Ομόφωνη αντίδραση -και φόβο για την ανεπιστρεπτί αλλοίωση της οικονομίας και του πολιτισμού του νησιού- προκαλούν στη Σκύρο τα σενάρια τουριστικοποίησης και ιδιωτικοποίησης που προωθεί το ΥΠΕΝ για το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ) του νησιού. Συγκεκριμένα, από τη μελετητική ομάδα που ορίστηκε από το ΥΠΕΝ στο πλαίσιο του προγράμματος Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», κατατέθηκαν τρία σενάρια για τη Σκύρο: «Εναλλακτικό Σενάριο 1: Τάσεων ή μηδενικής λύσης», «Εναλλακτικό Σενάριο 2: Σενάριο Ήπιας Παρέμβασης» και «Εναλλακτικό Σενάριο 3: Σενάριο Δυναμικής Παρέμβασης».
«Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της καταστροφής», αναφέρει σχετικά με το θέμα η αρχιτέκτονας και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας Ίρις Λυκουριώτη σε άρθρο της που έδωσε στη δημοσιότητα, «με το “Εναλλακτικό Σενάριο 2: Σενάριο Ήπιας Παρέμβασης” και το “Εναλλακτικό Σενάριο 3: Σενάριο Δυναμικής Παρέμβασης” του προτεινόμενου ΤΠΣ Σκύρου προβλέπονται (…) η κατάργηση της κτηνοτροφίας σε ένα νησί με παράδοση χιλιετηρίδων σε αυτήν, μεγάλες κλειστές τουριστικές μονάδες σε παρθένες περιοχές της, οι οποίες θα έχουν δικαίωμα Ε.Σ.Χ.Α.Σ.Ε. (Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων), δηλαδή να φτιάχνουν τουριστικά χωριά της αρεσκείας τους οι εταιρείες, με ιδιωτικά χωροταξικά στα οποία ο Δήμος δεν έχει κανέναν λόγο, προτείνονται κρουαζιέρα και Α.Π.Ε. (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας). Οι Α.Π.Ε., μάλιστα, εξαφανίζονται από τον χάρτη στο «Εναλλακτικό Σενάριο 2: Ήπιας Παρέμβασης» αλλά περιέχονται στο δεσμευτικό και κανονιστικό του κείμενο».
Το Δημοτικό Συμβούλιο της Σκύρου αποφάσισε ομόφωνα υπέρ του υφιστάμενου σεναρίου, αποκαλούμενου ως «μηδενικής παρέμβασης», αναφορικά με τα σενάρια μελλοντικής ανάπτυξης του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου που προτείνει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για το νησί.
Σε ανάρτησή του, ο Δήμος Σκύρου επισημαίνει πως κυρίαρχο δεδομένο για την απόφασή του αποτέλεσε η «αδυναμία» από τον νόμο «δυνατότητας απόφασης ή και δεσμευτικής γνωμοδότησης του δημοτικού συμβουλίου για ένα τόσο σοβαρό θέμα και παρέχεται μόνον η δυνατότητα σχολιασμού στην διαδυκτιακή πύλη του ΥΠΕΝ». Μάλιστα, όπως υπογραμμίζεται στην ανακοίνωση, η πλατφόρμα διαβούλευσης για το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Σκύρου παρουσίασε προσωρινά τεχνικά προβλήματα με αποτέλεσμα να μην μπορούν οι πολίτες να αναρτήσουν τις απόψεις τους.
Η ανάρτηση του Δήμου Σκύρου:
Σημειώνεται ωστόσο ότι η έγκριση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων γίνεται με Προεδρικό Διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος και ουσιαστικά δεν μπορούν να προσβληθούν σε δεύτερο χρόνο από τις τοπικές κοινωνίες στο Συμβούλιο της Επικρατείας, παρά μόνο μερικώς και με συγκεκριμένες διαδικασίες.
Παραθέτουμε εδώ ολόκληρο το κείμενο της κας Λυκουριώτη, το οποίο περιέχει διανθισμένα τα σημεία που υπέβαλε η ίδια στη δημόσια διαβούλευση:
Ο μεγάλος μετασχηματισμός της Ελλάδας. Σχόλια με αφορμή το προτεινόμενο από το ΥΠ.ΕΝ Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο για τη Σκύρο
Την εβδομάδα που μας πέρασε τέθηκε αποκλειστικά σε ψηφιακή διαβούλευση 5 ημερών ένα προτεινόμενο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Τ.Π.Σ.) για τη Σκύρο το οποίο περιλαμβάνει σχέδια και κείμενα άνω των 700 σελίδων με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Από την μελετητική ομάδα που ορίστηκε από το Υ.Π.ΕΝ και όχι τον Δήμο Σκύρου κατατέθηκαν 3 (τρία) «Εναλλακτικά» σενάρια με τίτλους: α) «Εναλλακτικό Σενάριο 1: Τάσεων ή μηδενικής λύσης», β) «Εναλλακτικό Σενάριο 2: Σενάριο Ήπιας Παρέμβασης», γ) «Εναλλακτικό Σενάριο 3: Σενάριο Δυναμικής Παρέμβασης».
Όπως θα φανεί παρακάτω, ο τρόπος με τον οποίον εμφανίζονται τα τρία αυτά σενάρια είναι προβληματικός, όπως και οι τίτλοι τους, προκειμένου να εξασφαλιστεί ή καλύτερα να επιβληθεί η συναίνεση της κοινωνίας της Σκύρου σε όσα θέλουν οι μελετητές (και η ηγεσία του ΥΠΕΝ) μέσα από προκατασκευασμένα «εναλλακτικά» σενάρια, χωρίς αυτά να βασίζονται σε διάλογο με την τοπική κοινωνία για την συγκρότησή τους. Ενώ η Σκύρος διαθέτει εκτενές και λεπτομερές Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. (Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης) και ολοκληρωμένο LIFE που θέτουν σοβαρές βάσεις πάνω στις οποίες μπορεί να γίνει σημαντικός σχεδιασμός πρότυπο, οι προς διαβούλευση μελέτες τα αντιμετωπίζουν εμμέσως ως ανύπαρκτα (μηδενική λύση) δηλαδή σαν άδειο συλλογικό και θεσμικό νου «tabula rasa» και τη Σκύρο ως «terra nullius» δηλαδή «γη του κανενός».
