Γυναίκες που μάχονται τον φασισμό, τον σεξισμό, τα συστήματα εξουσίας. Γυναίκες με όπλο τους την τέχνη και τα γράμματα. Γυναίκες κάθε ηλικίας.
Ξεχωριστές γυναίκες, όπως ξεχωριστή είναι κάθε γυναίκα, επέλεξαν να μιλήσουν στην Popaganda για όλα εκείνα τα σημαντικά που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα, αλλά δεν είναι πάντα και για όλα εκείνα τα καθημερινά που δίνουν στίγμα στη δική τους ζωή.
25 μοναδικές γυναίκες, μέσα από 25 μοναδικές δηλώσεις, έτσι όπως τις μοιράστηκαν με τις συντάκτριες της Popaganda.
«Μια κοπέλα ερχόταν σε κάθε λάιβ που έκανα στον δρόμο. Και κάθε φορά στο τέλος του λάιβ με πλησίαζε και μου άφηνε ένα λουλούδι. Πέρασε το καλοκαίρι, ήρθε ο Σεπτέμβρης και ήρθε η πρώτη μου κανονική συναυλία. Ενώ τραγουδούσα, είδα στο κοινό ένα πρόσωπο γνώριμο. Στο τέλος του λάιβ ήρθε κοντά μου. Κρατούσε ξανά το ίδιο λουλούδι και μου είπε: “αφού στο είχα πει, θα φέρνω ένα λουλούδι για κάθε φορά που τραγουδάει το λουλούδι μας”».
«Πολλές φορές ρωτούσα το κοινό μου τι θα ήθελε να δει από μένα και άλλες φορές επέλεγα τραγούδια που μου αρέσαν εκείνη τη χρονική περίοδο ανεξάρτητα με το αν θα αναδείκνυαν την φωνή μου ή όχι. Ήθελα απλά αυτό που τραγουδάω να με κάνει να αισθάνομαι χαρούμενη και να μεταφέρω αυτό και στον κόσμο που με βλέπει».
«Ο αντιφασισμός δεν είναι lifestyle, όπως λέει μια αντιφασιστική ομάδα στην ταινία. Ο αντιφασισμός, όπως λέει μια κοπέλα στην ταινία, δεν είναι να είμαστε μεταξύ μας στα Εξάρχεια και να τα λέμε. Ή δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και να πας στα λημέρια των αντιπάλων, αυτό είναι ουσιαστικό πράγμα, είναι στην καθημερινότητά σου. Να μην τους αφήνεις πιθαμή χώρο. Δηλαδή, θα τα βάλεις με τη δασκάλα του παιδιού που κάνει ρατσιστικά σχόλια στο σχολείο. Θα τα βάλεις με τον γείτονα, θα τα βάλεις με οποιονδήποτε, με επιχειρήματα όμως και με εναλλακτικές προτάσεις. Αυτό είναι κάτι που υπογραμμίζει στην ταινία μας ένας Γερμανός ακτιβιστής στη Δρέσδη, το λίκνο του ναζισμού στη Γερμανία».
«Μπορεί το κίνημα metoo να ξεκίνησε απ’ τη Σοφία Μπεκατώρου η οποία ανήκε στον χώρο του αθλητισμού, όμως όλο αυτό συνεχίστηκε χτυπώντας αλλεπάλληλα τον καλλιτεχνικό κόσμο, με θύτες ανθρώπους που κατά καιρούς έχω φιλοξενήσει κι έχω πλέξει το εγκώμιο. Όπως καταλαβαίνεις, όπως ο περισσότερο κόσμος έτσι κι εγώ, έφαγα ένα τούβλο στο κεφάλι. Εκείνη λοιπόν ήταν η στιγμή που έπρεπε να διαλέξεις και να αποφασίσεις αν θα το πας διπλωματικά ή με το κεφάλι στον τοίχο. Εγώ, το πήγα με το κεφάλι στον τοίχο γνωρίζοντας καλά ότι οι άνθρωποι αυτοί, που είτε είναι έξω απ’ τη φυλακή είτε είναι προφυλακισμένοι αυτήν τη στιγμή, αν για οποιονδήποτε λόγο που δεν μπορώ να σκεφτώ τώρα, η έκβαση της ιστορίας τους τους δικαιώσει, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να δεχθώ μηνύσεις για τη στάση μου. Χαλάλι όμως. Επιλογές είναι αυτές και προσωπικά θα τις κρατήσω μέχρι το τέλος. Ακολουθώ το ένστικτο μου, κι αυτό με φέρνει πάντα στη μεριά των θυμάτων».
