“What we see, we see
and seeing is changing”
– Adrienne Rich, Planetarium
Η αορατότητα των ερωτικών σχέσεων μεταξύ γυναικών στην Ελλάδα περιγράφεται σε βιβλίο εθνογραφίας από το 1991 (Contested identities: gender and kinship in modern Greece) ως εξής: «Όταν στραφούμε σε εναλλακτικές μορφές σεξουαλικότητας των γυναικών, συναντούμε μια εντυπωσιακή αντίθεση σε σχέση με τους άντρες. […] Είναι σαν η σύνδεση της γυναικείας σεξουαλικότητας με την αναπαραγωγή να είναι τόσο ισχυρή που δεν μπορεί να εννοιολογηθεί καμία ανάγκη των γυναικών να ‘εκφράσουν’ τη σεξουαλικότητά τους σε πλαίσια που δεν μπορούν να οδηγήσουν στην αναπαραγωγή».
Η υποχρεωτική ετεροφυλοφιλία, γνωστή και ως comphet, υποστηρίζει ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα δεν αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν φυσικό βιολογικό γεγονός, αλλά διαμορφώνεται από την ετεροπατριαρχία με τέτοιο τρόπο ώστε να περιστρέφεται γύρω από τους άντρες, αντιμετωπίζοντάς τους σαν τους βασικούς πρωταγωνιστές στις ζωές των γυναικών, σαν τη μοναδική πηγή της απόλαυσης και ευτυχίας, σαν νομοτελειακή αναγκαιότητα. Γιατί χωρίς την ετεροφυλοφιλία, η ανδρική κυριαρχία καταρρέει.
Ως αντίσταση στα παραπάνω, ο λεσβιακός φεμινισμός διακήρυττε ότι δεν αφορά αποκλειστικά την ομοφυλόφιλη επιθυμία, αλλά αποτελεί μια πολιτική στάση απέναντι στην πατριαρχική εξουσία. Το 1998, η Ελευθεροτυπία έγραφε ότι «η αποσιώπηση υπήρξε ο πανίσχυρος μηχανισμός, στον οποίο βασίστηκε εξαρχής η κοινωνική αντιμετώπιση της γυναικείας ομοφυλοφιλίας, καθώς η λεσβία παραμένει το επίφοβο συνώνυμο της αυτόνομης γυναικείας σεξουαλικότητας που οφείλει είτε να παραμείνει αόρατη είτε, όταν δεν γίνεται αλλιώς, να ταξινομηθεί ως βαριά ψυχοπαθολογική πάθηση και να ανατεθεί στους ‘ειδικούς’». Σε μια συνειδητά επιθετική, ιμπεριαλιστική στρατηγική, η θεωρητικός Monique Wittig υποστηρίζει ότι μόνο αν λεσβιοποιηθεί ολόκληρος ο κόσμος, μπορεί να καταστραφεί η υποχρεωτική τάξη της ετεροφυλοφιλίας, όπως αναφέρει και η Judith Butler στο «Αναταραχή Φύλου».
Η υποβάθμιση, φετιχοποίηση και αποσιώπηση της λεσβιακής ταυτότητας είναι έκδηλη, με την λεσβιακή αορατότητα να αποτελεί διαχρονικό ζήτημα. Όπως λέει η ποιήτρια και φεμινίστρια δοκιμιογράφος Andrienne Rich, «το να εξισώνουμε τη λεσβιακή ύπαρξη με την αρσενική ομοφυλοφιλία απλώς επειδή η κάθε μία είναι στιγματισμένη σημαίνει ότι αρνούμαστε και διαγράφουμε τη θηλυκή πραγματικότητα για ακόμη μία φορά».
