Τα βουνά δεν είναι μόνο γραφικά τοπία, είναι μία ανάσα γαλήνης, ένας φυσικός πνεύμονας για τον πλανήτη και η κρυφή δύναμη που διατηρεί την ισορροπία της ζωής. Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Βουνού, το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας και το Εργαστήριο Βιοποικιλότητας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επισήμαναν πόσο αναγκαίο είναι να φροντίσουμε τους φυσικούς φύλακές μας, ώστε να μπορέσουν να συνεχίσουν να μας στηρίζουν.
Αποτελούν την “οικολογική ραχοκοκαλιά της Ευρώπης” και τα δασικά τους οικοσυστήματα λειτουργούν ως οι πλέον αποτελεσματικοί και ανέξοδοι φυσικοί μηχανισμοί δέσμευσης των αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, η αυξανόμενη πίεση από την κλιματική αλλαγή και τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αποδάσωση και η ανάπτυξη υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, έχει οδηγήσει σε κατακερματισμό των φυσικών οικοτόπων, σε απώλεια βιοποικιλότητας και σε αλλαγές στο μικροκλίμα, έτσι η προστασία των βουνών έχει γίνει πιο επιτακτική από ποτέ.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας και του Εργαστηρίου Βιοποικιλότητας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τα βουνά καλύπτουν περίπου το 1/4 της επιφάνειας της γης, τροφοδοτούν με νερό το ήμισυ της ανθρωπότητας, φιλοξενούν το 1/4 του παγκόσμιου χερσαίου φυσικού κεφαλαίου, υποστηρίζουν άμεσα τη διαβίωση του 13% του πληθυσμού της γης και αποτελούν κιβωτούς της ενδημικής βιοποικιλότητας και καταφύγιο των ειδών που πλήττονται από την παρούσα κλιματική κρίση.
Η διαφύλαξη και αποκατάσταση των ορεινών όγκων είχε αναγνωριστεί ως επείγουσα προτεραιότητα ήδη από τη Διεθνή Διάσκεψη του Ρίο (ΟΗΕ, 1992) ενώ αποτελούν διακριτό στόχο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης: «Έως το 2030, διασφάλιση της διατήρησης των ορεινών οικοσυστημάτων συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητάς τους, έτσι ώστε ενισχυθεί η ικανότητά τους να παράσχουν οφέλη απαραίτητα για τη βιώσιμη ανάπτυξη».
Παρά το γεγονός ότι τα δασικά τους οικοσυστήματα λειτουργούν ως οι πλέον αποτελεσματικοί και ανέξοδοι φυσικοί μηχανισμοί δέσμευσης των αερίων του θερμοκηπίου, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις οδηγούν σε ραγδαία αποσταθεροποίηση της ευπαθούς και πολύπλοκης οικολογικής τους ισορροπίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επισημαίνει ότι στα τέλη του αιώνα τα όρη της Ευρώπης θα έχουν αλλάξει δραματικά ως προς τη βλάστηση, τον υδρολογικό τους κύκλο, τη βιοποικιλότητα και όλες εν γένει τις οικοσυστημικές τους λειτουργίες, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά και τις ευρύτερες ημιορεινές και πεδινές περιοχές που εξαρτώνται άμεσα από αυτά. Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και η Έκτη Αξιολόγηση της IPCC για τα βουνά (Intergovernmental Panel on Climate Change, 2021).
Ειδικά στην περιοχή της Μεσογείου, όπου η υπερθέρμανση ανέρχεται σε 0,4°C πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο και οι βροχοπτώσεις το καλοκαίρι μειώνονται κατά 20-30%, υπάρχει επιτακτική ανάγκη εφαρμογής άμεσων διαχειριστικών μέτρων για την ανάσχεση των οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών πιέσεων που υφίστανται οι ορεινοί όγκοι και οι ορεινές τοπικές κοινωνίες.
Στη χώρα μας οι πιέσεις αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες, δεδομένου ότι τα ελληνικά βουνά έχουν σήμερα καταστεί οι κατ’ εξοχήν χώροι υποδοχής δραστηριοτήτων, ιδίως των υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, με εξαιρετικά επιβαρυντικές επιπτώσεις στην οικολογική τους ισορροπία, όπως ο κατακερματισμός των δασών και λοιπών φυσικών οικοτόπων, η σφράγιση του ελεύθερου εδάφους, η καταστροφή πολύτιμης ελληνικής βιοποικιλότητας και πιθανόν η αλλαγή του μικροκλίματος.
Η αυξανόμενη μείωση της ανθεκτικότητας των ορεινών μας όγκων απέναντι στους αυξημένους κινδύνους από κατολισθήσεις, πυρκαγιές, διάβρωση εδάφους, πλημμυρικές βροχοπτώσεις, παρατεταμένη ξηρασία κ.λπ., είναι ένα οδυνηρό πραγματικό γεγονός που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση.
Πάρα πολλοί άνθρωποι βρίσκουν στα βουνά μια πηγή έμπνευσης, αυτοσυγκέντρωσης και ηρεμίας αφού οι ήχοι της φύσης και η αίσθηση του απέραντου τοπίου, δημιουργούν το ιδανικό σκηνικό για την εσωτερική μας αναζήτηση.
Η σύνδεση με τα βουνά, είτε μέσω της πεζοπορίας, είτε απλώς με τη σιωπηλή παρατήρησή τους, αποτελεί έναν τρόπο να επανασυνδεθούμε με τη φύση αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό, να ξεχάσουμε τις καθημερινές μας ανησυχίες και να βρούμε γαλήνη.
Τα βουνά δεν είναι μόνο φυσικά μνημεία, αλλά και βασικοί παράγοντες διατήρησης της ζωής στον πλανήτη. Από τις ψηλές πλαγιές τους πηγάζουν μεγάλοι ποταμοί που ποτίζουν τις πεδιάδες και τροφοδοτούν με νερό εκατομμύρια ανθρώπους. Είναι αποθήκες βιοποικιλότητας που φιλοξενούν ενδημικά είδη και λειτουργούν ως καταφύγιο για οργανισμούς που πλήττονται από την κλιματική κρίση.
Είναι όμως και πολύ ευάλωτα. Οι συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως η υπερβόσκηση, η εξόρυξη και η αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη, επιταχύνουν την καταστροφή τους. Πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν τα προστατεύουμε μόνο επειδή έχουμε περιβαλλοντική υποχρέωση, αλλά και γιατί θέλουμε να φροντίσουμε και τις μελλοντικές γενιές.
