Mόλις εννιά όλοι κι όλοι οι μαθητές του μοναδικού Δημοτικού Σχολείου της Σικίνου. Και οι εννιά παρακολούθησαν με ενθουσιασμό το δώρο- εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΚΟΑ
Μέσα Νοέμβρη στο βαπόρι για την Πάρο. Το περίμενα άδειο. Διαψεύστηκα. Ήταν γεμάτο. Με αποφασισμένους τουρίστες (παραδόξως, όχι Ασιάτες, αλλά Ευρωπαίους), προφανώς ψυλλιασμένους για τον ελληνικό καύσωνα, αλλά και νησιώτες που επέστρεφαν από γιατρούς και δουλειές στην Αθήνα. Το κατάστρωμα ήταν άδειο.
Το νησί διατηρεί ακόμη μια γεύση αποκαλόκαιρου. Οι παραθεριστές του Σαββατοκύριακου είναι αρκετοί, τόσοι που για τη χάρη τους ξανανοίγουν οι ψαροταβέρνες. Οι τολμηροί κάνουν και μπάνιο. Κάτω από τον ήλιο, που καίει ακόμα, ζεις μια ψευδαίσθηση παράτασης του θέρους. Το βράδυ, παρ’ όλα αυτά, η υγρασία τσιμπάει και τα περισσότερα μαγαζιά έχουν είτε κλείσει είτε μπει σε φάση χειμερινής νηνεμίας, με ωράρια αδιανόητης χαλαρότητας για ένα νευρικό Αθηναίο.
Εδώ όμως, αυτή ακριβώς την εποχή, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ) αποφάσισε να κάνει στάση με το “(Επι)-μένοντας Αιγαίο”, ένα θαυματουργό πρόγραμμα με το οποίο οργώνει αποφασιστικά εδώ και δυο χρόνια τα νησιά του πελάγους, κομίζοντας στα σχολεία και στις τοπικές κοινωνίες, τα δώρα του Μπραμς, του Μέντελσον, του Μπετόβεν, του Μότσαρτ, ακόμη και του Θεοδωράκη. Έχουν προηγηθεί, στο ίδιο ακριβώς κοινωνικό-εκπαιδευτικό project (που πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Γερμανικής Πρεσβείας), και απίθανοι προορισμοί, όπως, η Χάλκη, η Γαύδος, οι Αρκιοί… Ο κατάλογος συνεχώς θα αυξάνεται. Επόμενη απόβαση, μετά την Πάρο, ήταν η Σίκινος, όπου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΚΟΑ ήταν σχεδόν πριβέ, για τους μόλις εννιά πανευτυχείς μαθητές του Δημοτικού Σχολείου. Η συναυλία που ακολούθησε είχε για κοινό, στην κυριολεξία, ΟΛΟΥΣ τους κατοίκους του νησιού!
Το κλιμάκιο και στην Πάρο και στη Σίκινο ήταν ένα Κουαρτέτο Εγχόρδων, αποτελούμενο από τους Ισίδωρο Σιδέρη (βιολοντσέλο), Απόλλωνα Γραμματικόπουλο (βιολί), Παναγιώτη Τζιώτη (βιολί) και Πάρι Αναστασιάδη (βιόλα). Εκτός από εξαίρετοι μουσικοί απέδειξαν και οι τέσσερις ότι ξέρουν, όσο λίγοι σολίστες μας, τι σημαίνει διάδραση και stand-up επικοινωνία, ακόμη και σε μη ιδανικές συνθήκες. Μαζί τους συνέπραξε και στα δυο νησιά ο αλέγρος Γερμανός κλαρινετίστας Marco Thomas, που άφησε βαρύ χειμώνα πίσω του για τη νησιωτική Ελλάδα, η οποία του θύμιζε το καλοκαίρι της γενέτειράς του. Ήταν πανευτυχής.
Τα παιδιά στην Πάρο, εκατοντάδες μαθητές του 1ου Δημοτικού, μοιρασμένα σε δυο ομάδες μέσα στο πολυγωνικό θεατράκι του σχολικού συγκροτήματος της Παροικιάς, με τους μουσικούς εν δράσει, εμφανίζουν όλων των ειδών τις αντιδράσεις. Συγκίνηση, ενθουσιασμό αλλά και συμπεριφορές γαλαρίας, με τον ψίθυρο που δυναμώνει, καταλήγοντας σε πνιχτά γελάκια. Θα συγκρατήσω ωστόσο την εικόνα της μικρής δεσποινίδας που πλησίασε κάποια στιγμή τους έκπληκτους σολίστες με δάκρυα στα μάτια, λέγοντάς τους αφοπλιστικά, σχεδόν σπαρακτικά: «έχω συγκινηθεί πολύ».
Κρυφακούγοντας την πρόβα της Κρατικής Ορχήστρας στο πολυγωνικό αμφιθέατρο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Πάρου, στην Παροικιά.