Γιατί το να παραδεχτείς ότι κάποιος σε βίασε είναι κάτι πολύ τραυματικό από μόνο του. Καμία γυναίκα δε θέλει να έχει βιαστεί, καμία γυναίκα δε θα βγει με περηφάνια να πει κι εγώ βιάστηκα. Οι γυναίκες νιώθουν ένοχες που τους έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό λέμε ότι οι ψευδείς καταγγελίες είναι ελάχιστες, διότι μια γυναίκα ξέρει ότι μπαίνει στο στόχαστρο και επίσης η ίδια δεν θέλει να νιώθει θύμα βιασμού. Αλλά πηγαίνοντας πίσω και σκεπτόμενες ότι δεν έδωσα συναίνεση ποτέ ή είπα όχι ή αντιστάθηκα ή με είδε ότι δεν ήθελα, φτάνεις στο σημείο να πεις ότι έχει συμβεί και σε μένα και είναι βιασμός. Το ζήτημα δεν είναι να ψάξουμε για σημάδια βίας στον βιασμό. Ο βιασμός είναι ήδη βία. Δε χρειάζεται έξτρα βία για να το αποδείξεις. Αν δε θέλεις και ο άλλος το καταλάβει είναι βιασμός, δε χρειάζεται καν να πεις όχι, η συναίνεση όπως λέμε ξανά και ξανά είναι το ενθουσιώδες ναι. Αν δεν είναι ναι, τότε είναι όχι, τότε είναι βιασμός.
«Παρακολουθώ διάφορες ομιλίες και motivational speakers στο youtube, για ώθηση και αυτοεκτίμηση/αυτοβελτίωση. Συνήθως έχω πολλά tabs ανοιχτά και απολαμβάνω τα online σεμινάρια. Το τελευταίο τρίμηνο παρακολούθησα από το “DOMESTIKA”, ένα για σκίτσο και ακουαρέλες, το δεύτερο ήταν για design κουστουμιών, το τρίτο για στήσιμο περιοδικού και δημιουργία εταιρικής ταυτότητας».
«Γιατί δεν θα έπρεπε να μισούμε τους άντρες; Τα γεγονότα έχουν ως εξής: οι άντρες είναι υπεύθυνοι για τη συντριπτική πλειοψηφία των εμπειριών σεξουαλικής κακοποίησης προς τις γυναίκες. Δεν δείχνουν κανενός είδους ενδιαφέρον να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Ο σεξισμός, ο μισογυνισμός και η σεξουαλική βία μέχρι και σήμερα θεωρούνται προβλήματα των γυναικών. Οι γυναίκες σκέφτονται για αυτά τα προβλήματα, διαφωνούν για αυτά, παράγουν αμέτρητες σκέψεις και συλλογισμούς πάνω σ’ αυτά. Οι άντρες έχουν την πολυτέλεια να σκέφτονται για άλλα πράγματα και ποτέ να μην κάνουν αυτά τα προβλήματα δικά τους».
