Η Alessandra Ricci.
Η Alessandra Ricci, διδάσκει Αρχαία και Βυζαντινή Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Koc στο Τμήμα της Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στην Κωνσταντινούπολη. Αυτή την περίοδο είναι υπεύθυνη στο Ιταλικό Ινστιτούτο Πολιτισμού στην Κωνσταντινούπολη. Βρέθηκε στην χώρα μας για το 4ο Διεθνές Συνέδριο Διαχείρισης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς -“HerMa Conference” ως προσκεκλημένη εισηγήτρια για να μιλήσει για ζητήματα κοινωνικής αρχαιολογίας του παρόντος, μέσα στο πλαίσιο των παγκόσμιων κοινοτήτων, σε μια καινοτόμα και βιωματική προσέγγιση γύρω από το μέλλον του πολιτισμού και τη διαχείριση του ευρύτερου τομέα.
Το συνέδριο θα γίνει στις 22 ως τις 24 Σεπτεμβρίου στις εγκαταστάσεις – ορόσημα για την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης της Ελευσίνας.
Στο πλαίσιο αυτού, θα μας για ζητήματα που άπτονται της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς και των πολιτιστικών αγαθών υπό το πρίσμα της ιδιαίτερα επίκαιρης θεματικής: «Μνημεία σε Ερείπια-Ερείπια ως Μνημεία», την αστική αρχαιολογία, το αρχαιολογικό πολιτιστικό τοπίο, τις τοπικές κοινότητες, την σημασία του μουσείου στους ανθρώπους-επισκέπτες και την μορφή επικοινωνίας ανάμεσα τους.
Ποια είναι η ουσία μιας ολοκληρωμένης προστασίας ενός αρχαιολογικού χώρου; Για αρχή, η βάση μου είναι στην Κωνσταντινούπολη και εργάζομαι σε έναν αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται στην Ασιατική πλευρά της Πόλης. Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη που αποτελείται από 20 εκατομμύρια κατοίκους και μόνο ένα μικρό ποσοστό που ονομάζεται «Ιστορική Χερσόνησος» ανταποκρίνεται σε αυτό που ονομάζουμε αρχαία πόλη. Η περιοχή στην οποία εργάζομαι είναι στην ενδοχώρα της αρχαίας πόλης αλλά πλέον είναι μέρος μιας μεγαλύτερης κοινότητας. της Πόλης. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν ενσωματωμένοι ή οργανωμένοι οδηγοί για την αστική (urban) αρχαιολογία στην Κωνσταντινούπολη, μέσω ενός συστήματος διαχείρισης σχεδιάστηκε η «Ιστορική Χερσόνησος» το 2011. Πολύ περισσότερο έχει να κάνει με το επίπεδο προστασίας της αρχαιολογικής περιοχής – το υψηλότερο επίπεδο είναι η «Προστασία πρώτου βαθμού» που προβλέπει την κατασκευή κάθε τοπικής περιοχής και την καθιστά «ζώνη ασφαλείας», ως προστατευόμενη περιοχή. Όταν μια περιοχή χαρακτηρίζεται «προστατευόμενη» πρώτου βαθμού όπως αυτή στην οποία δουλεύουμε τώρα, είναι προφανές ότι κάποιος πρέπει να εφαρμόσει ή να προτείνει ένα σχέδιο για την ολοκληρωμένη προστασία της περιοχής.
Στην περίπτωσή μας, δεν πρόκειται για κάποια κορυφαία πρόταση, αλλά για κάτι που προσπαθούμε να επινοήσουμε σε συνεργασία με τους ντόπιους κατοίκους ή με τον τοπικό δημόσιο λειτουργό (Muhtar), ο οποίος είναι και ο διοικητικός επικεφαλής του εκλεγμένου οργάνου εδώ στην Τουρκία, με τον τοπικό δήμο, διάφορες αρχές και κόμματα. Γνωρίζετε ότι πρόκειται για μια πολύ περίπλοκη και δύσκολη διαδικασία, ιδίως επειδή πρόκειται για ένα αστικό αρχαιολογικό χώρο – η μεγάλη διαχωριστική γραμμή είναι μεταξύ των αρχαιολογικών χώρων που βρίσκονται στην ύπαιθρο και εκείνων που βρίσκονται σε αστικές περιοχές. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πώς να αντιμετωπίσουμε τους αρχαιολογικούς χώρους σε σύγχρονες μεγαλουπόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη – είναι δύσκολο, αλλά προσπαθούμε συνεχώς να το βελτιώνουμε.
Πως συνδέεται κατά την γνώμη σας το άτομο με τον αρχαιολογικό χώρο; Θα σας μιλήσω για τον αρχαιολογικό χώρο όπου εργάζομαι προς το παρόν. Πρόκειται για ένα έργο που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Koc και στο οποίο συμμετέχω ως επιστημονικός συντονιστής μεταξύ άλλων. Όπως γνωρίζετε, το έργο μας είναι επίσημα υπό τη δικαιοδοσία των Αρχαιολογικών Μουσείων της Κωνσταντινούπολης – είναι πολύ ξεχωριστό, διότι βασίζεται μόνο στον αρχαιολογικό χώρο της Κωνσταντινούπολης και είναι ανοιχτός στο κοινό.