Έχει προηγηθεί η φωνή του Ισίδωρου Σιδέρη που καλούσε σε ησυχία, γιατί «είμαστε μόνο τέσσερις άνθρωποι και δεν είναι ηλεκτρικά τα όργανά μας», προκειμένου να ξεκινήσει η εκπαιδευτική δράση, που, ωστόσο, άφησε παραπονούμενους τους μαθητές του Γυμνασίου, αφού στο συγκεκριμένο ταξίδι δεν ήταν δυνατό να μετάσχουν.
Ήρθε η στιγμή να συστηθεί το σύνολο στα παιδιά: «Είμαστε από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, το πιο μεγάλο και σημαντικό μουσικό σύνολο της χώρας, με περισότερους από 100 μουσικούς. Εμείς είμαστε ένα κουαρτέτο εγχόρδων».
«Οι καλύτεροι, δηλαδή;», ακούστηκε μια παιδική φωνούλα. «Οχι απαραίτητα». Αρχίζει λίγη βαβούρα. «Τα αγόρια θα πάνε στην τάξη αν κάνουν φασαρία», ήρθε η απειλή της αυστηρής δασκάλας. «Για να ακούσουμε κάτι από βιολί…», συνέχισε ο Σιδέρης. «Είναι ψιλός, πιο λεπτός ο ήχος του βιολιού, είναι σαν κοριτσάκι. Η βιόλα; Είναι σα να μιλά μια μαμά.»
«Ποιος ξερει τι είναι αυτό το όργανο;», ρωτά ο βιολοντσελίστας. Χεράκια σηκώνονται στον αέρα. «Βιολοντσέλο!». Ένας συναγερμός αρχίζει να χτυπάει κοντά στο σχολείο. Ξεσπά νέα βαβούρα. «Ας κάνουμε ησυχία εμείς, να ακούσουμε τον ήχο του βιολοντσέλου. Είναι ο μπαμπάς. Και το κοντραμπάσο ο παππούς».
Έχει τεράστια σημασία να αποτυπωθεί πώς προσεγγίζει τα μουσικά κλασικά αριστουργήματα η ΚΟΑ, για παιδιά που πιθανότατα δεν τα είχαν ξανακούσει ποτέ. Για το Χειμώνα του Βιβάλντι ο Ισίδωρος Σιδέρης μετέφερε το λιλιπούτειο κοινό στην παγωμένη χειμερινή Ιταλία, όπου ο Αντόνιο Βιβάλντι «είχε κρυώσει» κι ο γιατρός τού είπε να «φύγει μακριά από την υγρασία». «Ακούστε το κρύο με νότες, ακούστε ένα πολύ παγωμένο ήχο», παρότρυνε τους μαθητές, χτυπώντας και τα πόδια δυνατά στο πάτωμα.
Η επόμενη σεκάνς θέλει τον αέρα να παρασέρνει το καπέλο του μουσουργού. «Κοιτάξτε πώς έγραψε τον αέρα ο Αντόνιο», συνεχίζει ο σολίστας, ενώ το κουαρτέτο παίζει τις επόμενες στροφές του Χειμώνα. Ξαφνικά «εμφανίζεται ο καλός φίλος του Βιβάλντι», αλλά «από το κρύο το πολύ δεν μπορούσε να μιλήσει». Το κουαρτέτο ακετελί τη συνέχεια της παρτιτούρας. Ευδαιμονία!
«Παιδιά, εδώ δεν έχει εικόνες αφήστε την φαντασία σας να δουλέψει», ενθαρρύνει ακόμη περισσότερο ο βιολοντσελίστας, για να ακολουθήσει ταχύρρυθμο και για τον Μότσαρτ «τον πιο διάσημο συνθέτη του κόσμου» που «σαν ένας ωραίος μάγειρας ήξερε τι να βάλει για να φτιάξει ένα καλό φαγητό», όπου αλλάζοντας μία και μόνο νότα από την παρτιτούρα του, η σύνθεση από χαρούμενη γίνεται λυπημένη. Στην κατακλείδα, για το συρτάκι του Ζορμπά, ζητήθηκε η βοήθεια των παιδιών, που ξεκινησαν με ενθουσιασμό να χειροκροτούν το ρυθμό. Πανδαιμόνιο.
Οργανωμένη η Σίκινος. Αφισσούλες προσκαλούσαν τους κατοίκους στη συναυλία της ΚΟΑ.
Η μουσικός Βιολέτα Στενού, καθηγήτρια μουσικής στο 1ο δημοτικό σχολείο παραδέχεται ότι τα παιδιά της Πάρου δεν έχουν πραγματικά επαφή με την κλασική μουσική. Κάποια βλέπανε για πρώτη φορά στη ζωή τους ζωντανά βιολοντσέλο. «Πρέπει να τους δίνονται τέτοια ερεθίσματα. Χρειάζονται κι άλλες τέτοιες δράσεις». Παραπονιέται που το μάθημα της μουσικής περιορίστηκε στη μια ώρα τη βδομάδα: «Μέχρι πέρυσι ήταν δυο φορές. Θα έπρεπε να είναι και παραπάνω, η μια ώρα φεύγει σαν αέρας».
