική μας. Μας άφησαν μετά από αρκετή ώρα. Ωστόσο, είναι θλιβερό να διαπραγματευόμαστε την πρόσβαση στην κλινική μας.»-Καρολαιν Βιλεμεν, υπεύθυνη της Covid-19 κλινικής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Μόρια.
«Η κατάσταση είναι ανυπόφορη, ο κόσμος είναι κυριολεκτικά στο δρόμο. Δεν υπάρχει καμία μέριμνα για ανάπηρους, για γυναίκες σε εγκυμοσύνη, για παιδιά – που σημειωτέον τα παιδιά αποτελούν περίπου το 35% του προσφυγικού πληθυσμού στη Μόρια. Παράλληλα μη ξεχνάμε ότι είμαστε εν μέσω πανδημίας. Μας αγχώνουν πολύ περιπτώσεις προσφύγων με υποκείμενα νοσήματα ή ηλικιωμένων γιατί δεν έχουν καμία προστασία και αν κολλήσουν Covid-19, θα κινδυνέψουν σοβαρά. Πως θα πλύνουν τα χέρια τους στο δρόμο; Που θα βρουν μάσκες; Φοβόμαστε ότι άνθρωποι με σοβαρά χρόνια νοσήματα αυτή τη στιγμή δεν έχουν πρόσβαση στα φάρμακα τους και σε θεραπείες. Η ένταση είναι διάχυτη. Πρόκειται για άτομα που προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές, άρα υπάρχει τραύμα. Είχαμε προσπαθήσει πολύ να το αναδείξουμε αυτό στη Μόρια. Τώρα η ψυχοκοινωνική τους κατάσταση σίγουρα έχει επιβαρυνθεί. Την Πέμπτη το πρωί η Αστυνομία μας εμπόδισε να φτάσουμε στην κλινική μας. Μας άφησαν μετά από αρκετή ώρα. Ωστόσο, είναι θλιβερό να διαπραγματευόμαστε την πρόσβαση στην κλινική μας. Για μας είναι πολύ καθαρό ότι οι αιτούντες άσυλο χρειάζονται καταφύγιο. Ο κόσμος πρέπει να μεταφερθεί στην ενδοχώρα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η μόνη προοπτική να βγει κάτι θετικό από αυτή την κρίση, είναι να συνειδητοποιήσουν οι αρμόδιοι ότι δε γίνεται να εγκλωβίζεις ανθρώπους σ’ ένα μέρος που δε θέλουν να μείνουν και σε παντελώς αβίωτες συνθήκες» επισημαίνει η Καρολαιν Βιλεμεν, υπεύθυνη της Covid 19 κλινικής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Μόρια.
«Η Μόρια ήταν ένα καζάνι που έβραζε. Έσκασε. Και θα συνεχίσει να σκάει το καζάνι, όσο υφίσταται.»- Γιώργος Τυρίκος – Εργας, αλληλέγγυος πολίτης στη Λέσβο και διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Εννοείται ότι πάνω στη θύελλα, άδραξαν την ευκαιρία οι ακροδεξιοί για να διατρανώσουν και να επιβάλλουν την παρουσία τους στην περιοχή. Από τη μια είναι ο εσμός δηλητηριωδών ρατσιστικών σχολίων στα social media κι από την άλλη οι περιπολίες και τα μπλόκα με ελέγχους σε οχήματα και εκφοβισμούς που συνιστούν αντιποίηση αρχής αλλά περνούν συνήθως απαρατήρητα από τις αρχές. Δεν είναι ότι μεταλλάχθηκαν ή εμφανίστηκαν τώρα. Προφανώς αυτοί οι τύποι που τραμπουκίζουν οικογένειες και ρίχνουν κατάρες σε μωρά, υπήρχαν και την εποχή της αλληλεγγύης, την τρυφερή εποχή των γιαγιάδων και των ψαράδων της Λέσβου. Απλά τότε κρύβονταν, ενώ τώρα αντλούν το θράσος τους από τη συντηρητικοποίηση του πολιτικού κλίματος. Είναι άσχημο και θορυβώδες το χνάρι τους. Θα διαφυλάξω, όμως, την πεποίθηση ότι δεν είναι βαθύ, ότι θα το καλύψει η δράση των πολλών αξιόλογων ανθρώπων του νησιού που στα δύσκολα δεν τα βάζουν με τον πιο ευάλωτο, που διατηρούν ανόθευτη την προσφυγική μνήμη του τόπου, που επιμένουν στο ζόφο που μας κατακλύζει να προτάσσουν το ανθρώπινο.