Στη μεγαλύτερη έρευνα που έγινε για την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στην Ε.Ε., τα νούμερα μιλούν από μόνα τους. Το 74% των ατόμων που ερωτήθηκαν στην Ελλάδα, αποφεύγουν συχνά ή πάντα να κρατούν το χέρι της/του ομόφυλης/ου συντρόφου τους. Συγκεκριμένα, μια 25χρονη λεσβία δήλωσε: «Δεν μπορώ να κρατάω το χέρι της, ενώ περπατάω, δεν μπορώ να τη φιλήσω, ούτε καν στο μάγουλο, όπως ένα κανονικό ζευγάρι θα έκανε. Δεν μπορώ ούτε να την κοιτάω στα μάτια, γιατί φοβάμαι ότι θα αποκαλυφθώ. Αλλά ο έρωτας είναι σαν τον βήχα, δεν κρύβεται». Επίσης, το 39% των ερωτηθέντων αποφεύγουν να πάνε σε συγκεκριμένα μέρη, γιατί φοβούνται ότι θα τους επιτεθούν. Ενώ μόλις το 27% είναι loud and proud για την σεξουαλικότητά τους. Γιατί οι διακρίσεις επηρεάζουν πολλούς τομείς της ζωής τους, από την έξοδο σε ένα καφέ ή εστιατόριο, μέχρι ένα μαγαζί ή το νοσοκομείο (51%).
To bullying που σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου (ομοφοβικό, τρανσφοβικό) κυμαίνεται στα σχολικά περιβάλλοντα από 35-48%, σύμφωνα με έρευνα της Unesco σε συνεργασία με το Hombat. Η Dr. Gemma Lewis, σε έρευνα για το Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου, κατέδειξε πως η ΛΟΑΤΚΙ+ νεολαία έχει γενικότερα χειρότερη ψυχική υγεία σε συνολικό επίπεδο, με τους γκέι, λεσβίες και αμφιφυλόφιλους έφηβους να είναι 4 φορές πιο πιθανό να αυτοτραυματίζονται.
Πριν λίγο καιρό, κυκλοφόρησε από το Athens Museum Of Queer Arts (aka AMOQA), το μικρό βιβλίο «Γνωριστήκαμε στα μπαρ», που περιλαμβάνει αρχειακό υλικό, θραυσματικές εικόνες και ιστορίες που δεν βγαίνουν εύκολα στο φως, από τις ζωές λεσβιών στην Ελλάδα. «Όλες πηγαίνουν στα λεσβιόμπαρα. Τουλάχιστον μια φορά. Έστω για λίγο. Επειδή εκεί μπορούμε να συναντηθούμε με άλλα κουήρ άτομα, άλλες λεσβίες, μπορούμε να φλερτάρουμε, να φιληθούμε, να μιλήσουμε χωρίς τα ομοφοβικά μάτια στραμμένα πάνω μας, έστω για λίγο», γράφει η Άννη Σιμάτη. Ενώ η Ντ. αφιερώνει αυτό το βιβλίο σε όλα τα άτομα που δεν έχουν «οικογένεια», στις κούηρ οικογένειες που αγωνίζονται, στις μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά περισσότερο στα άτομα που απειλούνται ή κρύβονται από τις οικογένειές τους.
Η Popaganda μίλησε με 5 γυναίκες που έλκονται από γυναίκες για το λεσβιακό βίωμα στην Ελλάδα του 2021. Μία μουσικός, μία αρχισυντάκτρια του MAD TV, μία ιδιοκτήτρια γκαλερί, μία χορεύτρια και μία illustrator μας έβαλαν για λίγο στο καθημερινό τους βίωμα.
Μαριλένα Ορφανού
Μουσικός των Someone Who Isn’t Me
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου είχα αυτήν την έλξη. Ήμουν σίγουρη από την αρχή ότι μου αρέσουν τα κορίτσια και στην εφηβεία, που είχε αρχίσει να γίνεται αυτό πιο έντονο, ήταν αρκετά ξεκάθαρο. Ευτυχώς είχα και κάποιες φίλες που είχαν τα ίδια συναισθήματα.