Το προτεινόμενο ΤΠΣ Σκύρου, είναι από τα πρώτα που φτάνουν στο στάδιο της διαβούλευσης και κατά συνέπεια εκτίθεται το ΥΠΕΝ συνολικά για το εγχείρημα «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» το οποίο κατασπαταλάει τους τόσο σημαντικούς πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης σε σχέδια που είναι αίολα επιστημονικά, εντελώς ξεπερασμένα και δοκιμασμένα σε χώρες της παγκόσμιας περιφέρειας, υπεύθυνα για τεράστιες ανισότητες και φτωχοποίηση των ντόπιων πληθυσμών εφόσον εφαρμόστηκαν σε ανάλογες συνθήκες δημοσιονομικής εξάρτησης που προετοίμασαν οι απορρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από οργανισμούς όπως το Δ.Ν.Τ., η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (Rodrigo Fernández Miranda, 2011, και άλλη αρθρογραφία όπως https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09669582.2016.1231808#d1e108, κ.α.). Ακόμη, οι πολιτικές αυτές που προβλέπει το προτεινόμενο Τ.Π.Σ. είναι διαμετρικά αντίθετες από τους στόχους της Ε.Ε. και των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, (Ο.Η.Ε., https://sdgs.un.org/goals) παρά τη ρητορική που χρησιμοποιείται στο κείμενο. Η βιωσιμότητα αποτελεί όχι απλώς προτεραιότητα αλλά και προϋπόθεση για σειρά δημόσιων χρηματοδοτήσεων. Φυσικά πάντοτε κάποιες ομάδες σκέπτονται να παρουσιάζουν σχέδια απολύτως μη βιώσιμα ως βιώσιμα με απώτερο στόχο τις χρηματοδοτήσεις για δραστηριότητες που όχι μόνο δεν είναι βιώσιμες αλλά και εναντίον τόσο του δημόσιου συμφέροντος όσο και του μικρομεσαίου ιδιωτικού συμφέροντος, όπως επίσης θα φανεί παρακάτω.
Ας διαλέξουμε δύο τρία ενδεικτικά σημεία των εναλλακτικών προτάσεων για να καταλάβουμε τι εννοώ.
Σύμφωνα με το «Εναλλακτικό Σενάριο 2: Σενάριο Ήπιας Παρέμβασης» και το «Εναλλακτικό Σενάριο 3: Σενάριο Δυναμικής Παρέμβασης» του προτεινόμενου ΤΠΣ Σκύρου προβλέπονται, για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της καταστροφής, η κατάργηση της κτηνοτροφίας σε ένα νησί με παράδοση χιλιετηρίδων σε αυτήν, μεγάλες κλειστές τουριστικές μονάδες σε παρθένες περιοχές της, οι οποίες θα έχουν δικαίωμα Ε.Σ.Χ.Α.Σ.Ε. (Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων), δηλαδή να φτιάχνουν τουριστικά χωριά της αρεσκείας τους οι εταιρείες, με ιδιωτικά χωροταξικά στα οποία ο Δήμος δεν έχει κανέναν λόγο, προτείνονται κρουαζιέρα και Α.Π.Ε. (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας). Οι Α.Π.Ε., μάλιστα, εξαφανίζονται από τον χάρτη στο Εναλλακτικό Σενάριο 2: Ήπιας Παρέμβασης» αλλά περιέχονται στο δεσμευτικό και κανονιστικό του κείμενο.
Ο εκτοπισμός της κτηνοτροφίας από τα βοσκοτόπια και η ιδιωτικοποίηση των δημοτικών σφαγίων (δεν αφορά κανένα Τ.Π.Σ. η ιδιωτικοποίηση κάποιου αγαθού και δεν θα έπρεπε να αναφέρεται σε δεσμευτικό κείμενο που θα γίνει Προεδρικό Διάταγμα), το κλείσιμο του εργοστασίου ΔΕΗ στη Σκύρο, οι «βιώσιμες» ακτοπλοϊκές συνδέσεις που θα προϋποθέτουν αλλαγή πλοίου με προδιαγραφές που θέτουν οι ολιγοπωλιακοί ακτοπλοικοί όμιλοι, οι οποίοι έχουν κάνει το Αιγαίο απλησίαστο οικονομικά για τους πολίτες που εργάζονται και πληρώνουν φόρους στην Ελλάδα, είναι προτάσεις του σεναρίου «Ήπιας Παρέμβασης». Το ίδιο σενάριο προβλέπει ακόμη το λιμάνι της Λιναριάς ως θαλάσσιο «σταυροδρόμι» ήτοι διαμετακομιστικό σταθμό (δηλαδή container), μία χρήση εκτός κλίμακας για το νησί το οποίο δύναται να το αλλάξει ραγδαία και μη αναστρέψιμα. Αυτό δεν είναι μία εικασία, αναφέρεται στο Χωροταξικό Σουφλιά (2009) το οποίο είναι ενεργό σήμερα.
Τι θα συμβεί με μερικές από τις διατυπώσεις όπως οι παραπάνω, οι οποίες θα πρέπει να αφαιρεθούν τελείως από τον προγραμματισμό του Τ.Π.Σ. μιας και αυτό είναι δεσμευτικό, λόγω μετατροπής του κειμένου σε Προεδρικό Διάταγμα που δεν μπορεί να προσβληθεί σε δεύτερο χρόνο από την τοπική κοινωνία στο Συμβούλιο της Επικρατίας (ΣτΕ);
1) Κτηνοτροφία: η παραδοσιακή δραστηριότητα που έχει χτίσει την ταυτότητα του τόπου, τον υλικό πολιτισμό, τα ήθη και έθιμα, το φαγητό, είναι ευρέως διαδεδομένη δηλαδή βγάζουν τα προς το ζην πολλοί άνθρωποι και τα προϊόντα προσιτά σε όλους. Μεγάλο μέρος του νησιού είναι βοσκότοπος ελεύθερης βόσκησης. Στο Τ.Π.Σ. που προτείνεται (σενάριο 2,3) τελειώνει όλον αυτόν τον κόσμο. Μιλάει για περιορισμένη κτηνοτροφία, μόνο σταβλισμένη και μιλάει και για την αποκοπή των ζώων από τη θάλασσα. Τί σημαίνει αυτό; Θα μείνουν μόνο 2 εταιρείες, οι οποίες δεν είναι απαραίτητα Σκυριανές (πιθανότατα οι ξένες εταιρείες των μεγάλων κλειστών ξενοδοχείων) για τις οποίες θα κληθούν να δουλεύουν υπάλληλοι οι έως σήμερα ελεύθεροι κτηνοτρόφοι εφόσον έχουν εκτοπιστεί από τα βοσκοτόπια. Επιπροσθέτως, το Τ.Π.Σ. μιλάει για ιδιωτικοποίηση των σφαγείων, στα οποία ο Δήμος έχει επενδύσει χρήματα ώστε αυτά να αναβαθμιστούν και να είναι προσιτά στους κτηνοτρόφους διασφαλίζοντας τις συνθήκες υγιεινής. Τί σημαίνει αυτό; ο ιδιώτης (π.χ. ο ξενοδόχος) θα αποφασίζει ποιός θα μείνει κτηνοτρόφος στο νησί. Αυτό μπορεί να φέρει σε χρεωκοπία ακόμη και μεγάλες σημερινές κτηνοτροφικές μονάδες αν τις θεωρήσει ανταγωνιστικές στα δικά του συμφέροντα αυτός που ελέγχει τα σφαγεία, ειδικά αν κτηνοτρόφοι είναι εκτεθειμένοι σε δάνεια. Τα δε ζώα είναι απαραίτητο σε συνθήκες λειψυδρίας να κατεβαίνουν στον γιαλό για να δροσιστούν, αλλιώς πεθαίνουν. Έχει ήδη συμβεί σε νησιά του Αιγαίου. Η λέξη αιγιαλός, το Αιγαίο, βγαίνει από την Αίγα, την κατσίκα. Οι γιαλοί είναι σύνθετα οικισυστήματα και διαμορφώνονται από πλήθος ειδών και πρακτικών. Εποχιακά μπορεί να συμβαίνει μια συγκράτηση των ζώων σε απόσταση από τον γιαλό αλλά αυτό γίνεται ούτως ή άλλως όταν εμείς γεμίζουμε τις παραλίες. Η απόσταση των 350μ που προτείνεται από το Τ.Π.Σ. για να απομακρυνθούν τα ζώα, θέτοντας σε κίνδυνο την κτηνοτροφική δραστηριότητα, έχει στόχο τον εκτοπισμό αυτής της δραστηριότητας ώστε η γη να αποτελέσει μελλοντικά κτηματομεσιτικό εμπόρευμα, είναι ένα είδος αυτό που καλείται στα οικονομικά «περίφραξη» (enclosure). Παραδόξως, χώρες όπως η Ιρλανδία που στο παρελθόν έχουν δοκιμαστεί από τραγικές εμπειρίες λιμών και επισιτιστικών κρίσεων, προστατεύουν τα εκτενή βοσκοτόπια τους που καλύπτουν σχεδόν όλη τη χώρα (περίπου 80% της συνολικής επιφάνειας) ως κόρες οφθαλμών.
