Πηγή φωτογραφίας: icij.org
Πριν αρχίσω να γράφω αυτό το ρεπορτάζ, ρώτησα 5 φίλους μου αν ξέρουν τι είναι το ICIJ. Όλοι μου απάντησαν πως δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για τι πράγμα τους έλεγα. «Είναι η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων», τους είπα, όμως το βλέμμα έμεινε το ίδιο αποσβολωμένο.
Το αφιέρωμα που διαβάζετε έχει έναν απλό στόχο: να κάνει σε όσο δυνατόν περισσότερους ανθρώπους γνωστό το ICIJ (International Consortium of Investigative Journalists-Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων), το οποίο εδώ και μερικά χρόνια κάνει κάτι που έρχεται από το μέλλον: αποκαλύπτει σκάνδαλα τα οποία, συνυφασμένα καθώς είναι με συμφέροντα πολυεθνικών εταιρειών, επηρεάζουν τη ζωή μας περισσότερο από όσο μπορούμε να φανταστούμε
Το ICIJ αποτελεί ένα παγκόσμιο δίκτυο 185 ερευνητών δημοσιογράφων που βρίσκονται σε περισσότερες από 65 χώρες. Η κοινή συνεργασία τους έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην αποκάλυψη μερικών από τα πιο μεγάλα σκάνδαλα φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής , όπως τα OffshoreLeaks και, πιο πρόσφατα, τα LuxLeaks (βλ. βίντεο του ICIJ αμέσως παρακάτω) και τα Swissleaks.
Η Popaganda μίλησε αποκλειστικά με τους πρωταγωνιστές αυτών των ερευνών. Συζητήσαμε με τον Hamish Boland-Rudder, online editor του ICIJ, τον Χάρη Καρανίκα, δημοσιογράφο της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ και μοναδικό Έλληνα δημοσιογράφο που συνεργάζεται με τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων, καθώς και με τον Bastian Obermayer, δημοσιογράφο της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung και μέλος του ICIJ. Μας είπαν τι κάνουν και τη σημασία του να βγάζεις στη φόρα τα άπλυτα των μεγαλύτερων πολυεθνικών του πλανήτη.
Ποιος είναι ο ρόλος του ICIJ την εποχή της παγκοσμιοποίησης;
«Το ICIJ επικεντρώνεται στο να διηγείται ιστορίες που δεν περιορίζονται στα εθνικά σύνορα. Πρόκειται για θέματα όπως το διασυνοριακό έγκλημα, η διαφθορά και η λογοδοσία της εξουσίας», λέει o Hamish Boland-Rudder. «Αυτό το επιτυγχάνουμε φέρνοντας σε επαφή ομάδες δημοσιογράφων, με σκοπό τη συνεργασία τους πάνω σε διεθνή θέματα. Συνεργαζόμενοι με συναδέλφους τους από άλλες χώρες, οι δημοσιογράφοι μπορούν να ερευνήσουν καλύτερα πολύπλοκα δίκτυα και να έρθουν σε επαφή με πηγές που σε άλλη περίπτωση δεν θα είχαν ποτέ στην αίθουσα σύνταξης στην οποία εργάζονται».
Ο κ. Obermayer αναφέρει σχετικά: «Αυτό που θέλουμε είναι να δώσουμε στον κόσμο την ευκαιρία να μάθει την αλήθεια γύρω από σημαντικά κοινωνικά ζητήματα. Και αυτό προσπαθούμε να το πετύχουμε κρατώντας ίσες αποστάσεις από όλα τα κόμματα και θεωρώντας ενδεχόμενη οποιαδήποτε έκβαση στις έρευνές μας».
Ο διευθυντής του ICIJ Gerard Ryle μιλά για το σκάνδαλο των OffshoreLeaks.