«Δεν ήταν συνειδητό το να ξεκινήσω να τοποθετούμαι για ζητήματα που με προβλημάτιζαν και με στεναχωρούσαν. Ξεκίνησε αυθόρμητα το 2012, όταν στο MissBloom, το εβδομαδιαίο blog που έγραφα τότε και που είχε πιο χαλαρή θεματολογία, απευθύνθηκα στους αναγνώστες ζητώντας συγγνώμη για το γεγονός ότι θέλω να μοιραστώ μαζί τους κάτι διαφορετικό, την αυτοκτονία δηλαδή μιας 17χρονης κοπέλας στον Καναδά, η οποία μετά από cyberbullying για μια γυμνή της φωτογραφία -την οποία εξέθεσε ένας άνθρωπος που της την είχε ζητήσει- αυτοκτόνησε, μην αντέχοντας την πίεση. Τότε ήταν που έψαξα τι ακριβώς σημαίνει ο όρος αυτός και θέλησα να τοποθετηθώ μιας και βρισκόμαστε στο internet και ήταν κάτι που μου δημιούργησε άγχος. Ενώ είχα την αίσθηση ότι ο περισσότερος κόσμος που θα διαβάσει το συγκεκριμένο κείμενο θα βαρεθεί, αιφνιδιάστηκα με τη ζεστή αποδοχή που έλαβε, ανοίγοντας για εμένα μια καινούργια πόρτα, αυτήν που τελικά μας επιτρέπεται να λέμε και πιο σοβαρά πράγματα. Ήταν όντως αποκαλυπτική εκείνη η στιγμή για μένα, αν σκεφτείς ότι ήμουν 28 χρονών τότε κι εργαζόμουν στο MAD, είχα δηλαδή πολύ έντονη την πεποίθηση ότι το περιεχόμενο που παράγω πρέπει να είναι αποκλειστικά χαρούμενο κι ευχάριστο. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρώ ότι αυτό που λέω είναι το σωστό ή η απόλυτη αλήθεια, όμως λέγοντας αυτά που νιώθεις και σε προβληματίζουν ανοίγει μια κουβέντα, κι αυτό είναι πάντα κέρδος».
«Η απώλεια δεν ξεπερνιέται. Και 90 χρονών να φτάσω, θα μου λείπει πάντα η μαμά μου. Ο αποχωρισμός δεν είναι ποτέ πραγματικός. Συνεχίζεις και κουβαλάς πάντα μαζί σου τον άνθρωπο που έχασες. Εγώ έχασα την μαμά μου στην χειρότερη ηλικία που θα μπορούσα να την χάσω, γιατί ήταν σε εκείνη την φάση που δεν ήξερα τι θα κάνω με τη ζωή μου. Ήμουν πολύ μπερδεμένη και όποτε πνιγόμουν σε μια κουταλιά νερό, η μαμά μου ήταν εκείνη που με έσωζε. Όταν την έχασα λοιπόν, έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου. Μέσα από αυτή την απώλεια όμως, ωρίμασα. Είναι μεγάλο μάθημα το να χάνεις τον πιο κοντινό σου άνθρωπο. Πονάει πάρα πολύ, αλλά σε ωριμάζει πολύ πιο γρήγορα από το φυσιολογικό».
«Ποτέ δεν έλεγα ότι θα γίνω ένα άτομο που πολεμάει για το καλό. Όταν ήμουν μικρή δεν είχα στόχο να κάνω κάτι τέτοιο, όμως δεδομένου ότι γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Ρωσία, πήρα κάποιες αρχές από τους γονείς μου και ήξερα ότι εάν κάποιος προσπαθεί να με βλάψει και να με αδικήσει, πρέπει να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου. Στις 16 Οκτωβρίου του 2017 δολοφόνησαν τη Ντάφνι και στις 30 Οκτωβρίου η Μάλτα εξέδωσε δύο διεθνή εντάλματα σύλληψης εναντίον μου. Πήγαινα συχνά στις ελληνικές αρχές στο Ηράκλειο και ρωτούσα εάν υπάρχει στ’ αλήθεια ένταλμα σύλληψης. Μου έλεγαν ότι δεν υπάρχει γιατί μάλλον δεν είχε περαστεί ακόμα στο σύστημα. Πήγα λοιπόν στην Αθήνα για να μάθω τι συμβαίνει και εκεί μου είπαν ότι υπήρχε ένταλμα. Αποφάσισα να παραδοθώ με όποιο κόστος. Θέλουμε ο αγώνας μας για δικαίωση να δώσει ελπίδα και σε άλλους ανθρώπους».