Η Πάρος έχει συνολικά έξι σχολεία με 280 μαθητές. Το βασικό πρόβλημα είναι το κτηριακό. Όπως μου λέει ο διευθυντής του 1ου Δημοτικού Νικόλας Μαρινάκης, 31 χρόνια εκπαιδευτικός, που καθισμένος στη σκηνή του Πολυγωνικού κτηρίου, καθόλη τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγραμματος της ΚΟΑ, έκανε τον τροχονόμο, «δεν χωράμε. Το 1ο Δημοτικό συστεγάζεται με το 1ο Νηπιαγωγείο, το οποίο κρατά δυο αίθουσές μας, οπότε εμείς αναγκαζόμαστε να κάνουμε αλχημείες , χωρίζοντας χώρους και δημιουργώντας μικρές αίθουσες».
Και το 2ο Δημοτικό έχει πρόβλημα, καθώς αναγκάζεται να νοικιάζει την αίθουσα μιας παλιάς ταβέρνας. Όσο για τα υπόλοιπα νηπιαγωγεία του νησιού, στεγάζονται σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα. Το Γυμνάσιο, το Λύκειο; «Είναι κι αυτά πολύ στριμωγμένα».
Ο μικρός Βασίλης απαντάει στα μουσικά ερωτήματα του Ισίδωρου Σιδέρη, υπό το βλέμμα των συμμαθητών του στο Α’ Δημοτικό της Παροικιάς
Χαρακτηρίζει «ανάσα» την επίσκεψη της Κρατικής Ορχήστρας: «Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν, κι ας κάναν λίγη φασαρία, ζήταγαν κι άλλο. Πρέπει να γίνονται τέτοιες πρωτοβουλίες στα νησιά, γιατί δεν έχουμε τις δυνατότητες που έχει η Αθήνα για τα παιδιά. Στην Πάρο υπάρχουν μόνο δυο δυνατότητες: η θάλασσα και οι ερασιτεχνικοί θίασοι».
Η συζήτηση οδηγείται στο Κέντρο Υγείας: «Είναι απαράδεκτο που δεν έχουμε σε όλο το νησί έναν παιδίατρο. Το οικονομικό είναι βεβαίως στενό από τα Μνημόνια και μετά, δεν είναι παριανό φαινόμενο». Τα Μνημόνια, επιμένει, δεν φαίνονται όπως στην Αθήνα, αλλά «σαφώς στο νησί η κατάσταση δεν είναι όπως παλιά. Υπάρχουν κι εδώ γονείς άνεργοι. Δεν έχουμε υποσιτισμένα παιδιά, φτωχά παιδιά πάντα υπήρχαν».
Το ξενοδοχείο πάνω στο λιμάνι της Παροικιάς, όπου διαμένει το μικρό κλιμάκιο της ΚΟΑ, τέτοιο καιρό δεν έχει ελεύθερο δωμάτιο. Στη ρεσεψιόν ο Στάθης Τριανταφυλλίδης, που ζει ήδη δυο χρόνια στην Πάρο, μου εξηγεί ότι το ξενοδοχείο είναι όλο το χρόνο γεμάτο από εμπορικούς αντιπροσώπους. «Η σεζόν ήταν καλή», λέει, «παρόλο που τα έσοδα ήταν πεσμένα, γιατί έχουν μειωθεί οι Έλληνες τουρίστες”.
Ο δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του δημοτικού οργανισμού για τον Πολιτισμό Αθανάσιος Μαρινόπουλος είδε τη κρίση να επηρεάζει στο νησί την αλιεία και τον τουριστικό τομέα ήδη από το 2011, με πτώση στις εισπράξεις της τάξης 30-40%. Αγωνίζεται για τη δημιουργία «ενός πολιτιστικού χώρου μεγάλης χωρητικότητας», μια έλλειψη στο νησί, που επεσήμανε και ο κ.Μαρινάκης.
Δυο μέρες μετά την Πάρο, στο καράβι για τη Σίκινο η εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Οι μουσικοί της ΚΟΑ ταξίδευαν σχεδόν μόνοι. Στη Σίκινο υπάρχει ένα και μοναδικό σχολείο, με εννέα παιδιά στο Δημοτικό, μόλις ένα στο νηπιαγωγείο και τρία στο Γυμνάσιο. Όλα τα παιδάκια του δημοτικού συμμετείχαν σε κάτι πρωτόγνωρο για αυτά μαζί με τους σολίστες της ΚΟΑ, που επανέλαβαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Πάρου. Στο τέλος ζήταγαν παιδιά και εκπαιδευτικοί να τους ξαναεπισκεφτούν.
Το Μάρτιο ακολουθεί πάντως η Κρήτη, σε πιο μεγαλεπίβολο project: Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά, με τρία σύνολα. Θα ξεκινήσουν από τις πρωτεύουσες των νομών, αλλά καθοδόν θα αναζητήσουν σχολικές δομές εκτός πόλεων. Αυτή πάντως τη βδομάδα η Κρατική Ορχήστρα ξεκινάει και κάτι νέο: τα προγράμματά της με τους πρόσφυγες στο camp Λαυρίου.
