Παραθέτω απόσπασµα από τα Αττικά του Παυσανία που δίνει τα ονόματα και περιγράφει τις ταυτότητες των θαµµένων κατά μήκος της Ιεράς Οδού αλλά και του Δημόσιου Σήματος — ηρώων, πολεµιστών και άλλων επιφανών τεθνεώτων του 5ου αιώνα π.Χ.:
«Σ’ αυτό τον τόπο», μας λέει ο Παυσανίας, «υπάρχουν αυτά τα ιερά, καθώς και οι τάφοι πρώτα του Θρασύβουλου, του γιου του Λύκου, άνδρα που θεωρείται ο γενναιότερος από τους εκλεκτούς Αθηναίους και από τους µεταγενεστέρους του και απ’ όσους έζησαν πριν απ’ αυτόν […] Εκείνος κατέλυσε την τυραννία των λεγόµενων τριάκοντα, ξεκινώντας στην αρχή µε εξήντα άνδρες από τη Θήβα και έπεισε τους Αθηναίους που στασίασαν να συµφιλιωθούν και να µείνουν πιστοί στη συµφωνία. Πρώτος είναι αυτός ο τάφος και κοντά σ’ αυτόν του Περικλή, του Χαβρία και του Φορµίωνα.
Υπάρχει επίσης τάφος προς τιµήν όλων των Αθηναίων που σκοτώθηκαν στις ναυµαχίες και στις µάχες στην ξηρά, εκτός από κείνους που αγωνίστηκαν στον Μαραθώνα. Γιατί οι τάφοι αυτών βρίσκονται στον τόπο της ηρωικής πράξης τους, ενώ οι άλλοι στον δρόµο που οδηγεί στην Ακαδηµία. Πάνω σ’ αυτούς είναι τοποθετηµένες στήλες, στις οποίες αναφέρονται τα ονόµατα και ο δήµος καθενός. Πρώτοι τάφηκαν εκείνοι που κυριάρχησαν κάποτε στη Θράκη µέχρι τη Δραβησκό και τους οποίους φόνευσαν οι Ηδωνοί, αφού έκαναν αιφνιδιαστική επίθεση. Λέγεται επίσης ότι έπεσαν πάνω τους κεραυνοί.
Στρατηγοί ήταν και άλλοι και ο Λέαγρος, αρχηγός της δύναµης, και ο Σωφάνης από τη Δεκέλεια, ο οποίος σκότωσε τον Ευρυβάτη από το Άργος, που κάποτε είχε νικήσει στο πένταθλο στα Νέµεα, ο οποίος βοηθούσε τους Αιγινήτες. Αυτός ο στρατός ήταν ο τρίτος που έστειλαν οι Αθηναίοι έξω από την Ελλάδα, γιατί εναντίον του Πριάµου και των Τρώων πολέµησαν όλοι οι Έλληνες έχοντας κοινή αφορµή- µόνοι εκστράτευσαν οι Αθηναίοι µε τον Ιόλαο στη Σαρδώ, για δεύτερη φορά στη σηµερινή Ιωνία και για τρίτη φορά στη Θράκη.
Μπροστά στον τάφο υπάρχει στήλη που παριστάνει µαχόµενους ιππείς, «τα ονόµατά τους είναι ο Μελάνωπος και ο Μακάρτατος, οι οποίοι έτυχε να σκοτωθούν, ενώ είχαν παραταχτεί εναντίον των Λακεδαιµονίων και των Βοιωτών, εκεί όπου είναι τα σύνορα της Ελεωνίας και της Τανάγρας. Υπάρχει και ένας τάφος Θεσσαλών ιππέων, οι οποίοι εξαιτίας της παλιάς φιλίας ήρθαν, όταν οι Πελοποννήσιοι µαζί µε τον Αρχίδαµο εισέβαλαν µε στρατό στην Αττική», κοντά σ’ αυτόν υπάρχουν τάφοι τοξοτών από την Κρήτη. Υπάρχουν επίσης µνήµατα Αθηναίων: του Κλεισθένη, από τον οποίον ορίστηκαν οι φυλές και προς τιµήν των ιππέων που σκοτώθηκαν, όταν οι Θεσσαλοί ανέλαβαν αυτόν τον αγώνα από κοινού µε τους Αθηναίους.
