Επί δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε καταφέρει να περιορίσει την εθνικιστική ακροδεξιά στο πολιτικό περιθώριο, μετά την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας. Ύστερα όμως από τη μετατόπιση του πολιτικού κέντρου προς τα δεξιά τα τελευταία χρόνια, η οποία επισφραγίστηκε με τις εκλογές της Κυριακής, τα ακροδεξιά κόμματα διεκδικούν τώρα λίγο λιγότερο από το ένα τέταρτο των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και οι ακροδεξιές δυνάμεις θα μπορούσαν πλέον να επηρεάσουν ή να εμποδίσουν κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές για τη μετανάστευση, την ασφάλεια, την κλιματική κρίση και ένα ευρύ φάσμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στη Γαλλία, ο Emmanuel Macron ανακοίνωσε πρόωρες βουλευτικές εκλογές μετά τη συντριπτική ήττα του από το ακροδεξιό κόμμα της Le Pen, και δήλωσε ότι δεν μπορεί να αγνοήσει τη νέα πολιτική πραγματικότητα, αφού το φιλοευρωπαϊκό κόμμα του συγκέντρωσε λιγότερο από το ήμισυ της υποστήριξης του Εθνικού Συναγερμού της Le Pen. Τώρα, ελπίζει ότι οι ψηφοφόροι θα συσπειρωθούν για να περιορίσουν την ακροδεξιά στις εθνικές εκλογές με τρόπο που δεν το έκαναν στις ευρωπαϊκές. Ωστόσο, η απόφαση της Κυριακής να διαλύσει το κοινοβούλιο και να στείλει στις κάλπες ψηφοφόρους που μόλις εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική του, θα μπορούσε να οδηγήσει τη γαλλική ακροδεξιά να ηγηθεί μιας κυβέρνησης για πρώτη φορά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εκλογές θα διεξαχθούν σε δύο γύρους, στις 30 Ιουνίου και στις 7 Ιουλίου.
Ανώτεροι αξιωματούχοι των κομμάτων της ΕΕ συναντήθηκαν τη Δευτέρα για να επεξεργαστούν τι είδους ομάδες και συμμαχίες θα μπορούσαν να σχηματιστούν στο Κοινοβούλιο για τα επόμενα πέντε χρόνια, ενώ οι πρόεδροι και οι πρωθυπουργοί της ΕΕ θα πραγματοποιήσουν Σύνοδο Κορυφής στις 17 Ιουνίου για να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα των εκλογών, και θα συζητήσουν εάν θα επαναφέρουν την Ursula von der Leyen στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η πρώτη σύνοδος του νέου Κοινοβουλίου ξεκινά στα μέσα Ιουλίου στο Στρασβούργο της Γαλλίας, και φιλοευρωπαϊκά συντηρητικά κόμματα αναμένεται να έχουν τη μεγαλύτερη ομάδα.
Μπορεί οι λαϊκιστικές και ακροδεξιές δυνάμεις έχουν περισσότερες έδρες από ποτέ, ωστόσο οι απόψεις τους αποκλίνουν σε πολλά ζητήματα. Οι αναλυτές αναμένουν ότι ο γενικός στόχος τους θα είναι να νορμαλοποιήσουν περαιτέρω την εθνικιστική, αντιμεταναστευτική ρητορική τους εντός του κοινοβουλίου, τη στιγμή που οι δημοκρατικοί θεσμοί και αξίες έχουν αντιμετωπίσει αυξανόμενες απειλές σε αρκετές χώρες της ΕΕ – από την πολιτική βία στη Γερμανία, τη Σλοβακία και τη Δανία, μέχρι τη φίμωση των μέσων ενημέρωσης σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες -μεταξύ τους και η Ελλάδα– και την κακομεταχείριση των μεταναστών σε ολόκληρο το μπλοκ.
Την ίδια στιγμή, η ΕΕ έχει παράσχει δισεκατομμύρια ευρώ σε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, από την εισβολή της Ρωσίας το 2022, και την έχει θέσει σε πορεία ένταξης στην ΕΕ, ενώ επιβάλλει αλλεπάλληλες κυρώσεις σε Ρώσους αξιωματούχους και εταιρείες που σχετίζονται με τον ενεργειακό της τομέα. Αν και δεν υπάρχει άμεση απειλή για την υποστήριξη της Ουκρανίας, τα αποτελέσματα των εκλογών θα μπορούσαν να περιπλέξουν τις συζητήσεις που αφορούν στον πόλεμο. Τα εθνικιστικά κόμματα στο στρατόπεδο των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών – το οποίο περιλαμβάνει την ακροδεξιά πρωθυπουργό της Ιταλίας Giorgia Meloni – υποστηρίζουν την Ουκρανία. Εκείνοι στην ομάδα Ταυτότητας και Δημοκρατίας, η οποία περιλαμβάνει τη Marine Le Pen της Γαλλίας, είναι πιο φιλικοί προς τη Ρωσία, ενώ ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Viktor Orban, παραμένει ο στενότερος σύμμαχος του Putin στην ΕΕ.