«Έκαναν τα ίδια τα παιδιά μια παρατήρηση για το πως χρησιμοποιούνταν μια μεγάλη περιοχή της αυλής από τα αγόρια της Ε’ και ΣΤ’ τάξης και τα κορίτσια των ίδιων τάξεων ήταν εκτοπισμένα στον διάδρομο, τα οποία προσπαθούσαν να παίξουν στριμωγμένα στο διάδρομο βόλεϊ, κι αν τους έφευγε η μπάλα στην τεράστια έκταση που «ανήκε» στα αγόρια, τους φώναζαν. Μάλιστα, κάποια κορίτσια είπαν ότι δεν θέλουν να ενοχλούν τα αγόρια, θέλουν να κάθονται στην άκρη. Από τόσο μικρή ηλικία, είχαν δεχτεί ότι θα είναι στην άκρη, για να μην ενοχλούν τα αγόρια. Αντίστοιχα, μια ενήλικη γυναίκα σε μικτή συνάντηση μπορεί να μη μιλήσει να πει τη γνώμη της και να κάτσει στην άκρη για να μιλήσει ο άντρας. Που είναι το δικαίωμα να υπάρχεις κι εσύ στο χώρο ή στη συζήτηση; Δεν ενοχλείς κάποιον, έχεις ισότιμο δικαίωμα με όλους τους άλλους».
«Προσωπικά, δεν θα χρησιμοποιούσα ποτέ εχθρική ρητορική. Υποτιμάς τον άνθρωπο και την αξία της ανθρώπινης προσωπικότητας με το να επιβάλεις ένα ιατρικό μέτρο με νόμους ή με τιμωρία. Το θέμα δεν είναι μόνο ότι δόθηκε λάθος μήνυμα, αλλά ότι δεν ήταν γνωστό ακόμα το σωστό μήνυμα».
«Το γεγονός ότι λόγω κλειστών θεάτρων, μείναμε μακριά από τους κακοποιητές, έδωσε ώθηση σε κάποιες φωνές να αρθρωθούν και να ακουστούν. Έτσι ξεκίνησε το τσουνάμι. Είναι ανακουφιστικό, λοιπόν, που ανοίγουν ξανά τα θέατρα γιατί επιστρέφουμε σε αυτό που αγαπάμε και επιστρέφουμε με άλλους όρους, τόσο σε επίπεδο εργασιακών δικαιωμάτων, όσο και σε αυτό των κακοποιητικών συμπεριφορών. Και ξέρουμε πως υπάρχει ένα σωματείο, το οποίο χειρίστηκε με ζέση τις καταγγελίες, και όποτε χρειαστεί μπορούμε να απευθυνθούμε εκεί και να βρούμε ανταπόκριση. Με σοκάρουν τα άτομα που στρογγυλεύουν, που προσπαθούν να εξωραΐσουν ή να βρουν άλλοθι στους θύτες. Λένε, για παράδειγμα, για κάποιους από τους θύτες ότι ήταν ταλαντούχοι».
«Γενικά πιστεύω ότι είμαστε γαλουχημένοι με την νοοτροπία που λέει πως αν δεν έχεις σύντροφο, είσαι μόνος. Αν δεν έχεις οικογένεια, δεν έχεις στόχο στη ζωή σου και αυτή δεν έχει νόημα. Αυτές είναι φριχτές φράσεις. Είναι πολύτιμες οι σχέσεις και πολύ δύσκολες. Μπορεί να είναι μαγικές, καταστροφικές, αρρωστημένες, αλλά δεν σημαίνει πως αν δεν έχεις μια σχέση, είσαι μόνος σου. Πρέπει βέβαια, να στέκεσαι και καλά στα πόδια σου, αλλά αυτό θέλει χρόνο και άσκηση, γιατί αν δεν μάθεις αυτό να το κάνεις δεν ξέρεις από που να το πιάσεις. Δεν γεννιέται κανείς ξέροντας. Το βρίσκεις, το δουλεύεις».
