Οι περισσότερες επιστημονικές εκθέσεις για το κλίμα, εξετάζουν τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί από την προβιομηχανική εποχή – ή πιο συγκεκριμένα, από τότε που ξεκίνησαν οι πρώτες καταγραφές. Κοιτάζοντας πίσω στο πρόσφατο παρελθόν, είναι σαφές ότι ο κόσμος μας σήμερα είναι πολύ διαφορετικός απ’ ότι ήταν πριν από μια δεκαετία. Η ανάλυση των δεδομένων σχετικά με τις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου (GHGs), την άνοδο της θερμοκρασίας, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας κ.ά., φανερώνει ανησυχητικές τάσεις.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, οι προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΔΟΕ) έδειχναν ότι η πορεία των εκπομπών στον κόσμο τον έβαζε σε τροχιά για μια καταστροφική αύξηση της θερμοκρασίας κατά 6˚C μέχρι το τέλος του αιώνα, δηλαδή σημαντικά υψηλότερη από τους 1,5-2 βαθμούς C (2,7-3,6 βαθμούς F), ένα όριο, που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, μπορεί να οδηγήσει σε κλιματικές επιπτώσεις αν ξεπεραστεί.
Επί του παρόντος, η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνεται με ρυθμό 0,2 °C ανά δεκαετία, ενώ το 2023 καταγράφηκε στην ιστορία ως ένα έτος αποκαρδιωτικής παγκόσμιας θέρμανσης, σημειώνοντας ρεκόρ υψηλής ετήσιας μέσης θερμοκρασίας. Η περασμένη χρονιά, σηματοδοτεί την πρώτη φορά που οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες άγγιξαν τους 1,5°C, δίνοντας μια ματιά σε έναν κόσμο όπου η ανθρωπότητα αποτυγχάνει να θέσει υπό έλεγχο την κλιματική αλλαγή.
Παρόλα αυτά, έχουν υπάρξει και ορισμένα σημαντικά φωτεινά σημεία για το κλίμα. Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ξεπέρασε επίσης κατά πολύ τις προσδοκίες. Η τιμή των φωτοβολταϊκών παγκοσμίως μειώθηκε κατά 81% από το 2009. Μέχρι το 2020, η πλειονότητα της νέας δυναμικότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που προστέθηκε παγκοσμίως προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Και το κύμα δράσης των πολιτών τα τελευταία χρόνια, είναι άνευ προηγουμένου, με εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να βγαίνουν στους δρόμους, να συμμετέχουν σε δράσεις για το κλίμα και να απαιτούν μεγαλύτερη συμμετοχικότητα από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων.
Ενώ αυτά και άλλα παραδείγματα δείχνουν αξιοσημείωτη πρόοδο, το κλιματικό μας σύστημα στο σύνολό του καθιστά σαφές ότι δεν ενεργούμε αρκετά γρήγορα και επαρκώς. Συγκεντρώσαμε ορισμένες αξιοσημείωτες αρνητικές τάσεις του κλίματος που σημειώθηκαν τα τελευταία μόλις χρόνια:
Το Global Carbon Project σημειώνει ότι οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από ορυκτά καύσιμα και τσιμέντο βρίσκονται σε τροχιά ανόδου σε επίπεδο ρεκόρ. Οι εκπομπές από ορυκτά καύσιμα αυξήθηκαν κατά 1,5% το 2018, κατά 2,1% το 2019 και κατά 0,6% το 2020. Η επιστήμη του κλίματος υποδηλώνει ότι η καλύτερη πιθανότητα να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στους 1,5-2 βαθμούς Κελσίου, απαιτεί οι εκπομπές να μειωθούν στο μηδέν μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Οι εκθέσεις του UNEP, καταγράφουν το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ του πού κατευθύνονται οι εκπομπές και του πού πρέπει να φτάσουν. Ακόμα και αν οι χώρες εφαρμόσουν πλήρως τις δεσμεύσεις τους για το κλίμα, η έρευνα δείχνει ότι θα εξακολουθήσουμε να αντιμετωπίζουμε ένα κενό εκπομπών το 2030 της τάξης των 32 GtCO2e (περίπου διπλάσιο από το μέγεθος των εκπομπών της Κίνας και της Ινδίας μαζί) για τον στόχο του 1,5 βαθμού C, και 15 GtCO2e για τον στόχο των 2 βαθμών C.
Το 2010, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ήταν 0,88˚C (1,6˚F) πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Μια έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), διαπίστωσε ότι ο κόσμος θα αντιμετωπίσει σοβαρές κλιματικές επιπτώσεις ακόμα και με 1,5 βαθμό αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ οι επιπτώσεις επιδεινώνονται σημαντικά στους 2 βαθμούς. Για παράδειγμα, υπό τον 1,5 βαθμό Κελσίου -(στον οποίο φτάσαμε για πρώτη φορά το 2023), είναι πολύ πιθανό η Αρκτική να έχει ένα καλοκαίρι χωρίς θαλάσσιο πάγο κάθε 100 χρόνια, ενώ στους 2 βαθμούς Κελσίου, η συχνότητα αυξάνεται σε τουλάχιστον ένα καλοκαίρι κάθε 10 χρόνια.