Εδώ βρίσκονται θαµµένοι κάποιοι Κλεωναίοι που ήρθαν µαζί µε τους Αργείους στην Αττική. Θα γράψω την αιτία, όταν η διήγησή µου φτάσει στους Αργείους. Υπάρχει και τάφος των Αθηναίων, οι οποίοι πριν από την εκστρατεία των Μήδων πολέµησαν ενάντια στους Αιγινήτες. Ήταν λοιπόν δίκαιη η απόφαση του δήµου, το ότι και οι Αθηναίοι είχαν δώσει το δικαίωµα να θάβονται δηµόσια οι δούλοι και ν’ αναγράφονται τα ονόµατα τους σε στήλη. Αυτό φανερώνει ότι οι δούλοι υπήρξαν γενναίοι στον πόλεµο µε τους αφέντες τους. Υπάρχουν και ονόµατα άλλων ανδρών, είναι όµως διαφορετικοί οι τόποι στους οποίους αγωνίστηκαν. Και των πιο διακεκριµένων αυτούς που εκστράτευσαν στην Όλυνθο, όπως και του Μελησάνδρου, που έπλευσε µε πλοία στην άνω Καρία µέσω του ποταµού Μαιάνδρου.
Τάφηκαν και αυτοί που πέθαναν στον πόλεµο µε τον Κάσσανδρο και όσοι Αργείοι συµµάχησαν κάποτε µαζί τους. Λένε ότι η συµµαχία των Αργητών έγινε µ’ αυτό τον τρόπο. Όταν έγινε σεισµός στη χώρα των Λακεδαιµονίων, αποστάτησαν οι είλωτες στην Ιθώµη και οι Λακεδαιµόνιοι κάλεσαν σε βοήθεια για την αποστασία και άλλους και τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι έστειλαν εκλεκτούς άνδρες και για στρατηγό τον Κίµωνα, τον γιο του Μιλτιάδη. Και οι Λακεδαιµόνιοι, επειδή τους υποψιάστηκαν, τους έστειλαν πίσω.
Οι Αθηναίοι όµως δεν ανέχτηκαν την προσβολή και ενώ επέστρεφαν, συµµάχησαν µε τους Αργείους, οι οποίοι πάντα υπήρξαν εχθροί των Λακεδαιµονίων. Μετά απ’ αυτό, όταν επρόκειτο να πολεµήσουν οι Αθηναίοι στην Τανάγρα ενάντια στους Βοιωτούς και τους Λακεδαιµονίους, έφτασαν για να βοηθήσουν τους Αθηναίους οι Αργείοι. Ενώ υπερίσχυαν οι Αργείοι, νύχτωσε και έτσι η νίκη δεν ήταν βέβαιη· την επόµενη µέρα, όµως, επικράτησαν οι Λακεδαιµόνιοι, επειδή οι Θεσσαλοί πρόδωσαν τους Αθηναίους.
Θ’ αναφέρω κι αυτούς, δηλαδή τον Απολλόδωρο, τον αρχηγό των µισθοφόρων, που ήταν Αθηναίος και στάλθηκε από τον Αρσίτη, τον σατράπη της Φρυγίας του Ελλησπόντου, για να διασώσει την πόλη των Περινθίων, όταν ο Φίλιππος είχε εισβάλει µε τον στρατό του στην Περινθία. Αυτός λοιπόν έχει ταφεί εδώ, καθώς και ο Εύβουλος, ο γιος του Σπινθάρου, και άλλοι άνδρες, οι οποίοι, αν και ήταν ανδρείοι, δεν ήταν τυχεροί, δηλαδή αυτοί που επιτέθηκαν ενάντια στον τύραννο Λαχάρη και εκείνοι που σχεδίασαν την κατάληψη του Πειραιά, ενώ τον φρουρούσαν οι Μακεδόνες, οι οποίοι προδόθηκαν από τους συνεργούς πριν να µπει σε εφαρµογή το σχέδιο και σκοτώθηκαν.
Βρίσκονται επίσης θαµµένοι κι αυτοί που σκοτώθηκαν στην Κόρινθο. Ο θεός φανέρωσε καλά κι εδώ, όπως και πάλι στα Λεύκτρα, ότι αυτοί που αποκαλούνται από τους Έλληνες γενναίοι δεν είναι τίποτε χωρίς την Τύχη. Οι Λακεδαιµόνιοι, βέβαια, αφού νίκησαν τότε τους Κορινθίους και τους Αθηναίους, καθώς και τους Αργείους και τους Βοιωτούς, κατόπιν µόνο στα Λεύκτρα δεινοπάθησαν τόσο πολύ από τους Βοιωτούς. Μετά απ’ αυτούς που πέθαναν στην Κόρινθο, ελεγειακοί στίχοι λένε πως η ίδια η στήλη είναι στηµένη και γι’ αυτούς που πέθαναν στην Εύβοια και τη Χίο και γι’ αυτούς που σκοτώθηκαν στα έσχατα της Ασιατικής ηπείρου και στη Σικελία.