2) Το νησί κρίνεται από το Τ.Π.Σ. ευθαρσώς ως υπανάπτυκτο γιατί δεν έχει πλήρως τουριστικοποιηθεί. Τα επιστημονικά συμπεράσματα αυτά είναι τελείως αβάσιμα και θέτουν θέμα εγκυρότητας της μελέτης. Χωροθετούνται στα υπέροχα «υπανάπτυκτα» μέρη, που έχουν μείνει σχεδόν ανέγγιχτα μέχρι σήμερα, τεράστιες περιοχές για μεγάλες τουριστικές εγκαταστάσεις κλειστές, ουσιαστικά, στην οικονομία του νησιού. Μιλάμε για τους παραδείσους του Αγ. Φωκά, της Κολυμπάδας, της Ατσίτσας, του Πεύκου, για περιοχές ακόμη και μέσα στο δάσος. Αν φαντάζονται οι Σκυριανοί κτηματομεσίτες ότι θα κινηθεί η αγορά τους είναι γελασμένοι. Σε τέτοιες μεταπωλήσεις έχουν ήδη μπει πριν στην αγορά τους οι κτηματομεσιτικές πολυεθνικές μετατρέποντας σε υπαλλήλους, τους πρώην ανεξάρτητους κτηματομεσίτες αντλώντας αυτές την γαιοπρόσοδο όχι εκείνοι. Σε απομακρυσμένα λιμανάκια της βόρειας Ισπανίας τα ακίνητα που βγαίνουν στην αγορά τα πουλάνε πολυεθνικές όπως η Engel and Volkers στο τοπικό κατάστημα πρώην ανεξάρτητου μεσίτη που έχει γίνει πια υπάλληλός τους. Είδαμε τη μετατροπή του κλάδου συνολικά στην Ελλάδα από την κρίση και μετά και την επικράτηση των ίδιων εταιρειών και στις δικές μας πόλεις. Για την ακρίβεια, η Σκύρος αποτελεί εξαιρετική περίπτωση «φθηνού», μη «αξιοποιημένου» νησιού με τιμές ακινήτων αρκετά χαμηλές για τη διεθνή κτηματαγορά σε σύγκριση π.χ. με νησιά όπως η Μύκονος, η Πάρος, η Αντίπαρος κ.α. Ο στόχος των διεθνών κτηματομεσιτών είναι να την αγοράσουν εκείνοι, πρώτοι, φθηνά από τους Σκυριανούς και να την μεταπουλήσουν αυτοί ακριβά, αντλώντας ολόκληρη την υπεραξία. Σε αυτό το θέμα αναφέρομαι αναλυτικά παρακάτω.
Οι κλειστές τουριστικές μονάδες είναι υπεύθυνες για μεγάλα περιβαλλοντικά αδιέξοδα με την κατασπατάληση πόρων όπως το νερό για τις καταστροφικές πισίνες, τα ιδιαίτερα αυξημένα απόβλητα, τη διατάραξη των υπαρχόντων οικοσυστημάτων αλλά και τον πολλαπλό εκτοπισμό των ντόπιων και των δραστηριοτήτων τους με το κλείσιμο των προσβάσεων σε παραλίες (βλ. την περίπτωση της Ίου) και την άμεση ή έμμεση περίφραξη μεγάλων περιοχών. Ήδη υπάρχουν διαμαρτυρίες για την μείωση της πρόσβασης στο νερό για τους αγρότες στην Μεσσηνία λόγω της περίπτωσης του Costa Navarino (https://www.reportersunited.gr/13681/amilito-nero-costa-navarino/)
αλλά και στη Νάξο με την μείωση του διαθέσιμου νερού για την καλλιέργεια της πατάτας (https://www.sustainablecyclades.gr/2024/07/29/naxos-oi-synepeies-tis-adraneias/). Στις τουριστικοποιημένες οικονομίες οι δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα καταρρέουν, τα προϊόντα εισάγονται, οι τιμές ρυθμίζονται από τις οικονομικές δυνατότητες των τουριστών και είναι απλησίαστες για τους ντόπιους. Επιπροσθέτως, επειδή οι ντόπιοι αλλάζουν απασχόληση χάνεται σταδιακά η γνώση καλλιέργειας της γης και της κτηνοτροφίας, η πολύτιμη γνώση της παράκτιας αλιείας, χάνονται οι γνώσεις για τη μεταποίηση της πρωτογενούς παραγωγής. Για την επιβίωση των κοινωνιών σε συνθήκες κρίσης αυτά είναι απαραίτητο να είναι ευρέως διαδεδομένα, δεν αρκούν 1-2 επιχειρήσεις στον κλάδο και κυρίως πρέπει να διασφαλίζουμε την διαγενεακή αναπαραγωγής τους για να είμαστε διατροφικά ασφαλείς. Κοινώς, και αγοράζεις πολύ ακριβά, το ψωμοτύρι σου και ζεις αυτό που καλείται γνωσιοκτονία (epistemicide), δηλαδή εξαφάνιση της τοπικής γνώσης διαχείρισης της παραγωγής της τροφής και των φυσικών πόρων (https://unescochair-cbrsr.org/pdf/resource/RFA.pdf). Αυτή τη στιγμή η επιστημονική αιχμή στις επιστήμες περιβάλλοντος είναι η διαδικασία συγκράτησης και αναπαραγωγής των τοπικών-παραδοσιακών γνώσεων και η συνύπαρξή τους, η συνεργασία τους με την τυπική, επιστημονική γνώση, όχι ο ανταγωνισμός τους (https://www.un.org/uk/desa/traditional-knowledge-%E2%80%93-answer-most-pressing-global-problems).