Η πολιτική μας είναι να διατηρούμε τον χώρο ανοιχτό στο κοινό – υπάρχει βέβαια διαχωριστικός φράχτης γύρω από τις τοποθεσίες και τις πύλες – αλλά παρέχονται δωρεάν εκδρομές, δωρεάν φυλλάδια, και οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν σχετικά βίντεο, περνώντας χρόνο μαζί. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα κράτησης του κοινοτικού κέντρου για την οργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων όπως σεμινάρια για φοιτητές και εργαστήρια για γυναίκες. Επομένως, η σχέση του μουσειακού χώρου με το άτομο είναι ανοιχτή και έντονη, με όλα τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία που μπορεί αυτό να επιφέρει. Κατά τη γνώμη μου, έτσι θα έπρεπε να λειτουργεί η δημόσια αρχαιολογία σε ένα αστικό περιβάλλον: το δικαίωμα του κοινού στην γνώση.
Πως μπορεί η ανάπτυξη της αρχαιολογίας να λειτουργήσει ως υπόβαθρο για την περαιτέρω προστασία των αρχαιοτήτων και των πολιτιστικών αγαθών; Είναι θεμελιώδες. Δεν είναι μόνο μια επιστημονική ομάδα αλλά και μια ομάδα συντηρητών, επιμελητών, αναστηλωτών, εμπειρογνωμόνων πολιτιστικής κληρονομιάς, φωτογράφων, εθελοντών του εξωτερικού και της εγχώριας κοινότητας, των ασκούμενων και πολλών άλλων επίσης. Αυτή η διαφοροποιημένη ομάδα ανθρώπων μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ασφάλεια του αρχαιολογικού χώρου και να αποδώσει με επιτυχία την αντικειμενική του αξία, ενισχύοντας την ευαισθητοποίηση και την προβολή – την ορατότητα του ιστορικού χώρου, αποτελώντας σημαντικό εργαλείο όπως και τα εθελοντικά και εκπαιδευτικά προγράμματα. Η αρχαιολογία μπορεί να λειτουργήσει ως μια μεγάλη οικογένεια που προβάλλει μια εικόνα της διαφορετικότητας και της ενότητας – οι άνθρωποι μπορούν να δουλέψουν σε κάτι και ταυτόχρονα να συμβάλλουν στην προστασία ενός χώρου, στην σημασία αυτού και να διαμορφώσουν τον σεβασμό απέναντι του.
Σε ποιο βαθμό έχει συμβάλλει μέχρι τώρα το κράτος στο έργο σας; Το έργο μας επωφελήθηκε ιδιαίτερα μέσω μιας κοινοτικής επιχορήγησης για το έργο “LIMEN”, για το οποίο συνεργαστήκαμε και με Έλληνες συναδέλφους. Εκτός αυτού, λάβαμε επίσης 2 διαδοχικές επιχορηγήσεις από την Υπηρεσία Ανάπτυξης της Κωνσταντινούπολης. Το πρόγραμμα επιχορηγήσεων του Οργανισμού λειτούργησε μέχρι το περασμένο έτος. Ο οργανισμός αυτός δημιουργήθηκε ως η ιδανική συνέχεια της Υπηρεσίας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Κωνσταντινούπολης το 2010. Τα κονδύλια που λάβαμε ήταν σημαντικά για εμάς – μας βοήθησαν να οικοδομήσουμε ένα κοινοτικό κέντρο, τα γραφεία μας, έναν διάδρομο για τον ιστορικό χώρο και επίσης να σχεδιάσουμε ένα Πρόγραμμα Διαχείρισης του αρχαιολογικού χώρο καθώς και πολλά άλλα πράγματα. Η συμβολή του κράτους ήταν πραγματικά σημαντική, αλλά τώρα δεν είναι πλέον διαθέσιμη.
Υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην οικονομική εκμετάλλευση και στην βιωσιμότητα του αρχαιολογικού μνημείου; Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Προσπαθήσαμε να επιτύχουμε βιωσιμότητα αλλά δεν είχαμε πλήρη επιτυχία. Γιατί; Επειδή για να λειτουργήσει μια τέτοια δομή χρειάζεται κάποιος τουλάχιστον ένας ή δύο νέοι με μερική απασχόληση ή με πλήρες ωράριο, οι οποίοι ελπίζουμε να τρέξουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα, να κάνουν τις ξεναγήσεις, να διαμορφώσουν τις επόμενες υποτροφίες υποψηφιότητας και φυσικά να υπάρξουν μηχανισμοί που να είναι ικανοί να αποδώσουν έσοδα. Η Ιταλία είναι πολύ καλή σε τέτοιου είδους ζητήματα – αλλά εδώ στην Τουρκία αυτήν τη στιγμή η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Αυτό που πρέπει να κάνουμε ως εμπειρογνώμονες πολιτιστικής κληρονομιάς και αρχαιολόγοι είναι με το έργο μας να ανταποκρινόμαστε όχι μόνο στις «χρυσές εποχές», όταν δηλαδή οι χώρες ευημερούν και έχουν χρήματα, αλλά οφείλουμε να δούμε τα αξιοθέατα μας, πιστεύοντας ότι πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε και να τα προετοιμάζουμε και για τις δύσκολες στιγμές.