«Γι’ αυτό νομίζω ότι συναντηθήκαμε πολύ βαθιά κι εμείς οι ίδιες ως γυναίκες δημιουργοί σ’ αυτήν τη δουλειά, με μέρη του εαυτού μας ή μηχανισμούς που καιροφυλαχτούν κι έρχονται να υπονομεύσουν αυτό που πραγματικά είμαστε ή πιστεύουμε για τον εαυτό μας. Ή φόβοι που μας έχουν δομήσει ή που τους έχουμε ακόμη, κάπου απωθημένους, αλλά τελικά μάς απασχολούν στις καθημερινές επιλογές μας. Δεν αφορά δηλαδή το συγκεκριμένο κείμενο σε βιασμούς ή σε ποινικές επιπτώσεις. Το λέω, γιατί έχει ενδιαφέρον που το ελληνικό #MeToo ποινηκοποιήθηκε και εργαλειοποιήθηκε από την κυρίαρχη πολιτική σκηνή, από τα κόμματα, κι αυτό για μένα ήταν εξαιρετικά προβληματικό. Γιατί δεν μας επέτρεψε πραγματικά να περάσουμε σε μια άλλη περιοχή, εκεί δηλαδή όπου τα πράγματα δεν ορίζονται με μαύρο-άσπρο και δεν είναι τόσο ποινικά κολάσιμα, ώστε να εξεγερθεί το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Αλλά εκεί ακριβώς πιστεύω ότι εδρεύει η βαθιά πατριαρχία, σε αυτές τις αμφισημίες».
«Σε σχέση με την έρευνα, η πιο συγκινητική φωτογραφία είναι από μία εκταφή που είδα περίπου δύο μήνες μετά την άφιξή μου στο νησί. Δείχνει το χέρι μιας γυναίκας που κρατάει ένα φλασκί και ετοιμάζεται να ρίξει κρασί στα κόκαλα. Στην άκρη του φέρετρου φαίνεται το πόδι του σκελετού. Ήταν μία από τις εμπειρίες που με βοήθησαν να δω τους στενούς δεσμούς μεταξύ των γενεών και τις υποχρεώσεις των ζωντανών προς τις ψυχές των νεκρών. Ως προς την προσωπική μου ζωή, η πιο συγκινητική φωτογραφία είναι μάλλον η θέα του βουνού Κάλαμος από το μπαλκόνι μου, αυτό το σχήμα είναι αποτυπωμένο στο μυαλό και μάλλον και στην ψυχή μου».
«Ο κόσμος στη λήξη της εκδήλωσης ρωτούσε, “ποια είναι τα παιδιά πρόσφυγες, τα μικράκια που κρατούσαν τις κούκλες”; Στο τέλος της ημέρας οι θεατές δεν ήξεραν να ξεχωρίσουν ποιοι είναι οι πρόσφυγες και ποια τα παιδιά της τοπικής κοινωνίας. Ήμασταν όλοι ένα. Ήταν πολύ συγκινητικό το πόσοι άνθρωποι μαζεύτηκαν και ακολούθησαν την Αμάλ. Η ρατσιστική επίθεση που έγινε στη Λάρισα αντιπροσωπεύει το πώς ορισμένοι άνθρωποι δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν ένα παιδί. Τα συμβάντα που είδαμε δεν έχουν λογική, επιτέθηκαν στα ίδια τα παιδιά της κοινωνίας τους απλά και μόνο επειδή ακολούθησαν μια κούκλα. Αν φέρεσαι έτσι στο δικό σου παιδί, σε ένα ασυνόδευτο πώς φέρεσαι; Μιλάμε για 35 εκατομμύρια παιδιά που έχουν διανύσει το ταξίδι της Αμάλ. Παιδιά δίχως πατρίδα, παιδιά νομάδες».