3) Κρουαζιέρα: Μπορεί να φανταστεί κανείς στη Σκύρο να κατεβαίνουν 2000 επισκέπτες ανά κρουαζιερόπλοιο στο νησί, οι οποίοι δε θα καταναλώσουν τίποτε πάνω σε αυτό γιατί κερδοφορεί η εταιρεία κρουαζιέρας περιφράσσοντας την κατανάλωση μόνο εντός του κρουαζιερόπλοιου; Για την ακρίβεια η οικονομία της κρουαζιέρας είναι ανταγωνιστική προς τους τόπους τους οποίους χρησιμοποιεί. Τα κρουαζιερόπλοια διεκδικούν την κατανάλωση κάθε ευρώ που έχει στην τσέπη του/της ο/η καταναλωτής/τρια. Η κρουαζιέρα χρησιμοποιεί τα νησιά σαν ορυχεία. Μόνο αντλεί τους πόρους και το συμβολικό τους κεφάλαιο και αφήνει απόβλητα, δεν δίνει τπτ (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X21010134). Τα τρελά γεγονότα που ζήσανε φέτος οι Σαντορινιοί και οι Μυκονιάτες θα επαναληφθούν στη Σκύρο;
4) Ιδιωτικοποίηση πολιτικού αερολιμένα στο στρατιωτικό αεροδρόμιο: Εκτός του ότι δεν αποτελεί ζήτημα του Τ.Π.Σ. η ιδιωτικοποίηση των αεροδρομίων, το ενδεχόμενο να αναλάβει αυτό μία εταιρεία όπως η Fraport (επισημαίνεται στο κείμενο του Τ.Π.Σ. το «επιτυχημένο» πρότυπο Fraport κάτι το οποίο δεν είναι δόκιμο) σημαίνει ότι το τουριστικό πακέτο της Σκύρου θα το ορίζει η ΤUI. Αυτές είναι κλειστές ροές τουρισμού, όχι ελεύθεροι ταξιδιώτες στα ωραία ταβερνάκια που διατηρούν οι ντόπιοι στο νησί. Ανάλογα πράγματα είδαν τα μάτια μου στη Ναζαρέτ όπου οι tour operators φέρνανε ακόμη και τον μάγειρα των groups μαζί τους από αλλού, φοβίζοντας τους τουρίστες ότι θα πάθουν δυσεντερία αν φάνε στα τοπικά εστιατόρια και περικόψουν τα γεύματα από το τουριστικό πακέτο, ψέμμα τεράστιο, φυσικά, που αποστέρησε από τους επισκέπτες τη δυνατότητα να δοκιμάσουν το πεντανόστιμο αραβικό φαγητό της περιοχής. Περιττό να αναφέρω ότι αν εξαρτάται η οικονομία σου από μία πολυεθνική του τουρισμού, στην πρώτη κρίση έκλεισες. Θυμόμαστε τί έγινε με την χρεωκοπία της Tomas Cook. Η κα Κεφαλογιάννη (Υπουργός Τουρισμού) αυτή τη στιγμή «εκβιάζεται» από τις γερμανικές εταιρείες τουρισμού ώστε να μην επιβάλλει το περίφημο τέλος κρουαζιέρας με απειλή να κατευθύνουν οι εταιρείες τους τουρίστες που διακινούν σε άλλη χώρα (https://www.news247.gr/oikonomia/tourismos/oi-germanoi-tour-operators-apeiloun-tin-ellada-me-meiosi-touristikon-roon/).
5) Πλοίο λαϊκής βάσης: Προσοχή στην έκφραση «βιώσιμες ακτοπλοικές μεταφορές». Είναι ένδειξη των πιέσεων που θα ασκηθούν για αντικατάσταση του πλοίου λαϊκής βάσης μέσα από συμμόρφωση με προδιαγραφές που θα επιβάλλουν τα μονοπώλια στο Αιγαίο. Η επιβίωση του πλοίου είναι η επιβίωση των Σκυριανών. Το ότι οι Σκυριανοί δεν εγκαταλείπουν τον τόπο τους συνδέεται με το ότι έχουν δικό τους πλοίο. Είναι αστείο να μιλάει κανείς για βιώσιμες ακτοπλοϊκές μεταφορές όταν αυξάνει τις αεροπορικές μεταφορές, όταν αναφέρει προοπτικές ιδιωτικών ελικοπτέρων κλπ. Αυτές είναι υπεύθυνες για τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων στον πλανήτη (Rodrigo Fernández Miranda, 2011).
Για τη σημασία του πολιτικού περιεχομένου των Τ.Π.Σ.
Είναι προφανές λοιπόν ότι με το νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο για τη Σκύρο, το οποίο προτείνει η μελετητική ομάδα στην οποία ανέθεσε το έργο το Υ.Π.ΕΝ, μεθοδεύεται η καταστροφή της Σκύρου, δηλαδή καταστρέφεται ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένη μέχρι σήμερα η οικονομία της, οι πόροι της, το δομημένο περιβάλλον της και τα οικοσυστήματά της, δηλαδή το πολιτισμικό της ενδιαίτημα.
Μια διευκρίνιση: γενικά πλέον όλα τα Γ.Π.Σ. (Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια) και τα Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. θα είναι και θα λέγονται Τ.Π.Σ. Όλα αυτά γίνονται αναγκαστικά Προεδρικά Διατάγματα και έχουν κανονιστική ισχύ. Αυτά κανονικά αναθεωρούνται περίπου ανά δεκαετία. Εδώ και κάποια χρόνια, ήδη από την προηγούμενη κυβέρνηση, έχει ξεκινήσει η προσπάθεια να αποκτήσουν όλοι οι δήμοι πολεοδομικά σχέδια, κάτι θετικό επί της αρχής αλλά όπως πάντα το πρόβλημα δεν είναι το σχέδιο αλλά οι χωρικές πολιτικές που βάζει στο χάρτη και πρόκειται να επηρεάσουν ραγδαία τη ζωή των τόπων. Το πρόβλημα δεν είναι το αν θα έχει Τ.Π.Σ. η Σκύρος, πρέπει να έχει Τ.Π.Σ., το πρόβλημα είναι το τι περιέχει αυτό το Τ.Π.Σ. που προτείνουν οι συγκεκριμένοι μελετητές, το οποίο διαλύει την Σκύρο όπως την ξέρουμε και επειδή το Τ.Π.Σ. έχει αυτήν την κανονιστική ισχύ είναι αδιανόητο να έχει συνταχθεί χωρίς την δημοκρατική συμμετοχή της κοινωνίας.