Δεν ζήσαμε ποτέ τη φάση του bullying και ήμασταν σχετικά ανοιχτές. Τότε δεν υπήρχε τόσο μίσος. Με τις φίλες μου το ζούσαμε παρέα, είχαμε η μία την άλλη.
Με την οικογένειά μου, δεν χρειάστηκε ποτέ να κάνω outing, γιατί με έβλεπαν πως ήμουν, τι έκανα κλπ. Ήμουν σπίτι με την εκάστοτε φίλη μου, μέχρι τα 18. Θεωρώ ότι στάθηκα τυχερή, σε αντίθεση με τη ζωή άλλων αγοριών και κοριτσιών που ζουν πιο τραγικά και δραματικά πράγματα. Η δική μου ιστορία δεν είναι αυτή που ζει ο περισσότερος κόσμος.
Όταν ήμουν μικρή, το μόνο που έκανα ήταν απλά να κρατιέμαι χεράκι-χεράκι. Μεγαλώνοντας, κατάλαβα ότι δεν υπάρχει λόγος να κρύβομαι, είτε με κοιτάξουν περίεργα, είτε με βρίσουν. Γιατί όλα αυτά έχουν συμβεί. Προφανώς και μας έχουν πειράξει.
Έχω χάσει τη δουλειά μου λόγω της σεξουαλικότητάς μου. Δεν ξαναέπαιξα σε ένα μαγαζί, γιατί ο ιδιοκτήτης είδε ότι έπαιζα στο Beaver (σ.σ.: λεσβιακό μπαρ). Η δεύτερη περίπτωση ήταν όταν ένας μουσικός παραγωγός μας έβρισε γραπτώς με τον χαρακτηρισμό «λεσβίες». Χρησιμοποίησε τον όρο «λεσβίες» ως βρισιά. Φυσικά, ακολούθησαν και άλλοι χυδαίοι χαρακτηρισμοί κι υπάρχουν αποδείξεις για αυτό.
Κι εσύ να μην το επιτρέπεις, είναι πάρα πολύ πιθανό να σου φερθούν σκάρτα, γιατί το θράσος, ο θυμός και το μίσος του κόσμου είναι ατέλειωτο.
Θυμάμαι σε ένα πάρτυ που είχαμε κάνει, το οποίο ήταν κλειστό προς τους straight άντρες, γιατί θέλαμε να έχουμε έναν χώρο όπου όλα τα κορίτσια θα μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα, χωρίς να έχουν πάνω τους αντρικά βλέμματα που θα μας κοιτάζουν επίμονα, θα μας τραβούν με το κινητό. Αυτό έχει συμβεί και στη ΛΟΑ που κάναμε πάρτυ στο Στέκι Μεταναστών και στο Πανεπιστήμιο και γίνεται κάθε φορά να έρχονται άντρες στην είσοδο, να κάνουν τσαμπουκά και να πέφτει και ξύλο. Έχει συμβεί αμέτρητες φορές.
Με τις Berlin Brides, παίζαμε στα Pride από το 2008. Μας την έστηναν Χρυσαυγίτες κι έκαναν ντου, αλλά καταφέρναμε κάπως και τους απομακρύναμε.
Όσοι πιστεύουν ότι είμαστε λεσβίες επειδή δεν βρήκαμε έναν σωστό άντρα, πρέπει κάποια στιγμή να κάνουν τεράστια δουλειά με τον εαυτό τους. Γιατί είναι προσωπικό, το οποίο γίνεται πολιτικό. Τα στρέιτ άτομα δεν έχουν βιώσει απόρριψη για αυτό που είναι, δεν έχουν βιώσει bullying, τους έχουν έρθει όλα έτοιμα και φυσικά και κινούνται στον χώρο ανενόχλητοι. Η πατριαρχία μας δημιουργεί όλα αυτά τα προβλήματα.