Πώς επιλέγει ο ICIJ τους δημοσιογράφους με τους οποίους συνεργάζεται ανά τον κόσμο;
«Προσπαθούμε να επιλέξουμε τους καλύτερους συνεργάτες για κάθε ιστορία», αναφέρει ο κ. Boland-Rudder, για να προσθέσει: «Πρόκειται συνήθως για τους 185 δημοσιογράφους που είναι μέλη του δικτύου του ICIJ και προέρχονται από 65 χώρες. Ωστόσο, συχνά αναζητούμε συνεργάτες που δεν είναι μέλη μας, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου δεν έχουμε δουλέψει πολύ. Κάθε δημοσιογράφος με τον οποίο συνεργαζόμαστε πρέπει να έχει αποδεδειγμένη πείρα στην ερευνητική δημοσιογραφία και, κυρίως, να συμπεριφέρεται ομαδικά και να είναι πρόθυμος να μοιραστεί τη δουλειά του με άλλους δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο. Επιδιώκουμε ακόμη τη συνεργασία με ΜΜΕ τα οποία υποστηρίζουν τις σύνθετες, χρονικά μακρές και σε βάθος έρευνες στις οποίες ειδικεύεται το ICIJ. Και φυσικά μας αρέσει να συνεργαζόμαστε με καλούς ανθρώπους. Η ζωή είναι μικρή!».
«Η συνεργασία μου με το ICIJ άρχισε το καλοκαίρι του 2011, όταν ξεκινήσαμε την έρευνα για τα OffshoreLeaks», λέει ο κ. Καρανίκας. «Μέχρι τη δημοσίευση των στοιχείων του Οffshore project πέρασε περίπου ένας χρόνος. Με την ολοκλήρωση αυτής της πρώτης μου συνεργασίας με το ICIJ, που αποτέλεσε σημαντικό βήμα για μένα, μου έγινε πρόταση να γίνω μέλος της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων».
Ο κ. Obermayer αναφέρει με τη σειρά του: «Η συνεργασία μου με τον ICIJ ξεκίνησε χάρη στο συνάδελφό μου Hans Leyendecker (σ.σ.: δημοσιογράφος της Süddeutsche Zeitung), ο οποίος ήταν ήδη για πολύ καιρό μέλος της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων. Μέσω εκείνου συμμετείχα στο project των Offshoreleaks, το οποίο ήταν για μένα το βάπτισμα του πυρός».
«Όσο πιο μεγάλο είναι το σκάνδαλο, τόσο πιο καλά κρυμμένη είναι η πληροφορία. Όμως κάπου σε αυτό τον κόσμο υπάρχουν αυτά τα απίστευτα και συχνά γενναία άτομα που πιστεύουν στη διαφάνεια και την υπευθυνότητα και ψάχνουν τρόπους με τους οποίους η πληροφορία που άπτεται του δημοσίου συμφέροντος θα γίνει κοινό κτήμα»
Ποια η σημασία του να είσαι μέλος στο ICIJ;
«Το ICIJ προσφέρει στα μέλη του νομική κάλυψη για τα project στα οποία συμμετέχουν στο πλαίσιο των ερευνών του. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς πολλά από τα θέματα με τα οποία ασχολείται μπορούν να χαρακτηριστούν ως «μαγνήτες μηνύσεων», αναφέρει ο κ. Καρανίκας.
To βίντεο του ICIJ για το μαύρο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων και ιστών.
Πώς συνεργάζονται μεταξύ τους τα μέλη του ICIJ;
«Το ICIJ διαμορφώνει διαδικτυακές αίθουσες σύνταξης για κάθε project του», μας λέει ο κ. Boland-Rudder. «Το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας μας πραγματοποιείται ανοικτά μέσα από ένα ασφαλές φόρουμ, στο οποίο οι δημοσιογράφοι μπορούν να ζητήσουν βοήθεια και να μοιραστούν με την υπόλοιπη ομάδα στοιχεία και πηγές που έχουν στη διάθεσή τους. Δημιουργούμε ακόμη ασφαλείς βάσεις δεδομένων και οργανώνουμε εικονικές συνεδρίες κατάρτισης για τους συνεργάτες μας, ώστε να μπορούν να ερευνήσουν μεγάλο μέρος δεδομένων εφαρμογών από κάθε σημείο του κόσμου. Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να σκεφτείς όταν συνεργάζεσαι με ανθρώπους από όλο τον κόσμο – αλλαγή ώρας, γλώσσα, διαφορές στη νομοθεσία και τη διεθνή δικαιοδοσία – και χρειάζεσαι καλή οργάνωση και αρκετή υπομονή ώστε να εξασφαλίσεις πως όλα δουλεύουν ρολόι. Όμως η οργάνωση αυτή μας επιτρέπει να γνωρίζουμε άριστα τα δεδομένα δεκάδων χωρών στο πλαίσιο των ερευνών μας. Αν θέλαμε να μάθουμε κάτι για το project των SwissLeaks, δεν χρειαζόταν να το βρούμε από μόνοι μας, απλά ρωτήσαμε τον κ. Καρανίκα».
