“Οι εβραϊκοί εκδοτικοί οίκοι και τα εβραϊκά βιβλιοπωλεία θα έχουν κλείσει έως το τέλος του έτους”. Δεκέμβριος 1938
Ο Νοέμβριος είναι μήνας μνήμης στο Βερολίνο. Με μια σειρά από εκδηλώσεις , ομιλίες και εκθέσεις η πόλη θυμάται τα γεγονότα που σημάδεψαν την αρχή του Ολοκαύτώματος: Από τη Νύχτα των Κρυστάλλων μας χωρίζουν 75 χρόνια. Είναι ωστόσο ανακριβές ότι το ανελέητο προγκρόμ που οι άνδρες των SA εξαπέλυσαν τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου, πήρε τέλος με την αυγή της 10ης. Το πλιάτσικο, στα χιλιάδες διαλυμένα καταστήματα, τα νοσοκομεία, τα σχολεία και τις συναγωγές, συνεχίστηκε στο φως των επόμενων ημερών. Από εκείνη τη νύχτα και μετά οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές.
Αλλά δεν αιφνιδιάστηκαν οι Γερμανοί με τα γεγονότα της 9ης Νοεμβρίου, με κανέναν τρόπο. Αυτή ήταν μια αγριότητα που βρισκόταν ήδη πέντε χρόνια σε εξέλιξη, με θεατές το σύνολο του γερμανικού πληθυσμού. Κανείς δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε. Το 1938 δεν έχουμε φτάσει ακόμη στα κρεματόρια. Υπάρχει ακόμη χρόνος. Τίποτε δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Κι όμως αυτή η πτυχή υποβαθμίζεται, καθώς οι αφηγήσεις που έχουν την ευρύτερη διάδοση αφορούν αναπόφευκτα τα στρατόπεδα θανάτου. Είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς τι ακριβώς ήταν εκείνο που οι χριστιανοί γείτονες και φίλοι των Εβραίων της Γερμανίας “γνώριζαν” και παρακολουθούσαν επί χρόνια.
“Απαγορεύεται η κυκλοφορία νεαρών Εβραίων σε ομάδες μεγαλύτερες των 20 ατόμων”. 10.7.1935
Υπάρχει στην πόλη ένα μοναδικό δημόσιο μνημείο που σε αναγκάζει να φανταστείς ότι είσαι Βερολινέζος στη ναζιστική Γερμανία. Η Βαυαρέζικη Γειτονιά, στο Σένεμπεργκ του Δυτικού Βερολίνου, είναι σπαρμένη με 80 πινακίδες πάνω στις οποίες αναγράφονται μερικοί μόνο από τους αμέτρητους νόμους και κανονισμούς που ξεκινώντας από το 1933 ρύθμιζαν ασφυκτικά τη ζωή των Εβραίων. Εδώ, σε αυτή τη γειτονιά με την έντονη πνευματική και καλλιτεχνική ζωή όπου ζούσαν πολλοί Εβραίοι της μεσαίας και ανώτερης τάξης, οι ναζί συγκέντρωσαν 6.000 Εβραίους τους οποίους είχαν εκδιώξει από τα σπίτια τους στο υπόλοιπο Βερολίνο. Τους εγκατέστησαν σε κτίρια που ονομάστηκαν “Εβραιόσπιτα”. Ήταν ο τελευταίος τόπος διαμονής τους πριν φορτωθούν στα τρένα για τα στρατόπεδα.
Αλλά δεν αιφνιδιάστηκαν οι Γερμανοί με τα γεγονότα της 9ης Νοεμβρίου, με κανέναν τρόπο. Αυτή ήταν μια αγριότητα που βρισκόταν ήδη πέντε χρόνια σε εξέλιξη, με θεατές το σύνολο του γερμανικού πληθυσμού. Κανείς δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε.