Τόσα χρόνια αυτό που έχει βοηθήσει την κοινότητα είναι η αυτοοργάνωση, για να υπάρχει κατ’ αρχήν στο χώρο και να κινείται. Η αυτοοργάνωση μας έχει σώσει μέχρι στιγμής, ενώ η Πολιτεία είναι απούσα, παρότι δείχνει τυπικά ότι στηρίζει την κοινότητα. Εδώ, ακόμη παλεύουμε για τον γάμο. Είναι αστείο. Είναι απαραίτητο η Πολιτεία να στηρίξει την προσωπική επιλογή του κάθε ατόμου. Μπαινοβγαίνουν οι κυβερνήσεις και αλλάζουν τα νομοσχέδια και οι νόμοι. Είναι πάρα πολύ άσχημο που δεν υπάρχει στήριξη της κοινότητας.
Ρεβέκκα Καμχή
Ιδιοκτήτρια γκαλερί
Ήμουν ερωτευμένη με την κυρία στο νηπιαγωγείο. Θυμήθηκα μετά από πολλά χρόνια την αίθουσα που ήμασταν και ότι ήθελα να της κάνω εντύπωση. Ήθελα να με κοιτάει, ήθελα να με προσέχει. Με τράβαγε κάτι. Στην εφηβεία μου, ήταν μια γυμνάστρια, στην οποία με τράβαγε το ανδρόγυνο στυλ της. Μετά, όμως μου άρεσαν οι γυναίκες γυναίκες.
Όταν το συνειδητοποίησα, ζούσα στο Παρίσι, οπότε δεν είχα την ανάγκη του να κρύψω κάτι. Τότε ήταν σπάνιο, οπότε δεν ήθελα να το λέω. Εν τέλει, το είπα στη μαμά μου, όταν χώρισα με μια κοπέλα που ήμασταν μαζί 3 χρόνια και με έβλεπε η μαμά μου που δεν έτρωγα και ρωτούσε «Τι έχεις; Είμαι εδώ για εσένα. Σε παρακαλώ, πες μου». Κατευθείαν της είπα ότι χώρισα με την Dominique, χωρίς να της πω ότι είμαι λεσβία και μου είπε «Έτσι είναι οι σχέσεις, συμβαίνουν αυτά».
Μου έχουν συμβεί διάφορα στο δημόσιο χώρο. Το πιο σοκαριστικό κι εκνευριστικό όμως ήταν το γεγονός ότι με έχουν διώξει από λεσβιακό μπαρ, γιατί φιλιόμουν με τη φίλη μου. Μας έκαναν και παρατηρήσεις. Γιατί σε ένα στρέιτ ζευγάρι δεν θα πουν ποτέ τίποτα; Το χειρότερο πράγμα που έχω υποστεί είναι οι ομοφοβικές γυναίκες με τις οποίες ήμουν μαζί. Ήθελα να τις αγκαλιάσω ή να τις φιλήσω και μου έλεγαν «Όχι, είναι κόσμος εδώ». Είναι πάρα πολλές. Το βλέπω ακόμη και σήμερα. Είναι πολύ άσχημο να το νιώθεις αυτό από έναν άνθρωπο με τον οποίο είστε μαζί. Χειρότερο από να στο κάνει ένας άγνωστος. Να μπορείς να είσαι ο εαυτός σου, να είσαι ελεύθερος και να κάνεις ό,τι νιώθεις, χωρίς να ενοχλείς κανέναν.
Στη δουλειά δεν έχω αντιμετωπίσει κάποια τροχοπέδη. Μου έχει τύχει όμως να έρθει ένα αγόρι να δουλέψει στη γκαλερί μου, να μην ξέρει ότι είμαι λεσβία και ενώ μίλαγε, πολύ κομπιασμένος, μας είπε «είμαι γκέι και οφείλω να σας το πω, μήπως σας πειράζει». Έπεσε στην περίπτωση! Λες και μας αφορά.