Τα Τ.Π.Σ. (Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια) γίνονται Προεδρικά Διατάγματα και δεν μπορούν ουσιαστικά να προσβληθούν σε δεύτερο χρόνο από την τοπική κοινωνία στο ΣτΕ (Συμβούλιο της Επικρατείας), μόνο μέρος τους και με πολύ περιοριστικές διαδικασίες οπότε δεν το αξιολογούμε ως δυνατότητα. Κατά συνέπεια έχει τεράστια σημασία αυτό το Τ.Π.Σ. να μην προχωρήσει γιατί οι ντόπιοι θα εγκλωβιστούν σε ένα σχέδιο απολύτως καταστροφικό για τον τρόπο που ζει η σκυριανή κοινωνία στον τόπο της.
Το σημερινό πρόγραμμα εκπόνησης Τ.Π.Σ. είναι αυτό που έχει ονομαστεί πρόγραμμα «Κωνσταντίνος Δοξιάδης». Μετά από πολλές καθυστερήσεις, ξεκίνησε ουσιαστικά πέρσι με στενές προθεσμίες για τη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης. Η τεχνική του κατ’ επείγοντος που κυβερνάει τη ζωή μας από την περίοδο των Μνημονίων Δομικής Προσαρμογής (MoU) και μετά είναι μια διεθνής κυβερνητική «τεχνολογία», εμπρόθετη, είναι κυβερνητική μέθοδος περιορισμού των δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών ώστε να περάσουν, με τις κοινωνίες σε πανικό, τα σχέδια που έχουν προετοιμαστεί κεκλεισμένων των θυρών σε κάποια λόμπυ.
Οι διαβουλεύσεις των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων, των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων κατά κανόνα διαρκούν μήνες. Από την στιγμή που εφαρμόστηκαν με την ίδια μέθοδο χρονικού εκβιασμού και όγκου ανάγνωσης τα μνημόνια στην Ελλάδα, η μέθοδος αυτή έχει γίνει τρόπος διακυβέρνησης (νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση). Έχει στόχο την περιστολή της δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών και της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Οι διαδικασίες αυτές σε συνθήκες μηδενικού χρόνου διαβούλευσης για την επεξεργασία τεράστιου όγκου δεδομένων άνω των 700 σελίδων συνιστούν πολιτειακές εκτροπές. Ο αγγλικός όρος lawfare στην βιβλιογραφία σημαίνει τη χρήση του νόμου ως όπλο για την περιστολή της δημοκρατίας με «νόμιμο» τρόπο, διαδικασία που γενικεύεται από την νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση ακριβώς γιατί οι τοπικές κοινωνίες αντιδρούν όταν απειλείται το συμφέρον τους, όταν επιβάλλονται σχέδια χωρίς τους δημότες ακόμη ακόμη και τις αιρετές δημοτικές αρχές, εξού και ο άνωθεν επιβεβλημένος σχεδιασμός που εδώ, σήμερα, παίρνει την μορφή 3 υποτιθέμενων εναλλακτικών, οι οποίες περιγράφονται παραπλανητικά για να εκβιάσουν την έκβαση της έκφρασης της κοινής γνώμης. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή: α) «Εναλλακτικό Σενάριο 1: Σενάριο τάσεων ή Μηδενικής Λύσης», β) «Εναλλακτικό Σενάριο 2: Σενάριο Ήπιας Παρέμβασης», γ) «Εναλλακτικό Σενάριο 3: Σενάριο Δυναμικής Παρέμβασης». Το πρώτο σενάριο παρουσιάζεται σκανδαλωδώς ως «μηδενική λύση» ενώ στην ουσία πρόκειται για την εφαρμογή του εν ενεργεία Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π., το οποίο έχει προκύψει με μελέτη, κόπο και συμμετοχή της σκυριανής κοινωνίας και έχει εξασφαλίσει μέχρι σήμερα την παραγωγική ισορροπία στη Σκύρο, δηλαδή είναι ένας σχεδιασμός που έχει δοκιμαστεί και μπορεί κάλλιστα να εμπλουτίζεται κατά διαστήματα. Τα σενάρια 2 «’Ηπιας Παρέμβασης» και 3 «Δυναμικής Παρέμβασης» παρουσιάζονται και πάλι παραπλανητικά ως διαφορετικά μεταξύ τους αλλά επί της ουσίας είναι τα ίδια, στην μεγάλη εικόνα τους, εφόσον επεμβαίνουν μη αναστρέψιμα στον χώρο και στο παραγωγικό μοντέλο της Σκύρου, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.
Προσθέτω εδώ ότι η ηλεκτρονική πλατφόρμα διαβούλευσης, η οποία μάλιστα τις τελευταίες μέρες της διαβούλευσης έκλεινε ανά διαστήματα, όπως πιστοποιείται από επιστολές του Δήμου στο Υ.Π.ΕΝ, είναι απολύτως προβληματικό μέσον διαβούλευσης γιατί αποκλείονται από αυτήν πολλοί ηλικιωμένοι και οι μη καταρτισμένοι ηλεκτρονικώς πολίτες που όμως γνωρίζουν πάρα πολλά για την ιστορία του τόπου, την κοινωνική, την περιβαλλοντική και την παραγωγική ζωή της Σκύρου και ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ να συμπεριληφθούν οι γνώσεις και οι απόψεις τους στην διαβούλευση με άλλο μέσον. Η βιωσιμότητα, σύμφωνα με τις διακηρύξεις της ΕΕ και των Ηνωμένων Εθνών (βλ. στόχο 16, ΟΗΕ, https://sdgs.un.org/goals) συνδέεται με τη συμπερίληψη και την δημοκρατική συμμετοχή διαφορετικά δεν υφίσταται. Όποιος την επικαλείται χωρίς αυτές, ψεύδεται ενώπιον των πολιτών. Μια ανασκόπηση στους «17 στόχους για τη Βιωσιμότητα του ΟΗΕ» δείχνει ότι τα σενάρια 2 και 3 του προτεινόμενου Τ.Π.Σ. όχι απλώς δεν πληρούν αυτούς τους στόχους για τη Βιωσιμότητα αλλά απομακρύνουν ραγδαία την δυνατότητα για την επίτευξη της.