Η αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας αντιστοιχεί στην απότομη αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης. Το 2020, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ήταν περίπου 1,25°C υψηλότερη από ό,τι ήταν από το 1850 έως το 1900. Κατά μέσο όρο για 30 χρόνια, η σημερινή παγκόσμια μέση θερμοκρασία είναι σήμερα περίπου 1°C υψηλότερη από ό,τι ήταν στα μέσα του 1800.
Οι θερμοκρασίες αυξάνονται καθώς αυξάνεται η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Πριν από λίγο καιρό, η ιδέα της υπέρβασης των 400 ppm (parts-per notation/μέρη ανά εκατομμύριο) διοξειδίου του άνθρακα – ένα συμβολικό όριο που η Γη δεν έχει βιώσει εδώ και εκατομμύρια χρόνια – φαινόταν αρκετά μακρινή. Το 2010, οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στο παρατηρητήριο Mauna Loa στη Χαβάη ήταν κατά μέσο όρο 390 ppm. Μέχρι το 2018, είχαν ξεπεράσει κατά πολύ το όριο των 400 ppm, με μετρήσεις που έφτασαν τα 408 ppm. (Οι προβιομηχανικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα ήταν 280 ppm).
Μεταξύ του 2000 και του 2009, ο μέσος ρυθμός αύξησης των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στο Mauna Loa ήταν 2 ppm. Μεταξύ 2010 και 2018, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 2,4 ppm/έτος. Το 2018, ο ρυθμός αύξησης ήταν 2,9 ppm/έτος.
Η παγκόσμια μέση άνοδος της στάθμης της θάλασσας ήταν περίπου 3,3 χιλιοστά (mm) ανά έτος (0,13 ίντσες/έτος) μεταξύ 1993 και σήμερα. Η τάση αυτή επιταχύνθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια: Μεταξύ 2010 και 2020, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αυξήθηκε σε περίπου 4,4 χιλιοστά/έτος (0,17 ίντσες/έτος). Το 2020, η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφεί από δορυφόρο.
Οκτώ από τις δέκα μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου βρίσκονται σε ευάλωτες παράκτιες περιοχές. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ακόμα και κατά μερικά εκατοστά, οδηγεί σε πιο συχνές πλημμύρες από την παλίρροια, σε κύματα καταιγίδων που ωθούνται πιο μέσα στην ενδοχώρα και σε καταστροφικούς κινδύνους για τα σπίτια, τους βιότοπους και τις υποδομές.
Η έκταση των θαλάσσιων πάγων είναι η μικρότερη τον Σεπτέμβριο κάθε έτους. Ο ρυθμός μείωσης των θαλάσσιων πάγων τον Σεπτέμβριο είναι 13% ανά δεκαετία σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου 1981-2010. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, το ελάχιστο όριο των θαλάσσιων πάγων της Αρκτικής έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο – τουλάχιστον από το 1979, έτος έναρξης της καταγραφής. Οι πάγοι στη Γροιλανδία και την Ανταρκτική έχουν επίσης χάσει μάζα, με τις απώλειες να επιταχύνονται την τελευταία δεκαετία.
Τα παγόβουνα σε όλο τον κόσμο χάνουν επίσης πάγο, μια απώλεια επιταχυνόμενη ανά δεκαετία που περνάει. Το λιώσιμο των παγετώνων αυξήθηκε από 460 χιλιοστόλιτρα υγρού νερού τη δεκαετία του 1990, σε 500 τη δεκαετία του 2000 και σε 850 χιλιοστόλιτρα τη δεκαετία του 2010. Η απώλεια πάγου μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο της στάθμης των θαλασσών, ενώ μπορεί να αλλάξει την ανακλαστικότητα της επιφάνειας του ωκεανού, εκθέτοντας σκούρα νερά που απορροφούν περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία – όπως ένα σκούρο πουκάμισο σε μια ζεστή, ηλιόλουστη μέρα – και οδηγώντας με τη σειρά του σε μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας.
Η τελευταία δεκαετία σημαδεύτηκε από καταστροφικά ακραία φαινόμενα, όπως καύσωνες στην ξηρά και στον ωκεανό, βροχοπτώσεις και πλημμύρες ρεκόρ, τεράστιες πυρκαγιές και τυφώνες με θερμική φόρτιση. Οι κοινότητες σε όλο τον κόσμο ζουν πλέον με τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 1,2 βαθμό Κελσίου – το κλίμα μας θα γίνει πιο θανατηφόρο και καταστροφικό με κάθε επιπλέον κλάσμα του βαθμού αύξησης της θερμοκρασίας.
Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται όλο και πιο συχνά και σοβαρά. Η πιθανότητα ξηρασίας έχει αυξηθεί σημαντικά στην περιοχή της Μεσογείου λόγω των εκπομπών που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Τα ακραία κύματα καύσωνα αυξάνονται με την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας. Και υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η ανθρωπογενής αύξηση της θερμοκρασίας έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συχνότητας, της έντασης και/ή της ποσότητας των ισχυρών βροχοπτώσεων.
Εκθέσεις διαπίστωσαν χαρακτηριστικά, ότι η κλιματική αλλαγή αύξησε τις πιθανότητες έντονων κυμάτων καύσωνα στη βορειοανατολική Ασία το 2018 και στη νότια Ευρώπη το 2017, εξαιρετικών βροχοπτώσεων στις μεσοατλαντικές πολιτείες το 2018 και της ξηρασίας στην Ανατολική Αφρική το 2017, η οποία συνέβαλε στην επισιτιστική ανασφάλεια.