Όταν σε οικογενειακό τραπέζι, γύρισε συγγενής και μου είπε «Πρέπει να αναγνωρίσεις ότι σου έχει σταθεί…», θύμωσα. Δεν κατάλαβα, θα ξεχάσουμε κι αυτά που ξέρουμε; Θα λέμε μπράβο στο σωστό; Με θυμώνει ότι έχουμε ξεχάσει ποιο είναι το σωστό κι απλά θεωρούμε δεδομένο το λάθος και δρούμε με βάση αυτό. Εγώ πρέπει να δρω πάνω στο σωστό και το δίκαιο.
Ήταν προνόμιο που προέρχομαι από μια οικογένεια μορφωμένη, δεν ήταν γονείς με οπισθοδρομικές ιδέες. Δυστυχώς, είναι προνόμιο και πέφτει το βάρος πάνω μας να κάνουμε τη δουλειά, δεν μπορούμε να περιμένουμε από τους άλλους να κάνουν τη δουλειά. Δεν έχω την πολυτέλεια να περιμένω.
Είναι τρομερή αδικία που δεν μπορούμε να παντρευτούμε εμείς, που δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο πράγμα με όλο τον κόσμο. Για ποιο λόγο, τι είμαστε; Παιδιά ενός κατώτερου θεού; Γιατί να μη μπορώ να κάνω το γάμο μου στον Δήμο Αθηνών που θέλω; Θέλουμε να παντρευτούμε το καλοκαίρι με τη σύντροφό μου.
Ελένη Κούμη – Loukoumh
Bodypositive Illustrator
Πάντα μου άρεζαν τα κορίτσια, μου φαινόταν ως κάτι λογικό. Δεν ήξερα ότι αυτό έχει κάποια ταμπέλα. Απλά από μικρή ήμουν ερωτιάρα και μ’ άρεσαν το ίδιο κορίτσια και αγόρια. Θυμάμαι που έβλεπα το παιδικό «Ψάχνοντας την Ατλαντίδα» και απλά συνειδητοποίησα ότι με ελκύουν τόσο ανδρικοί όσο και γυναικείοι χαρακτήρες και δεν μου φάνηκε παράξενο. Κατά τη διάρκεια της ζωής μου, ωστόσο, επέλεξα τον πιο ταιριαστό για εμένα χαρακτηρισμό: bisexual.
Η μαμά μου είναι πολύ υποστηρικτική και δεν εξέφρασε ποτέ κάποια αρνητική γνώμη πάνω στο θέμα της σεξουαλικοτητας μου. Στηρίζει γενικά τα θέματα της LGBTQI+ κοινότητας. Από την άλλη, η γιαγιά με τον παππού δεν νομίζω ότι θα ενημερωθούν ποτέ, δεν θα το καταλάβουν. Είναι άνθρωποι μεγάλης γενιάς που μεγάλωσαν και έζησαν επί Σοβιετικής Ένωσης. Παρόλο που με αγαπάνε απεριόριστα και δεν νομίζω ότι αυτή η πληροφορία θα άλλαζε τα συναισθήματα τους απέναντι μου, δεν θα ήθελα να τους βάλω σε αυτή τη διαδικασία.
Στο σχολείο δεν είχα δεχτεί κάποιου είδους bullying για τη σεξουαλικότητά μου, γιατί την ήξεραν μόνο οι κοντινοί μου φίλοι, οι οποίοι ήταν άκρως υποστηρικτικοί.
Στην Ελλάδα, δύσκολα θα νιώσεις απόλυτη ασφάλεια σε οποιονδήποτε εξωτερικό χώρο. Πάντα έχεις υπόψιν σου τι κόσμο έχεις γύρω σου, βλέπεις αντιδράσεις και γενικά είσαι επιφυλακτική. Μιλώντας από προσωπική εμπειρία, δεν έχω διστάσει να απαντήσω και να υπερασπιστώ την ύπαρξή μου σε εξωτερικούς χώρους. Αλλά είναι μεγάλη αδικία ότι γενικά πρέπει να είσαι τολμηρός για να μπορείς να είσαι απολύτως ο εαυτός σου έξω από το σπιτι σου (και κάποιες φορές ούτε σε αυτό). Η ασφάλεια είναι το δικαίωμα μας και μας το στερούν.