Οι “Τόποι της Μνήμης”, όπως ονομάζεται το μνημείο που δημιούργησαν το 1993 η Ρενάτα Στι και Φρέντερικ Σνοκ, ένα ζευγάρι εικαστικών που κατοικούν στο Σένεμπεργκ, δεν περιλαμβάνονται στη λίστα με τους χώρους μνήμης που επιβάλλεται να δει κανείς όταν επισκέπτεται το Βερολίνο. Μακριά από το hip πρώην ανατολικό Μίτε και το Κρότσμπεργκ της έντονης νυχτερινής ζωής, παραμένει ένας χώρος μνήμης τον οποίο διασχίζουν κυρίως οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης. Ίσως είναι καλύτερα, πάντως, να βρεθεί κανείς εδώ απροετοίμαστος για την εμπειρία. Να σταθεί τυχαία μπροστά σε μια από τις πινακίδες που είναι στερεωμένες στις λάμπες του δρόμου.
” Τα Εβραιόπουλα επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας μόνο εάν το σχολείο τους απέχει περισσότερο από 5 χλμ από την κατοικίας τους”.
Τι γυρεύει η ζωγραφιά ενός βιβλίου εκεί πάνω; Μια από αυτές τις απλές, καθαρές ζωγραφιές που περιμένεις να βρεις σε ένα παιδικό αναγνωστικό. “Aπαγορεύεται στους Εβραίους να αγοράζουν βιβλία”, διαβάζεις από την άλλη μεριά.
Λίγα μέτρα παρακάτω, σε μια άλλη πινακίδα είναι ζωγραφισμένο ένα θερμόμετρο. “Απαγορεύεται στους Εβραίους να ασκούν το ιατρικό επάγγελμα”, είναι η άλλη όψη.
Δυο – τρεις δρόμους παραπέρα, άλλες πινακίδες: “Τα Εβραιόπουλα επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας μόνο εάν το σχολείο τους απέχει περισσότερο από 5 χλμ από την κατοικίας τους” γράφει η μία.
Αυτή, όμως, ήταν η αρχή. “Απαγορεύεται στα Εβραιόπουλα να πηγαίνουν σε δημόσια σχολεία”, σε άλλη πινακίδα. Η απαγόρευση τέχθηκε σε ισχύ στις 15.11.1938, λίγες μέρες μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων. Στην ίδια πινακίδα: “Τους απαγορεύεται να πηγαίνουν σε οποιοδήποτε σχολείο”, 20.6.1942.
Οι “Τόποι της Μνήμης”, όπως ονομάζεται το μνημείο που δημιούργησαν το 1993 η Ρενάτα Στι και Φρέντερικ Σνοκ, δεν περιλαμβάνονται στη λίστα με τους χώρους μνήμης που επιβάλλεται να δει κανείς όταν επισκέπτεται το Βερολίνο. Ίσως είναι καλύτερα, πάντως, να βρεθεί κανείς εδώ απροετοίμαστος για την εμπειρία. Να σταθεί τυχαία μπροστά σε μια από τις πινακίδες που είναι στερεωμένες στις λάμπες του δρόμου.
Έξω από μια εκκλησία, η πινακίδα γράφει ότι “Η βάφτιση και η προσχώρηση Εβραίων στον χριστιανισμό δεν έχει καμία σημασία σε ό,τι αφορά το φυλετικό ζήτημα” . Και λίγα μέτρα πιο κάτω, έξω από μια από τις αμέτρητες παιδικές χαρές αυτής πόλης, διαβάζεις ότι: “Παιδιά της άριας φυλής απαγορεύεται να παίζουν μαζί με παιδιά που δεν ανήκουν στην άρια φυλή”. 1938
“Η βάφτιση και η προσχώρηση Εβραίων στον χριστιανισμό δεν έχει καμία σημασία για το φυλετικό ζήτημα”.