Το περιεχόμενο του Τ.Π.Σ. που παρουσιάστηκε στον Δήμο Σκύρου είναι για τη Σκύρο είναι ό,τι υπήρξαν τα Μνημόνια Δομικής Προσαρμογής (MoUs)για την Ελλάδα και την ελληνική οικονομία: η βίαια επιβεβλημένη αλλαγή θεσμικού και πολιτειακού πλαισίου που επιτρέπει να περάσει ο δημόσιος και ιδιωτικός πλούτος στα χέρια ελάχιστων εταιρειών κυρίως πολυεθνικών και στη συνέχεια να μετοχοποιηθεί (χρηματιστικοποίηση φυσικών πόρων, υποδομών, ακινήτων βλ Christophers, 2023, https://www.uu.se/en/department/housing-and-urban-research/news/archive/2024-06-26-new-book-criticizes-asset-managements-influence-on-important-social-functions).
Το Τ.Π.Σ είναι η τυπική μετατροπή της οικονομίας της Σκύρου από μερικώς τουριστική σε τουριστικοποιημένη. Έχει σημασία να κατανοήσουμε την τεράστια διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές έννοιες. Η τουριστική οικονομία αφορά κυρίως του ντόπιους επαγγελματίες, η τουριστικοποίηση δηλαδή η μετατροπή όλων των παραγωγικών κλάδων σε υπηρετούντες τον τουρισμό (υποδομές, διατροφή, φυσικοί πόροι, εκπαίδευση, υγεία κ.α.) αφορά μόνο πολυεθνικές του τουρισμού στις οποίες περιέρχεται συνολικά ο έλεγχος παραγωγής, πόρων και αγαθών (Rodrigo Fernández Miranda, 2011). Η τουριστικοποίηση είναι διαδικασία εξορυκτική, σε πόρους, εργασία, γνώση, αγαθά (https://www.euronews.com/travel/2022/02/14/what-is-extractive-tourism-and-what-can-we-do-about-it). Μέσα από αυτό το Τ.Π.Σ. δε θα μείνει επιχείρηση σε σκυριανά χέρια. Μέσα από διαδικασίες που περιγράφηκαν παραπάνω τεράστιο μέρος των περιουσιών θα μεταβιβαστούν σε πολύ λίγους, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν θα είναι, όπως αναφέρθηκε, φυσικά, Σκυριανοί. Φτάνει να κοιτάξουμε τί συμβαίνει μεσοπρόθεσμα με τα ιδιοκτησιακά των Κυκλάδων και τα φαινόμενα αποκλεισμού των ντόπιων από τους πόρους του τόπου τους. Έχει σημασία να κατανοήσουμε και την διεθνή εμπειρία που έχει προηγηθεί (https://www.tourism-watch.de/fileadmin/tourismwatch/999_import/Neef_Tourism_Land_Grab_Study.pdf)
Τα Τ.Π.Σ. προτιμώνται σήμερα από το νεοφιλελεύθερο κράτος γιατί αποτελούν ασφάλεια δικαίου για τους “επενδυτές” οι οποίοι δεν επιθυμούν, όπως αναφέρθηκε παραπάνω εμμέσως, τη διαμεσολάβηση των ντόπιων κοινωνιών οι οποίες θα υποστούν τις συνέπειες των ασύμμετρων καταστροφών που προκαλούν οι κερδοφόρες και εντατικές δραστηριότητες τους των οποίων η υπεραξία φεύγει από τους τόπους που τις φιλοξενούν και για τον λόγο αυτό χαρακτηρίζονται «εξορυκτικές» (δικαίωμα «επαναπατρισμού κεφαλαίου», “repatriation of funds or profits” σημαίνει δικαίωμα εξαγωγής των κερδών των πολυεθνικών που βρίσκονται σε ξένο έδαφος χρησιμοποιώντας υποδομές, εργασία και τραπεζικά δάνεια ή χρηματοδοτήσεις στις φορολογικές έδρες τους στο εξωτερικό). Για να έχουμε εικόνα, σύμφωνα με παλαιότερα στοιχεία του ΔΝΤ, στις δραστηριότητες της τουριστικής βιομηχανίας, για κάθε 1 ευρώ μένουν στην χώρα που φιλοξενεί την δραστηριότητα 0,20 ευρώ (Rodrigo Fernández Miranda, 2011).
Το Τ.Π.Σ. λαμβάνει υπόψη, όπως αναφέρεται, αρκετούς σχεδιασμούς καθώς και τα Σχέδια Δράσης του Σ.Ε.Τ.Ε. για τον Ελληνικό Τουρισμό (https://sete.gr/strathgikh/).
Παρόλα αυτά δεν γίνεται σαφής αναφορά και συσκοτίζονται οι στόχοι. Ο Σ.Ε.Τ.Ε. εκφράζει την μεγάλη πολυεθνική κλίμακα τουριστικών δραστηριοτήτων και την μελέτη του έχει εκπονήσει άλλη μία πολυεθνική εταιρεία η Deloitte. Η οπτική των μελετών αυτών είναι η οπτική των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών της τουριστικής βιομηχανίας και όχι των τοπικών κοινωνιών των τόπων στους οποίους ενδιαφέρεται να προς-γειωθεί το πολυεθνικό κεφάλαιο για να αντλήσει γαιπρόσοδο που θα εξάγει στις φορολογικές έδρες του (φορολογικοί παράδεισοι) με την διαδικασία του «επαναπατρισμού» κεφαλαίων, όρος που αναφέρθηκε παραπάνω.
Η τοπική κοινωνία βλέπει το πρόβλημα αλλά δεν μπορεί εύκολα να πιστέψει ότι αυτό το Τ.Π.Σ. είναι φτιαγμένο ακριβώς για να “ανοίξει” η οικονομία του νησιού στην χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση, ήτοι να γίνει το νησί πολυ-ορυχείο για τις πολυεθνικές ροές κυρίως τουρισμού (όχι μόνο) που εκπροσωπούν αποκλειστικά οι πολυεθνικές εταιρείες. Είναι λογικό, γιατί είναι ακόμη νωπές οι μνήμες των προ-κρίσης πολιτειακών διαδικασιών με βάση της οποίες συντάσσονταν τα πολεοδομικά κατ’ απαίτηση και έλεγχο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Δυστυχώς έχουμε μεταβεί σε ένα νέο πολιτικό συγκείμενο με ιδιαίτερη συρρίκνωση των διαδικασιών δημοκρατικής συμμετοχής και αναδιανομής του πλούτου όπως τις ξέραμε πριν το 2010.
Παρατηρήσεις για την απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης σήμερα: εξόρυξη γαιοπροσόδου και νέες μεγάλες ιδιοκτησίες.