«Οι δημοσιογράφοι-μέλη του ICIJ επικοινωνούν μεταξύ τους κυρίως μέσω μιας πλατφόρμας, που μας προσφέρει τη δυνατότητα κρυπτογραφημένης επικοινωνίας, ανταλλαγής αρχείων και ό,τι άλλο χρειάζεται για να μπορέσουμε να συνεργαστούμε. Συχνά επικοινωνούμε με mail, τηλεφωνικά, μέσω skype, και όλους τους γνωστούς τρόπους επικοινωνίας, εφόσον δεν πρόκειται για ευαίσθητα θέματα. Κάποιες φορές μέλη του ICIJ συνεργάζονται από κοινού για τη διεξαγωγή μιας έρευνας χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι εμπλέκεται το ίδιο το ICIJ», αναφέρει ο κ. Καρανίκας.
«Η συνεργασία μεταξύ των μελών του ICIJ είναι τις περισσότερες φορές άριστη και συναδελφική, όπως με τον Χάρη Καρανίκα και πολλούς άλλους συναδέλφους», αναφέρει ο κ. Obermayer.
Το πλιάτσικο στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η έρευνα του ICIJ σε ρεπορτάζ του BBC.
Πόσο δύσκολη είναι η συλλογή πληροφοριών που αφορούν στα μεγαλύτερα σκάνδαλα του κόσμου;
Ο κ. Boland-Rudder αναφέρει: «Όσο πιο μεγάλο είναι το σκάνδαλο, τόσο πιο καλά κρυμμένη είναι η πληροφορία. Όμως κάπου σε αυτό τον κόσμο υπάρχουν αυτά τα απίστευτα και συχνά γενναία άτομα που πιστεύουν στη διαφάνεια και την υπευθυνότητα και ψάχνουν τρόπους με τους οποίους η πληροφορία που άπτεται του δημοσίου συμφέροντος θα γίνει κοινό κτήμα».
Το ICIJ δεν έχει να κάνει καθόλου με διαφημίσεις έτσι και οι πιέσεις που ασκούνται κατά καιρούς για τις έρευνες από διάφορα κέντρα πέφτουν στο κενό. Το ICIJ έχει βρει οικονομικό στήριγμα σε αναγνώστες που θέλουν να το χρηματοδοτήσουν και σε διάφορα ιδρύματα που μέσω των χορηγιών τους ενισχύουν την ερευνητική δημοσιογραφία».
Ποια είναι αυτά τα πρόσωπα;
«Είναι πληροφοριοδότες που συχνά θα ψάξουν οι ίδιοι δημοσιογράφους οι οποίοι έχουν δείξει ακεραιότητα και εχεμύθεια εκεί που έπρεπε», επεξηγεί ο κ. Boland-Rudder. «Αυτό ακριβώς συνέβη με τον διευθυντή του ICIJ, Gerard Ryle. Αφού είχε πραγματοποιήσει ένα εκτενές ρεπορτάζ γύρω από ένα σκάνδαλο που αφορούσε σε μία offshore εταιρεία, βρήκε στην εξώπορτα του ένα δέμα που περιείχε τη μεγαλύτερη διαρροή πληροφοριών για offshore εταιρείες που είχε γίνει ποτέ. Τώρα που το ICIJ έχει καθιερωθεί στο χώρο, περισσότερες πληροφορίες γίνονται διαθέσιμες από διαφορετικές πηγές. Προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε πληροφοριοδότες και ευσυνείδητους πολίτες να μας δώσουν πληροφορίες και συμβουλές, ώστε να συνεχίσουμε να βγάζουμε στο φως όλες αυτές τις σημαντικές ιστορίες».
Στην επόμενη σελίδα, οι αντιδράσεις των πολυεθνικών στη δημοσιογραφική έρευνα και η απάντηση των δημοσιογράφων