Ο Γιώργος Τυρίκος – Εργας, αλληλέγγυος πολίτης στη Λέσβο και διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, είναι ένας από αυτούς και μοιράζεται την ελπίδα και την απελπισία του μαζί:
«Έρχεται ο Κώστας Πολυχρονόπουλος από την Κοινωνική Κουζίνα και προσπαθούμε να τον στηρίξουμε γιατί είναι τεράστιες οι ανάγκες. Ένας συντοπίτης μου που νόσησε βαριά, έχοντας χάσει πρόσφατα τους γονείς του, μου έστειλε μήνυμα ότι θέλει να ενισχύσει οικονομικά για τη διοργάνωση των συσσιτίων. Το βρήκα πολύ ωραία κίνηση. Υπάρχουν κι αυτά μέσα στη μαυρίλα. Μαζί με τις φωνές που γαβγίζουν, υπάρχουν και άνθρωποι που προσφέρουν, που βοηθούν. Η κυρίαρχη ρητορική, όμως, είναι αντιπροσφυγική. Η Μόρια ήταν ένα καζάνι που έβραζε. Έσκασε. Και θα συνεχίσει να σκάει το καζάνι, όσο υφίσταται. Δυστυχώς ανάμεσα στα πολλά άσχημα, χάθηκαν και ορισμένες όμορφες προσπάθειες, όπως το σχολείο που είχαν φτιάξει οι Αφγανοί. Τώρα κανένας δε θέλει να αναλάβει το φορτίο. Η Ευρώπη μας έχει γραμμένους. Η Μόρια λειτουργούσε ως ανάχωμα για την Ευρώπη, λες κι είμαστε οι δεσμοφύλακες της Ευρώπης. Από την άλλη παρακολούθησα τις μεγάλες κινητοποιήσεις συμπαράστασης στο Βερολίνο. Είναι το μαύρο και το άσπρο παντού αλλά το μαύρο νικάει, φοβάμαι. Έστειλαν πάλι σήμερα αυτούς μας έδερναν πριν κάποιους μήνες. Επέστρεψαν τροπαιοφόροι για να επιβάλλουν την τάξη. Το ζητούμενο είναι να ελευθερωθούν οι άνθρωποι και να αποσυμφορηθεί όντως το νησί. Αυτό πρέπει να γίνει κι όχι να κατασκευάσουν κλειστά κέντρα κράτησης, όπως διαλαλούν. Από την εποχή της Παγανής δεν έχει αλλάξει τίποτα στο προσφυγικό. Υπάρχει κάποιος στον πλανήτη που δε γνώριζε ότι η Μόρια ήταν κολαστήριο; Κουραστήκαμε. Σε παίρνει από κάτω. Εμένα με διαλύει. Έχουμε περιγράψει το πρόβλημα με κάθε τρόπο, από ακτιβισμό μέχρι συνέδρια και δεν έχει αλλάξει τίποτα. Πέφτουν από τα σύννεφα που η Μόρια κάηκε; Πως δεν καιγόταν κάθε μέρα έπρεπε να απορούν. Βλέπω ανθρώπους να ξεσπούν στους αδύναμους, στους πρόσφυγες και όχι στους δυνάστες. Φοβάμαι μήπως στην επόμενη φάση έχουμε πυροβολισμούς στους δρόμους. Η Λέσβος δε θα σταματήσει ποτέ να είναι πέρασμα. Ποιες είναι οι αξίες μας. Εκεί πρέπει να λογοδοτούμε πάντα.»
Πρωτοβουλίες αλληλεγγύης στους πρόσφυγες της Μόριας που χρειάζονται στήριξη: Κοινωνική Κουζίνα «Ο Άλλος Ανθρωπος» Δίκτυο Αλληλοβοήθειας Λέσβου