Μέτρα όπως η απαγόρευση της δόμησης στις εκτός σχεδίου περιοχές ή η εννοιολόγηση της «συμπαγούς πόλης» είναι παλαιές συζητήσεις στον τεχνικό κλάδο προκειμένου να προστατεύεται η ύπαιθρος και η αγροτική γη (διατροφική επάρκεια) και να εξορθολογικοποιούνται οι δημόσιες υποδομές, να μην σπαταλιούνται οι φυσικοί πόροι. Σήμερα, όμως, μέσα από τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, η απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης δεν έχει σχέση με το δημόσιο συμφέρον. Συνιστά εργαλείο μείωσης της αξίας της γης που ανήκει σε μικρομεσαίους ιδιοκτήτες προκειμένου να πωληθεί σε μεγάλους ιδιοκτήτες σε πολύ φθηνότερη τιμή δημιουργώντας νέα λατιφούντια κλειστών δραστηριοτήτων χωρίς σοβαρό πολιτειακό έλεγχο, σαν ελεύθερες οικονομικές ζώνες. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να συμπαρασύρει συνολικά τις τιμές αξίας της γης σε έναν τόπο ή σε ολόκληρη τη χώρα.
Αυτό γίνεται για να αγοραστεί πρωτογενώς η γη και στη συνέχεια να μεταπωληθεί σε νέους ιδιοκτήτες, σε ψηλότερες τιμές από εκείνους που την αγόρασαν πρωτογενώς, οι οποίοι έχουν και πρόσβαση σε διεθνείς αγορές στις οποίες μπορούν να την πουλήσουν ακριβότερα. Συνήθως, τέτοιοι αγοραστές από αγορές που ακούγονται πολύ τα τελευταία χρόνια, όπως η Κίνα, Η Γερμανία, Η Αγγλία, η Ινδία, το Ισραήλ κλπ αγοράζουν και μεταπωλούν οι ίδιοι σε ομοεθνείς τους, ρυθμίζοντας τις τιμές με απίστευτους τρόπους. Για παράδειγμα, στο κέντρο της Αθήνας, σε τέτοιες «άτυπες» αγορές πωλούνται ακίνητα σε τιμή που περιλαμβάνει ποσοστό επί του πιθανού κέρδους που μπορεί να προσκομίσει ο νέος ιδιοκτήτης από μελλοντική μεταπώληση. Αυτή η πρακτική έχει κάνει αδύνατη την προσιτή κατοικία για πολλές οικογένειες στις ελληνικές πόλεις και, κυρίως για νέα άτομα. Η αύξηση του κόστους ζωής που συνεπάγεται είναι ένας από τους βασικούς λόγους μετανάστευσης (brain and labor drain) και δημογραφικής συρρίκνωσης (ένας από τους πρώτους ισχυρισμούς του Τ.Π.Σ. που αναφέρεται σε δημογραφική άνθηση της τοπικής κοινωνίας με την εισαγωγή ανάλογων «αναπτυξιακών» μέτρων στην οικονομία της Σκύρου, είναι προφανές ότι δεν ευσταθεί).
Η Σκύρος είναι ένα νησί που δυνητικά μπορεί να προσφέρει σε ένα τέτοιο σύστημα μεταπώλησης μεγάλο περιθώριο κέρδους (εξόρυξη γαιοπροσόδου) μιας και η αξία της γης παραμένει λογική εφόσον είναι κυρίως εσωτερική και ισορροπημένη αγορά, σε αντίθεση πχ με τη Μύκονο ή την Πάρο. Αυτό που έχει σημασία να κατανοήσει η τοπική κοινωνία είναι ότι αυτή η υπεραξία ΔΕΝ υπάρχει περίπτωση να εισπραχθεί από ντόπιους κτηματομεσίτες. Όταν στοχοποιείται μία τέτοια αγορά πρωτίστως εκτοπίζονται οι τοπικοί παίχτες της ή χρησιμοποιούνται όσο δεν «κοστίζουν» πολύ.
Ενώ συζητείται η απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης για το πλήθος των μικρομεσαίων ιδιοκτητών, επιτρέπεται για μεγάλες εταιρείες. Ήδη, σήμερα, στη Μύκονο οι ντόπιοι δεν χτίζουν λόγω αναστολής αδειών σε αντίθεση με τις μεγάλες εταιρείες με Ε.Σ.Χ.Α.Σ.Ε. (Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων) βλ https://www.e-nomothesia.gr/law-news/anastole-ekdoses-oikodomikon-adeion-mykonos.html. Με τον τρόπο αυτό γίνεται προσπάθεια να προκληθεί και στην Μύκονο τεχνητή πτώση της τιμής της γης ώστε όση είχε μείνει στα χέρια των ντόπιων και αυτή να περάσει στα χέρια των νέων μεγάλων ιδιοκτησιών. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αν δεν ρυθμίζονται με κανονιστικά νομοθετήματα υπέρ των πολιτών, αυτοί οι κύκλοι υφαρπαγής περιουσιών δεν σταματάνε. Προκαλούνται με τέτοιες νομοθετικές απορρυθμίσεις παραγωγής «γης χωρίς αξία» που γίνονται κανονιστικά νομοθετήματα εναντίον των δικαιωμάτων των πολιτών και του δημοσίου συμφέροντος.
Στη Σκύρο, σύμφωνα με το σημερινό και εν ενεργεία Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. είναι κατοχυρωμένο το δικαίωμα στην εκτός σχεδίου δόμηση. Όχι όμως ακριβώς και στην περίπτωση των δύο σεναρίων («ήπιο» και «δυναμικό») του νέου ΤΠΣ. Το θέμα αφήνεται μάλιστα να αιωρείται εσκεμμένα για να κάνει τους αναγνώστες να ανησυχούν για τις περιουσίες τους.
Κατά συνέπεια το πέρασμα από το εν ενεργεία Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. στα προτεινόμενα σενάρια 2 ή 3 για την τελική μορφή του Τ.Π.Σ. συνιστά πιθανή οριζόντια απώλεια δικαιωμάτων των μικρομεσαίων ιδιοκτητών. Αυτά είναι πρακτικές υφαρπαγής και συσσώρευσης (“eviction from property”, “accumulation by dispossession”, Harvey, 2004, https://socialistregister.com/index.php/srv/article/view/5811/2707, Χατζημιχάλης, 2014).
Μόνο το πρώτο σενάριο, το οποίο καλείται παραδόξως «μηδενικής λύσης» είναι το πραγματικά ρυθμιστικό και προστατευτικό προς το παρόν για πολλά πράγματα που διασφαλίζουν την λειτουργία της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ισορροπίας στη Σκύρο. Τα σενάρια 2 και 3 είναι συντεταγμένα ώστε αυτά τα δικαιώματά τους να μεταφερθούν σε άλλους και μάλιστα σε χαμηλή τιμή.
Παρόν και μελλοντικές κατευθύνσεις για τη Σκύρο με βάση το σημαντικό παρελθόν της.