Επίσης αναγράφονται τα ονόµατα των στρατηγών, εκτός από του Νικία, και των στρατιωτών µαζί µε τα ονόµατα των Αθηναίων και των Πλαταιέων. Το όνοµα του Νικία παραλείφτηκε για τον ακόλουθο λόγο. Αυτά που γράφω είναι σύµφωνα µε όσα λέει ο Φίλιστος, ο οποίος είπε ότι ο Δηµοσθένης έκανε συνθήκες για χάρη άλλων και όχι του εαυτού του και όταν τον συνέλαβαν επιχείρησε ν’ αυτοκτονήσει- ενώ ο Νικίας παραδόθηκε µε τη θέληση του. Δεν γράφτηκε λοιπόν το όνοµα του Νικία σε στήλη, γιατί θεωρήθηκε εκούσια αιχµαλωτισµένος και άνδρας ανάξιος για τον πόλεµο.
Υπάρχει κι άλλη στήλη, που αναγράφει τα ονόµατα αυτών που πολέµησαν και στη Θράκη και στα Μέγαρα και όταν ο Αλκιβιάδης έπεισε τους Αρκάδες της Μαντινείας και τους Ηλείους να αποστατήσουν από τους Λακεδαιµονίους και εκείνων που νίκησαν τους Συρακούσιους πριν φθάσει στη Σικελία ο Δηµοσθένης. Έθαψαν επίσης αυτούς που ναυµάχησαν στον Ελλήσποντο, αυτούς που αγωνίστηκαν εναντίον των Μακεδόνων στη Χαιρώνεια και εκείνους που εκστράτευσαν µαζί µε τον Κλέωνα στην Αµφίπολη 180 , όσους σκοτώθηκαν στο Δήλιο της Τανάγρας, αυτούς που οδήγησε στη Θεσσαλία ο Λεωσθένης, όσους έπλευσαν µε τον Κίµωνα στην Κύπρο κι ακόµη εκείνους που έδιωξαν µαζί µε τον Ολυµπιόδωρο τη φρουρά των Μακεδόνων, το πολύ δεκατρείς άνδρες.
Λένε οι Αθηναίοι ότι έστειλαν µία µικρή βοήθεια και στους Ρωµαίους, όταν αυτοί πολεµούσαν µε γείτονες κι αργότερα, όταν έγινε η ναυµαχία των Ρωµαίων µε τους Καρχηδονίους, έφτασαν πέντε Αττικές τριήρεις. Υπάρχει λοιπόν και τάφος αυτών των ανδρών. Ήδη έχω αναφέρει τις ανδραγαθίες του Τολµίδη και των ανδρών του, καθώς και τον τρόπο µε τον οποίο πέθαναν. Ας γνωρίζει εκείνος που επιθυµεί ότι κι αυτοί είναι θαµµένοι σ’ αυτό τον δρόµο. Επιπλέον είναι θαµµένοι αυτοί που νίκησαν µαζι µε τον Κίµωνα µέσα σε µια µέρα τη µεγάλη µάχη, στην ξηρά και τη θάλασσα.
Επίσης έχει ταφεί εδώ ο Κόνωνας και ο Τιµόθεος, που δεύτεροι αυτοί, πατέρας και γιος, µετά τον Μιλτιάδη και τον Κίµωνα κατόρθωσαν ένδοξα έργα. Εδώ είναι θαµµένος ο Ζήνωνας, ο γιος του Μνασέου, και ο Χρύσιππος από τους Σόλους και ο Νικίας, γιος του Νικοµήδη, που ήταν άριστος στη ζωγραφική ανάµεσα στους συγχρόνους του. Επίσης ο Αρµόδιος και ο Αριστογείτονας, που σκότωσαν τον Ίππαρχο, γιο του Πεισιστράτου, και ρήτορες, όπως ο Εφιάλτης, που αλλοίωσε τους νόµους του Αρείου Πάγου, και ο Λυκούργος, γιος του Λυκόφρονα.
Από τον Λυκούργο εξασφαλίστηκαν για το δηµόσιο ταµείο έξι χιλιάδες πεντακόσια τάλαντα περισσότερα απ’ όσα συγκέντρωσε ο Περικλής, ο γιος του Ξανθίππου. Ο ίδιος κατασκεύασε σκεύη για τις ιερές ποµπές προς τιµήν της θεάς και χρυσές Νίκες και τον στολισµό των εκατό παρθένων, καθώς και όπλα και βέλη και τετρακόσιες τριήρεις για τις ναυµαχίες. Ανάµεσα στα οικοδοµήµατα, κατασκεύασε το θέατρο, το οποίο είχαν αρχίσει, άλλοι, ενώ τα έργα που έχτισε κατά τη διάρκεια της εξουσίας του στον Πειραιά είναι οι νεώσοικοι και το γυµνάσιο κοντά στο λεγόµενο Λύκειο. Όσα είχαν κατασκευαστεί από χρυσό και ασήµι, όταν ο Λαχάρης έγινε τύραννος, τα έκλεψε. Αυτά τα οικοδοµήµατα σώζονται και µέχρι την εποχή µας.»