«Αυτό που βοήθησε στη δική μου εξομολόγηση, ήταν η αποδοχή του κόστους που θα επωμιστώ. Ήξερα απ’ την αρχή ότι έχει παραγραφεί από τον νόμο, απ’ την ψυχή μου όμως, όχι. Ακόμη και σημερα, όταν ανακαλώ εκείνες τις ημέρες, έχω κενα. Όταν ακούω άντρες που δεν καταλαβαινουν το βίωμα μας, σκέφτομαι ότι αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχει μάλλον ποτέ χρειαστεί να αισθανθούν τί φοράνε και τα βλέμματα πάνω του προσβλητικά. Από τις γυναικες το βρίσκω εντελώς ακομψο να μην προσπαθούν καν να καταλάβουν τι έχουμε ζήσει, επειδή ευτυχώς έχουν υπάρξει τυχερές. Ούτε “τα ήθελα”, ούτε “του κουνήθηκα”. Εκείνος είχε επιλέξει απ’ την αρχή τι θέλει να πάρει και το πήρε, χωρίς να τον νοιάζει αν θέλω εγώ».
«Γκώσαμε πια οι εργαζόμενες γυναίκες, να πρέπει να ταιριάξουμε σε ένα καλούπι, το οποίο μας το έχουν φορέσει, όσο καλές και να είμαστε στη δουλειά μας. Σε αντίθεση με έναν άντρα συνάδελφο στην ίδια ηλικία, εγώ πρέπει πάντα να αποδεικνύω ότι δεν είμαι ελέφαντας. Θα ήθελα να κρίνομαι για τη δουλειά μου, για το γραπτό μου και για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζω την εκπομπή μου. Στη χώρα μας, αλλά και γενικά οι γυναίκες δεν κρίνονται μόνο γι’ αυτό. Θα τους μάθουμε όμως, να μας κρίνουν αποκλειστικά γι΄ αυτό».
«Η γιαγιά, η μητέρα της μάνας μου, ήταν πολύ μπροστά για την εποχή της. Εγώ σχολώντας από το σχολείο, πετούσα τη τσάντα μου και έτρεχα στο σπίτι της γιαγιάς. Όλοι με μάλωναν γιατί ήμουν πολύ ζωηρή, αλλά η γιαγιά ήταν μεγάλη αγκαλιά για μένα. Είναι πολύ σημαντικό να παίρνουμε θέση στα κοινωνικά εγκλήματα και να μην σιωπούμε. Προσωπικά, δεν μπορώ να βλέπω αθώους ανθρώπους να πέφτουν θύματα του φασισμού, του ρατσισμού, του σεξισμού και της πατριαρχίας. Θεωρώ τη σιωπή ντροπή και συνενοχή. Έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε γιατί δυστυχώς ακόμα όλα αυτά είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας».
«Αποφάσισα λοιπόν να μιλήσω για τον πατέρα μου, και κάτι σοκαριστικά κακό που έκανε, μιας και είναι ένας αγνά κακός άνθρωπος. Ξέρεις, στο μυαλό του κόσμου, όταν κάποιος ακούει για αλκοολικό πατέρα, φαντάζεται έναν γλετζέ τύπο. Πολλοί λίγοι είναι εκείνοι που πραγματικά καταλαβαίνουν τι ακριβώς σημαίνει. Μπορώ να σου πω ότι όταν πρωτοξεκίνησα να κάνω κείμενα για τον πατέρα μου, δεν γελούσε κανείς. Αυτό πιστεύω ότι συνέβαινε γιατί αφενός δεν είχα βρει τη σωστή τεχνική, αφετέρου γιατί ίσως να μην είχα ξεπεράσει όσα βίωσα. Όταν τελικά βρήκα τον τρόπο να το μεταφέρω στον κόσμο, λυτρώθηκα, καταλαβαίνοντας ότι κάτι το ξεπερνάς όταν μπορείς να το κάνεις αστείο».