Όπως εκτιμούν αναλυτές, η διαίρεση των κομμάτων για το ουκρανικό και η εστίασή τους στα εθνικά συμφέροντα, καθιστά δύσκολη τη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα κόμματα στη δεξιά πολιτική πτέρυγα βρίσκονται σε τρία διαφορετικά μέτωπα: το λαϊκιστικό ECR (Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές), η ομάδα ID (Ταυτότητας και Δημοκρατίας) που φιλοξενεί τις πιο τυπικές ακροδεξιές παρατάξεις, και ένα μεγάλο σύνολο ανένταχτων κομμάτων. Τα εκλογικά αποτελέσματα δίνουν σε αυτές τις τρεις ομάδες τουλάχιστον 130 έδρες από το σύνολο των 720 εδρών, και ο αντίκτυπός τους στη λήψη αποφάσεων στο κοινοβούλιο και η ικανότητά τους να επηρεάζουν τη νομοθεσία και τον διορισμό ανώτερων αξιωματούχων της ΕΕ, θα εξαρτηθούν από το αν μπορούν να παραμερίσουν τις διαφορές τους και να συνεργαστούν.
Ενώ τα κεντρώα κόμματα παραμένουν στην πλειοψηφία, παρά την εξάπλωση της ακροδεξιάς, οι υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φοβούνται ότι ένα κοινοβούλιο με δεξιές τάσεις θα μπορούσε να καθυστερήσει ή ακόμη και να ανατρέψει την πρόοδο σε ορισμένους τομείς που σχετίζονται με θεμελιώδη δικαιώματα.
Πράσινη Συμφωνία
Η ΕΕ επιδίωξε να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο στην υιοθέτηση πράσινων στόχων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, ιδίως με το πακέτο περιβαλλοντικών πολιτικών-ορόσημο της «Πράσινης Συμφωνίας». Ωστόσο, παρά την επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης και τον δυστοπικό απολογισμό των πλημμυρών και των πυρκαγιών που έπληξαν πέρυσι την Ευρώπη, οι συγκεκριμένες πολιτικές έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις – κυρίως αγροτών που είναι εξοργισμένοι από τη συρρίκνωση των εισοδημάτων τους, την οποία αποδίδουν εν μέρει στις πολιτικές που βοηθούν στη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα. Ενώ πολλές από τις πολιτικές της Πράσινης Συμφωνίας έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή, νέοι νόμοι για τον περιορισμό του διοξειδίου του άνθρακα και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα επανεξεταστούν τα επόμενα πέντε χρόνια και η προώθηση οποιωνδήποτε νέων πολιτικών μπορεί να είναι πιο δύσκολο να επιτευχθεί υπό ένα κοινοβούλιο που κλίνει προς την ακροδεξιά.
Οι ακτιβιστές για το κλίμα επισημαίνουν επίσης τις μαζικές επενδύσεις που απαιτούνται για να μπορέσουν η βιομηχανία και τα νοικοκυριά να «αγκαλιάσουν» τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πράσινη τεχνολογία, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της Ευρώπης να καταστεί ουδέτερη ως προς τον άνθρακα έως το 2050. Η Cornelia Maarfield, επικεφαλής ενέργειας στο CAN Europe, ζητά τον διπλασιασμό του προϋπολογισμού της ΕΕ, ώστε να μπορέσει να εφαρμοστεί η Πράσινη Συμφωνία, και τονίζει ότι τα χρήματα πρέπει να κατευθυνθούν σε βιομηχανίες που έχουν δεσμευτεί για τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα.
«Tα χρήματα πρέπει να δοθούν στις σωστές εταιρείες που είναι πραγματικά σε θέση να δημιουργήσουν νέες, καλά αμειβόμενες και ασφαλείς θέσεις εργασίας στην πράσινη οικονομία», δήλωσε η ίδια. Μια άλλη πολιτική που θα μπορούσε να βρεθεί υπό πίεση στο κοινοβούλιο είναι το σχέδιο απαγόρευσης των νέων βενζινοκίνητων και πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων από το 2035, το οποίο είναι αντιδημοφιλές στη δεξιά. Αυτή η πολιτική έχει ρήτρα αναθεώρησης το 2026, για την οποία το Κοινοβούλιο θα έχει λόγο.
Πρόσφυγες και άσυλο
Η ΕΕ ήλπιζε ότι το Σύμφωνο της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο, που εγκρίθηκε τον Μάιο, θα αναχαίτιζε τα σχέδια των ακροδεξιών κομμάτων που κάνουν εκστρατεία κατά των μεταναστών, αλλά τώρα οι νεοεκλεγέντες ακροδεξιοί βουλευτές μπορεί να επιθυμούν αυστηρότερους περιορισμούς. Τα ακροδεξιά κόμματα είναι πιθανό να υποστηρίξουν νέες συμφωνίες για την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου σε χώρες εκτός ΕΕ και να προωθήσουν την περαιτέρω ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων του μπλοκ, κάτι που οι υποστηρικτές των δικαιωμάτων των προσφύγων λένε ότι αυξάνει τον κίνδυνο βίαιων επαναπροωθήσεων.
