Η «τσίχλα» του βιγκανισμού: μία διατροφική τάση ή ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης;

Αδιαμφισβήτητα, ο βιγκανισμός είναι σε άνοδο παγκοσμίως. Αν ήταν γράφημα, η καμπύλη του θα ακολουθούσε γεωμετρική πρόοδο. Εξ ου και όλες οι παρανοήσεις που γίνονται στο όνομά του. Μέσα σε ένα κουτί μπλεγμένων καλωδίων, ψάχνουμε να βρούμε την άκρη. 

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το 1988 η αγγλική Vegan Society δημοσίευσε τον επίσημο ορισμό: «βιγκανισμός είναι ένας τρόπος ζωής που στοχεύει στο να αποκλείσει στο μέτρο του δυνατού και εφικτού όλες τις μορφές εκμετάλλευσης αλλά και βίας απέναντι στα ζώα για την παραγωγή τροφίμων, ειδών ένδυσης, αλλά και για κάθε άλλο σκοπό». 

Ο βιγκανισμός είναι πολιτικό κίνημα και ηθική στάση ζωής που πρεσβεύει την ολική απελευθέρωση των ζώων. Η χορτοφαγία είναι μια πρακτική που υπάρχει εδώ και αιώνες σε διάφορα μέρη του κόσμου, ακολουθείται όμως σαν διατροφή για διαφορετικούς σε κάθε περίπτωση λόγους. Μπορεί να είναι θρησκευτικοί λόγοι, πολιτικοί, πολιτισμικοί, λόγοι υγείας ή άλλοι. Στις μέρες μας, που υπάρχει μεγάλη ορατότητα σε vegan προϊόντα και υπηρεσίες που δεν περιλαμβάνουν ζωικά και πειράματα σε ζώα και υπάρχει πληθώρα επιλογών από τα ράφια των σούπερ μάρκετ μέχρι και τις εξόδους μας, είναι εξαιρετικά εύκολο να πάρουμε μια εύπλαστη λέξη και να τη φορέσουμε ως παράσημο στο πέτο μας.

Το κίνημα των δικαιωμάτων των ζώων θα είναι το επόμενο πλανητικό κίνημα.

Η αποχή από συστατικά που προέρχονται από ζώα μπορεί να περιγραφεί όμως και από μια άλλη λέξη: το plant-based. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε φυτικά σαλάμια και φυτικά τυριά και γάλατα, να ακολουθούμε μία plant-based διατροφή, αλλά να μην είμαστε vegan. Όπως, αντίστοιχα, αν πάρει κάποιος ένα t-shirt που γράφει πάνω “Girl Power” ή “The future is female”, δεν είναι αυτόματα φεμινιστής. Το βίγκαν κίνημα είναι ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης, με πολιτικό παρακλάδι του τον αντισπισισμό, είναι ένα κίνημα όπως ο αντιρατσισμός ή ο αντισεξισμός. Τα βίγκαν άτομα καταδικάζουν την επί χιλιετίες εκμετάλλευση, αντικειμενοποίηση και βία απέναντι στα ζώα. Δεν είναι lifestyle.

Στις χώρες του αγγλοσαξονικού άξονα ειδικά, έχει γίνει mega trend το να αυτοαποκαλείται κάποιος vegan και μετά από λίγο να βροντοφωνάζει παντού «Δεν είμαι πλέον vegan», όπως έκαναν ουκ ολίγοι YouTubers τα τελευταία χρόνια. Από μόνη της αυτή η φράση αναιρεί ό,τι είχαν πρεσβεύσει πριν: δεν ήταν ποτέ vegan. Αυτή η τάση έχει έρθει και στα μέρη μας. Καλό είναι όμως να συνειδητοποιήσουμε ότι αν απλά αγοράσουμε μια vegan και cruelty-free μάσκαρα δεν μας κάνει vegan, χωρίς να θέλουμε να μειώσουμε καθόλου τις συνειδητές και ηθικές αγορές, τονίζοντας όμως ότι ο βιγκανισμός δεν έχει να κάνει με εμάς, έχει να κάνει με τα πλάσματα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη. 

«Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να φέρουμε τα μη ανθρώπινα ζώα στη σφαίρα της ηθικής ανησυχίας και να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τις ζωές τους ως κάτι αναλώσιμο για οποιουσδήποτε τετριμμένους σκοπούς μπορεί να έχουμε», έγραφε ο Peter Singer, φιλόσοφος και καθηγητής της βιοηθικής στο Πανεπιστημιακό Κέντρο για τις Ανθρώπινες Αξίες στο Πανεπιστήμιο του Princeton, το 1975, στο βιβλίο του “Animal Liberation”. 