Εκτός από το πολύ καλό Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. (2013) της Σκύρου, το οποίο είναι εν ενεργεία, όπως αναφέρθηκε, έχει εκπονηθεί το ιδιαίτερα σημαντικό πρόγραμμα LIFE που είναι σε πολύ καλή κατεύθυνση και συνάδει με την εξαιρετική ισορροπία που έχει μέχρι σήμερα το νησί ανάμεσα στους διαφορετικούς τομείς της οικονομίας του, μέσα από πολυαπασχόληση, αξιοπρεπή ιδιοκτησία κάποιων στοιχειωδών μέσων επιβίωσης δλδ κατοικίας και επαγγέλματος ενώ εκπονήθηκε σε συνάρτηση με κατευθύνσεις προς την βιωσιμότητα και την περιβαλλοντική προστασία. Στην δραματική περίοδο της κρίσης, το νησί, η Σκύρος, άντεξε πολύ καλά εξαιτίας του μοντέλου της οικονομίας του και της χωρικής διάρθρωσής του μοντέλου αυτού.
Η Σκύρος είναι από τα τελευταία νησιά που υπερηφανεύονται για το πλοίο λαϊκής βάσης που έγινε με κόπους και αγώνες, για να εξασφαλίσει την επιβίωσή των ανθρώπων του απέναντι στις άθλιες πρακτικές των εφοπλιστικών εταιρειών που κινούσαν τα πλοία όποτε συνέφερε την κερδοφορία τους (π.χ. όχι τον χειμώνα). Οι Σκυριανοί μέτρησαν πολλά ναυάγια στην ανάγκη να κινηθούν με μικρά σκάφη όταν δεν υπήρχε ακόμη πολιτική αεροπορική σύνδεση. Η σκυριανή κοινωνία έχει ακόμη παλέψει επιτυχώς ενάντια σε τεράστιο αιολικό πάρκο που σχεδιαζόταν από γνωστή πολυεθνική πάνω στο νότιο τμήμα της, το μεγάλο βοσκοτόπι της, σημαντικό τόπο μελισσοπαραγωγής αλλά και τεράστιο ενδιαίτημα προστατευόμενων πτηνών, φυτών, ζώων (πχ μαυροπετρίτης, σκυριανό αλογάκι κα).
Το κείμενο για το Τ.Π.Σ. που διαβάσαμε είναι επιστημονικά προβληματικό, μεθοδολογικά αίολο με προβληματικά δεδομένα και αβάσιμα συμπεράσματα. Είναι κατά συνέπεια αναξιόπιστο. Η Σκύρος δεν χρειάζεται τίποτα από όσα προβλέπονται από αυτήν την μελέτη που θα φέρουν φτώχια, ανισότητες και απώλεια περιουσιών σε ένα νησί που ζει καλά και αυξάνει τον πληθυσμό του. Είναι μοντέλο νησιωτικότητας η Σκύρος και πρέπει να την προστατεύσουμε πάση θυσία.
Το σημερινό Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. που έχει δοκιμαστεί και το οποίο έχει προκύψει με συμμετοχή, διαβουλεύσεις και κόπους, με την δημοκρατική συμμετοχή της σκυριανής κοινωνίας μπορεί κάλλιστα να μετασχηματίζεται με τον ίδιο συμμετοχικό τρόπο και όχι να καταργηθεί. Ως εκ τούτου προτείνουμε το περιεχόμενο του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. να μετατραπεί σε Τ.Π.Σ. Το χρωστάμε στις επόμενες γενιές να ζήσουν αξιοπρεπώς στον τόπο τους ως ελεύθεροι πολίτες και όχι ως υπήκοοι νέων φεουδαρχικών μορφωμάτων που θα τους αρπάξουν γη και δουλειά.
Σήμερα στον ακαδημαϊκό χώρο και στον χώρο της έρευνας (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, E.R.C., https://www.uab.cat/web/sala-de-premsa-icta-uab/detall-noticia/european-project-to-explore-pathways-towards-post-growth-economics-1345819915004.html?detid=1345872411651) καθώς και, παραδόξως, στα οικονομικά fora όπως το Davos (https://www.weforum.org/agenda/2022/06/what-is-degrowth-economics-climate-change/) διερευνώνται σενάρια «μετα-αναπτυξιακά» που προστατεύουν οικο-κοινωνικά τις κοινωνίες με πραγματικούς άξονες βιωσιμότητας, όχι ρητορική που καλείται “green washing”. Μας ενδιαφέρουν μοντέλα αναπαραγωγής των ενδιαιτημάτων, διασφάλισης των φυσικών πόρων και της διατροφής και τώρα και στο μέλλον, πολυαπασχόληση, συγκράτησης των τοπικών γνώσεων, των επαγγελμάτων και του πληθυσμού σε συνθήκες καλής, ελευθέριας εργασίας, συμμετοχής στα κοινά, θωράκιση της τοπικής αυτοδιοίκησης
Αν η Σκύρος απολέσει με μη αναστρέψιμο τρόπο την σημερινή ισορροπία της με όλο το γνωσιακό σύστημα που κρατάει και την αναπαράγει πάρα πολλές γενιές και έχει παραδοθεί σε εμάς, τότε δεν θα είναι σε θέση να παρακολουθήσει αυτό που στο σχεδιασμό είναι πραγματικά η αιχμή και το παραγωγικό μέλλον και το οποίο ήδη η σκυριανή κοινωνία απολαμβάνει, χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει την επικαιρότητά του. Τον απολαμβάνει μέσα από τον τρόπο ζωής και διαχείρισης του οικοκοινωνικού της χώρου παρά τις οριακές επεμβάσεις που ήδη το απειλούν εξαιτίας της συνεχούς εντατικοποίησης του τουρισμού.
Το προτεινόμενο Τ.Π.Σ. είναι μια αποτυχημένη συνταγή ξεπερασμένων και καταστροφικών πολιτικών που καμία σοβαρή χώρα δεν διανοείται να εφαρμόσει. Τέτοιες πολιτικές, όπως αναφέρθηκε σε διάφορα σημεία του κειμένου, έχουν επιβληθεί, με καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες για τις ντόπιες κοινωνίες, στον Παγκόσμιο Νότο (και στις μετα-σοσιαλιστικές χώρες).
Ας κοιτάξουμε το μέλλον με βάση τουλάχιστον το «μηδενικής λύσης» σενάριο για το οποίο έχει δουλέψει πολύ η Σκύρος, επικυρώνοντας μια βάση για την κατεύθυνση που είναι τόσο το μέλλον της επιστήμης όσο και το μέλλον της σκυριανής κοινωνίας.
Αναφορές:
Christophers, B. (2023), Our Lives in their Portfolios: Why Asset Managers Own the World. London: Verso
Fernández Miranda, R. (2011), Viajar Perdiendo el Sur: Crítica del Turismo de Masas en la Globalización, Mardid: Libros en Acción
Χατζημιχάλης, Κ. (2014), Κρίση Χρέους και Υφαρπαγή Γης, Αθήνα: ΚΨΜ