Μου έχουν τύχει αρκετά περιστατικά, κάποια από αυτά ήταν άκρως τρομακτικά. Εγώ φοβάμαι να κυκλοφορώ σε καθημερινή βάση έξω. Μόνο το γεγονός ότι είμαι γυναίκα είναι αρκετός λόγος για να φοβάμαι την επίθεση. Η σεξουαλικότητά μου απλα επιδεινώνει τον υπάρχοντα φόβο. Είμαι αρκετά ορμητική και δεν διστάζω να απαντήσω, παρόλα αυτά δεν μπορώ ποτέ να είμαι σίγουρη ότι είναι αρκετό αυτό για να προστατέψω τον εαυτο μου και αυτήν που έχω δίπλα μου.
Έχω εξασφαλίσει ένα περιβάλλον για τον εαυτό μου που ειμαι αγαπητή. Αντιλαμβάνομαι ότι είναι τρομερό προνόμιο αυτό και δεν το έχουν πολλοί. Αλλά τα στερεότυπα μας περιτριγυρίζουν, που αφορούν την εμφάνιση, την συμπεριφορά και τη γενικότερη έκφραση μέσα στην κοινωνία. Υπάρχουν ταμπέλες που περιορίζουν την ύπαρξή σου, χωρίς κανένα λόγο. Διότι η σεξουαλικότητα δεν ισούται συγκεκριμένη παρουσία μέσα στην κοινωνία. Η καθεμία είναι ιδιαίτερη και έχει δικαίωμα ύπαρξης, αποδοχής και σεβασμού.
Επειδή έχω επιλέξει καλλιτεχνική δουλειά και είμαι αφεντικό του εαυτού μου, δεν έχω θέματα εργασιακά. Το κοινό που ακολουθεί την τέχνη μου είναι φιλικό και υποστηρικτικό.
Λυπάμαι όταν υποτιμούν την αγάπη μεταξύ δύο ανθρώπων. Είναι στενάχωρο. Αρνείσαι κάτι το οποίο δεν έχει να κάνει με εσένα και δυσκολεύεις τη ζωή των ανθρώπων που εξαρχής δεν έχουν εύκολη ζωή. Δεν είναι δύσκολο να είσαι καλός άνθρωπος, χωρίς μίσος για την ερωτική ζωή άλλων ανθρώπων που δεν σε αφορά.
Είναι δύσκολο να είσαι ενδυναμωμενος σε εχθρικό περιβάλλον. Οι αλλαγές πρέπει να ξεκινήσουν από τους βασικους φορείς κοινωνικοποίησης, την οικογένεια και τα σχολεία. Τα παιδιά από μικρά πρέπει να μαθαίνουν τι είναι αποδοχή και πως να την εξασκούν, όσο για τους γύρω τους τόσο και για τον ίδιο τους τον εαυτο. Πρέπει να παρέχουν αγάπες περιβάλλον που θα μεγαλώσει ανθρώπους μορφωμενους και με ενσυναισθηση. Η πολιτεία πρέπει να εξασφαλίσει την ασφάλεια νομικά, να είναι ενεργός προστάτης για τις καταπιεσμενες κοινότητες στη χώρα μας. Είναι αδύνατον μια πολιτεία να είναι πιο υποστηρικτικη στην βία και την ομοφοβια.
Στην επόμενη σελίδα, διαβάστε τις ιστορίες των Σοφιάνας Σπίνουλα και Σοφίας-Θεοδώρας Γιλτίζη