Είναι μια ολόκληρη μικρή γειτονιά. Καθώς βαδίζεις ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν βγάλει βόλτα το σκυλί τους, ποδηλάτες και ηλικιωμένες κυρίες που επιστρέφουν από τα μαγαζιά, δεν μπορείς να αποφύγεις τη σκέψη: Εκείνοι, όπως και εσύ, θα μπορούσατε να είστε κάποιοι από τους Βερολινέζους που κάθε μέρα, επί χρόνια ολόκληρα, παρακολουθούσαν τον παραλογισμό και τη βαναυσότητα να οδεύουν προς την κορύφωσή τους. Καθόλου τυχαία, οι δύο καλλιτέχνες έχουν χρησιμοποιήσει παντού τον ενεστώτα: “Απαγορεύεται στους Εβραίους…”
Καθώς βαδίζεις ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν βγάλει βόλτα το σκυλί τους, ποδηλάτες και ηλικιωμένες κυρίες που επιστρέφουν από τα μαγαζιά, δεν μπορείς να αποφύγεις τη σκέψη: Εκείνοι, όπως και εσύ, θα μπορούσατε να είστε κάποιοι από τους Βερολινέζους που κάθε μέρα, επί χρόνια ολόκληρα, παρακολουθούσαν τον παραλογισμό και τη βαναυσότητα να οδεύουν προς την κορύφωσή τους
“Απαγορεύεται στα Εβραιόπουλα να πηγαίνουν σε δημόσια σχολεία”. 15.11.1938
“Τους απαγορεύεται να πηγαίνουν σε οποιοδήποτε σχολείο”. 20.6.1942
Μερικοί από τους νόμους και κανονισμούς που αναγράφονται στις πινακίδες:
“Οι Εβραίοι απαγορεύεται να αγοράζουν βιβλία”, 9.10.1942
“Οι Εβραίοι μπορεί να υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν την κατοικία τους χωρίς προειδοποίηση ή εξηγήσεις. Είναι πιθανό να μετακομίσουν υποχρεωτικά στα αποκαλούμενα “Εβραιόσπιτα”” 30.4.1939
“Κάθε Εβραίος υποχρεούται να πάρει και το όνομα Ισραήλ. Κάθε Εβραία υποχρεούται να πάρει και το όνομα Σάρα.”
“Απαγορεύεται η κυκλοφορία νεαρών Εβραίων σε ομάδες μεγαλύτερες των 20 ατόμων”. 10.7.1935
” Τα Εβραιόπουλα επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας μόνο εάν το σχολείο τους απέχει περισσότερο από 5 χλμ από την κατοικίας τους”.
“Απαγορεύεται στα Εβραιόπουλα να πηγαίνουν σε δημόσια σχολεία”. 15.11.1938
“Τους απαγορεύεται να πηγαίνουν σε οποιοδήποτε σχολείο”. 20.6.1942
“Απαγορεύεται στους Εβραίους να έχουν οικιακά ζώα”. 15.5.1942
“Απαγορεύεται στους Εβραίους γιατρούς να ασκούν το επάγγελμα.” 25.7.1938
“Η βάφτιση και η προσχώρηση Εβραίων στον χριστιανισμό δεν έχει καμία σημασία για το φυλετικό ζήτημα”.
“Παιδιά της άριας φυλής απαγόρευεται να παίζουν μαζί με παιδιά που δεν ανήκουν στην άρια φυλή”. 1938
“Οι εβραϊκοί εκδοτικοί οίκοι και τα εβραϊκά βιβλιοπωλεία θα έχουν κλείσει έως το τέλος του έτους”. Δεκέμβριος 1938
“Στην Βαυαρέζικη Πλατεία, οι Εβραίοι επιτρέπεται να κάθονται μόνο στα παγκάκια που φέρουν την κίτρινη ένδειξη”.
“Απαγορεύεται στους Εβραίους γιατρούς να ασκούν το επάγγελμα.” 25.7.1938