Δεν είναι όλα τα χρόνια καλά χρόνια, ούτε όλες οι εποχές καλές για την οικονομία, υπάρχουν πολλοί παράγοντες – (θρησκευτική) βία κατά ιστορικών χώρων που αποτελούν «μειονότητες», φυσικές καταστροφές ή ξαφνικές αλλαγές στη νομοθεσία – για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχει μια προστατευόμενη περιοχή πρώτου βαθμού και ξαφνικά να μην επιδέχεται νομικής προστασίας, με αποτέλεσμα κάποιος να είναι ελεύθερος να το αξιοποιήσει, χτίζοντας κάτι σε αυτό. Η βιωσιμότητα είναι ένα μείζον ζήτημα που μια απλή απάντηση απέχει πολύ από την επίλυσή του, αλλά ελπίζω ότι στην Ελευσίνα θα μπορέσουμε να ανταλλάξουμε θετικές και αρνητικές ιδέες και προσπαθήσουμε να καταλήξουμε σε μια λύση όλοι μαζί.
Πιστεύετε ότι τα χρήματα είναι αναγκαία προϋπόθεση για την εξέλιξη της αρχαιολογίας και τον πολιτισμό ευρύτερα; (… γέλια) Θα ήθελα να σας δώσω μια διαφορετική απάντηση, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Είμαι πολύ προσεκτική με τον προϋπολογισμό μου, αλλά εξακολουθώ να χρειάζομαι κάποια χρηματική συμβολή. Είναι σημαντικό να υπάρχουν μικρές οικονομικές συμβολές, ειδικά για να βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν εμπειρία και ισχυρότερο επαγγελματικό υπόβαθρο, δείχνοντας τους πώς να δημιουργήσουν οι ίδιοι τη βιωσιμότητα. Να βοηθήσουν τους αρχαιολογικούς χώρους που εγκαταλείπονται επειδή δεν υπάρχουν χρήματα. Πρέπει να συμμετέχουν όλοι – τοπικά σχολεία, ηλικιωμένοι που έχουν πολλά να προσφέρουν, νέοι που ξεκινούν τις δικές τους μικρές επιχειρήσεις – προτού να εξαφανιστούν περισσότερες ιστορικές τοποθεσίες από τον αρχαιολογικό χάρτη.
«Πρόσβαση για όλους» έχει επιτευχθεί στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία; Όχι, δεν το νομίζω. Πρώτα απ ‘όλα πρέπει να διερωτηθούμε αν όλοι πρέπει να πάνε παντού. Πόσοι άνθρωποι θα πρέπει να ανέβουν τις σκάλες του Παρθενώνα ή την περιοχή του θεάτρου της Πομπηίας σε έναν χρόνο; Ταυτόχρονα, πρέπει να αναπτύξουμε μια νέα μορφή πολιτισμικού ενδιαφέροντος για τους μεσαίου μεγέθους αρχαιολογικούς χώρους που ενδεχομένως δεν αποτελούν τοποθεσίες παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, αλλά έχουν πολύ περισσότερα να προσφέρουν από την άποψη των τοπικών κοινοτήτων, την συμμετοχή, την άμεση συμβολή του επισκέπτη και την εκμάθηση της ιστορίας μέσω μη μνημειακών αναμνήσεων που θα εξηγήσουν στον κόσμο ότι η ιστορία δεν υπάρχει μόνο στην αρχαιολογία των μεγάλων μνημείων αλλά παράγεται και από πολλά άλλα μνημεία που επιδέχονται και είναι ανοιχτά στην κατανόηση και την εξερεύνηση των αρχαίων κοινωνιών που κάποτε φιλοξενούσαν.
Πως ένα έργο πολιτιστικής κληρονομιάς που αποσπάται από τον φυσικό του χώρο και τοποθετείται σε μουσείο, μπορεί να διατηρήσει τον αυθεντικό του χαρακτήρα; Εξαρτάται από τους εμπειρογνώμονες και από το πώς θα εκπροσωπήσουν και θα θέσουν το πλαίσιο γύρω από το έργο. Η συσχέτιση του αντικειμένου και της αφήγησης γύρω από αυτό είναι επίσης πολύ σημαντική – δεν αφορά μόνο την ομορφιά ή τον εντυπωσιασμό που θα προκαλέσει, αλλά είναι η ιστορία που αντιπροσωπεύει το έργο, η ερμηνεία και η κληρονομιά του. Το πώς θα κατορθώσουμε να επικοινωνήσουμε αυτά στον επισκέπτη, είναι η αποστολή μας.