«Όσο περνάει ο καιρός και ζω όλο και περισσότερο τη νύχτα χορεύοντας πάνω σε μία σκηνή, συνειδητοποιώ ότι καλούμαι να αντιμετωπίσω ανθρώπους που μπορεί να είναι από προβληματισμένοι μέχρι μεθυσμένοι, μπορεί πραγματικά να τύχει να γνωρίσεις έναν απαίδευτο άνθρωπο. Η κλίκα της νύχτας είναι κλειστή και άμα μπεις σε αυτή είναι δύσκολο να βγεις. Υπάρχουν καλά λεφτά, αρκετές δουλειές. Η σχέση μου με τα μπουζούκια ξεκίνησε μετά το show, όταν και χόρεψα στο Box με τις Μέλισσες και την Τάμτα. Ωστόσο, ως προς την κοινωνικοποίηση, η επαφή μου ήταν περιορισμένη διότι επέλεγα μετά την τελευταία χορογραφία να φύγω και να επιστρέψω στο σπίτι μου».
«Απλά μου αρέσει να μοιράζομαι αυτά που γνωρίζω και για να έρθω και στο θέμα λίγο αυτό των ημερών, να μην κρύβω αυτά που μπορεί όσο ήμουν μικρότερη να μην μου έλεγαν στη σχολή ή πιο μετά. Δηλαδή ότι είμαστε συνάδελφοι, ότι δεν υπάρχει κανένας κατώτερος, δεν έχει κανένας εξουσία σε κανέναν. Είμαστε όλοι ίσοι με την διαφορετικότητα μας. Εγώ έχω μεγαλύτερη ευθύνη ως σκηνοθέτης, ο ηθοποιός έχει μια άλλη ευθύνη, αλλά δεν είναι υποδεέστερός μου. Οπότε εγώ προσπαθώ να πω στους μαθητές ότι είμαστε μελλοντικοί συνάδελφοι. Δεν θέλω να αγχώνονται. Εγώ μεταφέρω αυτά που γνωρίζω μέχρι τώρα. Σε έναν χρόνο θα γνωρίζω περισσότερα ή λιγότερα. Δεν υπάρχει ο δάσκαλος που μπαίνει και λες “θα μας πει τώρα η αυθεντία”. Δεν χρειάζεται να κάνουμε τον άλλον σκουπίδι ή να τον κάνουμε να πιστεύει ότι “έλα έχεις χρόνο εσύ ακόμα μέχρι να…”. Αυτά εμένα δεν μου αρέσουν καθόλου».
«Νιώθω ότι μετατρέπω σημάδια πολέμου σε σύμβολα ειρήνης. Οι γυναίκες όλη μέρα τρέχουν, προσέχουν την εμφάνισή τους, δουλεύουν, έχουν 85 πράγματα στο κεφάλι τους καθημερινά, συν όλες τις ενοχές που κουβαλάμε, συν τα πρέπει. Όταν έχουν περάσει αυτόν τον πόλεμο και βλέπεις το βλέμμα τους, είναι σαν να μπορείς να διαβάσεις τι πραγματικά πέρασαν. Κι όταν σε κοιτάνε, νιώθεις τι σημαίνει να έχεις ειρήνη».
«Ζούμε σε μια σκληρή κοινωνία, υπάρχουν έμφυλες, εθνοτικές και ταξικές ιεραρχήσεις. Στην Ελλάδα για παράδειγμα τα παιδιά που ανήκουν στη δεύτερη γενιά μεταναστών δε γράφουν καθόλου λογοτεχνία. Εκεί βλέπεις τα φράγματα. Χάνουμε από αυτό, είναι τεράστιο κεφάλαιο. Κυκλοφορούν διάφοροι αστικοί μύθοι και εύκολες ισοπεδώσεις. Λένε π.χ., στην Ελλάδα δεν έχουμε μυθιστόρημα, μια χαρά μυθιστόρημα έχουμε. Δεν έχεις τόσους πολλούς κι αυτό ναι είναι ταξικό. Δε μπορεί ένας άνθρωπος να κάτσει να γράψει 500 σελίδες χωρίς στήριξη. Κι εγώ μερικές φορές νιώθω εξαντλημένη. Η Ελλάδα έχει πολύ ωραία λογοτεχνία αλλά δε μεταφράζεται, δεν την αγαπάμε αρκετά, ξεκινώντας από το θεσμικό».