Ο οικοφεμινισμός λέει ότι η εκμετάλλευση που έχει υποστεί η γυναίκα από τον άντρα είναι αντίστοιχη με την εκμετάλλευση που έχει υποστεί η φύση από τον άνθρωπο. Θα μπορούσαμε να κάνουμε την ίδια αντιστοιχία και για την εκμετάλλευση των μαύρων από τους λευκούς. H Carol J. Adams, ακαδημαϊκός και ακτιβίστρια, γράφει κατ’ εξοχήν για τις τομές φεμινισμού και βιγκανσιμού και στο βιβλίο της “The Sexual Politics of Meat” αναλύει μεταξύ άλλων τη σύνδεση σεξισμού και κρεοφαγίας. 

Το κίνημα των δικαιωμάτων των ζώων θα είναι το επόμενο πλανητικό κίνημα, όπως είχε πει και η Angela Davis, ο Μαύρος Πάνθηρας που δίνει διαθεματική μάχη για τα δικαιώματα των μαύρων, των γυναικών και των -μη ανθρώπινων- ζώων. Μια περίπτωση μεγάλης και σπουδαίας ακτιβίστριας που αποδεικνύει πως δεν χρειάζεται να διαλέξουμε ανάμεσα στους διάφορους αγώνες και τα κινήματα. Μπορούμε να παλεύουμε ταυτόχρονα για ανθρώπινα και μη ανθρώπινα ζώα. Το σημαντικό είναι στον αγώνα μας για την ηθική αντιμετώπιση των ζώων να μην ξεχνάμε τη βία που υπόκεινται οι συνάνθρωποί μας και το αντίστροφο. Θα πρέπει να παλεύουμε για τον τερματισμό όλων των διακρίσεων με βάση το φύλο, τη φυλή, την τάξη, τη σεξουαλικότητα, τις σωματικές δυνατότητες και το είδος του ζώου για το οποίο μιλάμε.

Είμαστε σε θέση να κοιτάξουμε τα ζώα χωρίς να τα συγκρίνουμε με εμάς και να μην θεωρήσουμε εαυτούς ανώτερους;

Από τη λέξη «είδος» προέρχεται και ο ειδισμός, ή αλλιώς ο σπισισμός, που δηλώνει τη διάκριση μεταξύ δύο ειδών, η οποία αποφέρει την εκμετάλλευση του ενός είδους από το άλλο. Συγκεκριμένα, στηρίζεται στην θεώρηση ότι υπάρχει ανθρώπινη ανωτερότητα και υπεροχή. Ουσιαστικά, σπισισμός σημαίνει την εκχώρηση διαφορετικών αξιών και δικαιωμάτων, με βάση την ιδιότητα του είδους. Η λέξη πρωτοχρησιμοποιήθηκε επίσημα το 1973, από τον Βρετανό ψυχολόγο Richard D. Ryder, μέλος μιας ομάδας διανοούμενων στην Οξφόρδη. Είχαν προηγηθεί δυο αναφορές από τον ίδιο σε ένα φυλλάδιο του 1970 και στο δοκίμιο «Experiment on Animals», το 1971.

Ο Σταύρος Καραγεωργάκης αναπτύσσει στο βιβλίο του «Στα πλοκάμια της ανθρώπινης ηθικής» όλες τις θεωρίες ηθικής αντιμετώπισης των μη ανθρώπινων ζώων, είτε αυτές είναι φιλοσοφικές είτε πολιτικές, ενώ πραγματοποιεί και μια ιστορική αναδρομή στις απόψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, αλλά και των νεότερων φιλοσόφων (17ος-19ος αιώνας) για την ηθική θέαση των ζώων: «Όσο πιο πολύ αγωνιζόμαστε συλλογικά, με κατανόηση και πίστη για το όραμά μας, τόσο πιο σύντομα θα πετύχουμε την απελευθέρωση των ανθρώπινων και μη ανθρώπινων ζώων. Δεν φτάνει να παλεύουμε ο καθένας μόνος του και για τον εαυτό του, αλλάζοντας απλώς τον προσωπικό τρόπο ζωής. Χρειάζεται να κινητοποιήσουμε και τους γύρω μας, με όπλα μας τις γνώσεις, τα επιχειρήματα, αλλά και τη συναισθηματική κινητοποίηση, μέχρις ότου να πετύχουμε την απελευθέρωση όλων των ζώων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, είτε αυτά βρίσκονται σε φάρμες είτε σε εργαστήρια είτε σε τσίρκο και ζωολογικούς κήπους».