«Η ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική είναι ήδη πιο δεξιά από ποτέ», δήλωσε η Giulia Messmer, εκπρόσωπος της ΜΚΟ έρευνας και διάσωσης Sea-Watch. «Το νέο Κοινοβούλιο της ΕΕ θα επωφεληθεί από αυτό και θα έχει αθέατες ευκαιρίες να στερήσει από τους ανθρώπους σε κίνηση τα δικαιώματά τους».
Δικαιώματα των γυναικών
Οι προσπάθειες να συμπεριληφθεί η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, συμπεριλαμβανομένης της καθολικής πρόσβασης στην άμβλωση, στον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ενδέχεται να έρθουν αντιμέτωπες με την αντίθεση πιο συντηρητικών δυνάμεων που υποστηρίζουν τις «παραδοσιακές» οικογενειακές αξίες. Τον Απρίλιο, το απερχόμενο κοινοβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να συμπεριλάβει το δικαίωμα στην άμβλωση στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και ακτιβιστές ξεκίνησαν ένα petition απαιτώντας ένα ταμείο της ΕΕ για να βοηθήσει τις γυναίκες να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες άμβλωσης ανεξάρτητα από το πού ζουν.
Η Γαλλίδα γερουσιάστρια Mélanie Vogel, η οποία υπήρξε σημαντική κινητήρια δύναμη πίσω από το νομοσχέδιο για να καταστεί η άμβλωση συνταγματικό δικαίωμα στη Γαλλία, δήλωσε ότι η εμπειρία της από την καθοδήγηση ενός προοδευτικού νομοσχεδίου μέσω μιας συντηρητικής γερουσίας προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα. «Όταν οργανωθούν και ενωθούν, (οι γυναίκες) μπορούν να κάνουν τα πάντα δυνατά», δήλωσε η ίδια. «Εάν η γαλλική γερουσία δεν μπορεί να αντισταθεί σε αυτό (την πίεση από τις γυναίκες), τότε υπάρχει μεγάλη ελπίδα και για την Ευρωπαϊκή Ένωση».
ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεις
Αν και μεγάλη, η στροφή προς τα δεξιά δεν ήταν τόσο ισχυρή όσο προβλεπόταν, πράγμα που σημαίνει ότι θα υπάρξουν κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες υπέρ των θεμελιωδών δικαιωμάτων, σύμφωνα με την ομάδα που προασπίζεται τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, ILGA-Europe με έδρα τις Βρυξέλλες. Ωστόσο, τα ακροδεξιά κόμματα που συμμαχούν με τους εθνικούς ομολόγους τους στις κυβερνήσεις της ΕΕ, οι οποίοι αποφασίζουν επίσης για τις προτεραιότητες δαπανών, θα μπορούσαν να επιδιώξουν να εμποδίσουν τη χρηματοδότηση της ΕΕ σε ομάδες δικαιωμάτων που εκπροσωπούν την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, και η μεγαλύτερη προβολή των κοινωνικά συντηρητικών δυνάμεων θα μπορούσε επίσης να τροφοδοτήσει το αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ αίσθημα σε όλο το μπλοκ των 27 χωρών.
«Η ακραία εχθρότητα και πόλωση που είδαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας είναι ανησυχητική και επιβεβαιώνει τα δεδομένα μας σχετικά με την άνοδο του μίσους και της βίας για άλλη μια φορά», ανέφερε η ILGA-Europe, προσθέτοντας ότι η προστασία από τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα πρέπει να βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα της ΕΕ.
Επανάσταση του AI
Η επόμενη ομάδα νομοθετών της ΕΕ θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη φρενήρη εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης και τις επιπτώσεις της στους εργαζόμενους. Περισσότερο από το ένα τέταρτο των θέσεων εργασίας στο μπλοκ των πλούσιων χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), απειλούνται από την αυτοματοποίηση και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης είναι οι πιο εκτεθειμένες, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ. Οι νέοι κανόνες της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη θα εφαρμοστούν από το δεύτερο εξάμηνο του 2025, ωστόσο ακτιβιστές για τα ψηφιακά δικαιώματα επισημαίνουν πως δεν αντιμετωπίζουν τις ανησυχίες των εργαζομένων σχετικά με την αυτοματοποιημένη διαχείριση εργασιακών ζητημάτων μέσω αλγορίθμων (κατανομή καθηκόντων, αξιολόγηση του προσωπικού κ.ά.).
Οι ακτιβιστές σημειώνουν επίσης πως οι ακροδεξιοί πολιτικοί δεν έχουν μιλήσει για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε αυτόν τον τομέα. «Προσποιούνται ότι προστατεύουν τους ανθρώπους, αλλά στο τέλος της ημέρας, ευνοούν τη μεγάλη βιομηχανία», είπε σχετικά η Claire Fernandez, εκτελεστική διευθύντρια της EDRi, μιας ομάδας ψηφιακών δικαιωμάτων με έδρα τις Βρυξέλλες.
Με πληροφορίες από το ABC News, το Reuters και το AP News
