Έτος 2004, έχετε πέντε δευτερόλεπτα, ποιες είναι οι πρώτες εικόνες που σας έρχονται στο μυαλό; Να μαντέψω; Η Εθνική Ελλάδος κατακτά το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου, οι Ολυμπιακοί Αγώνες γίνονται στην Αθήνα, η Νέα Δημοκρατία κερδίζει το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές, ο Παναθηναϊκός παίρνει το πρωτάθλημα μετά από χρόνια και πολλά πολλά άλλα. Ακόμα και ιδιαίτερη έφεση στην ευρωπαϊκή ιστορία να διαθέτετε, πιθανότατα δεν θα θυμηθείτε πως εκείνη τη χρονιά έγινε η μεγαλύτερη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη στιγμή που δημιουργήθηκε Ούτε μια, ούτε δύο αλλά δέκα χώρες προστέθηκαν στις 15 που ήδη υπήρχαν. Σε μια χρονιά άλλαξε ο χάρτης, άλλαξαν τα σύνορα της Ένωσης. Από τότε, το 2007 θα γίνουν μέλη η Ρουμανία και η Βουλγαρία και το 2013 η Κροατία. Η διεύρυνση αυτή έδειχνε πολλά πράγματα: ότι το ευρωπαϊκό πείραμα της συνοριακής και νομισματικής ένωσης έμοιαζε να πετυχαίνει, ότι η Ε.Ε. ήταν τη γη της επαγγελίας και ότι η Ρωσία έχανε εντελώς την επιρροή της σε πρώην μέλη ή δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης. Η ελεύθερη αγορά και ο καπιταλισμός θριάμβευσαν επί του Ευρωπαϊκού Εδάφους. Το Ευρώ ήταν ο νέος θεός και η Ε.Ε. ο θεσμός που παρέχει ένα πλαίσιο ώστε μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα να μπορέσει ενδεχομένως να μεγαλουργήσει. Ή τουλάχιστον έτσι φαινόταν.
Τι σου είναι όμως αυτή η ειρωνεία της τύχης. 11 χρόνια μετά, τον Ιούλιο του 2015, στη διαβόητη Σύνοδο Κορυφής, υπήρξε έντονη επιθυμία αρκετών μελών της Ένωσης να αποβάλουν αυτή τη χώρα που το 2004 ήθελε να είναι το κέντρο του κόσμου. Κι ακόμη μεγαλύτερη ειρωνεία είναι πως πρωτοστάτησαν σε αυτόν τον «διωγμό» χώρες όπως η Λιθουανία, η Σλοβακία, η Φινλανδία, που εισήλθαν στο στενό ευρωπαϊκό πυρήνα μετά το 2004. Το γεγονός ότι η χώρα αυτή ήταν η Ελλάδα, το άρθρο το γράφει Έλληνας κι εσείς που το διαβάζετε είστε Έλληνες, φορτίζει λίγο διαφορετικά πράγματα. Αλλά στον παγκόσμιο τύπο που τον γράφουν ξένοι και τον διαβάζουν ξένοι, το ερώτημα για το 2015 ήταν το εξής: τι είδους κοινό νόμισμα είναι αυτό όταν δεν θέλει ο ένας τον άλλον;
Τα κράτη μέλη στην ΟΝΕ- Πηγή: Wikipedia
Σε ένα απολογιστικό κείμενο δεν έχουν σημασία πια οι ευθύνες. Το “blame game” το έχουμε τερματίσει. Οφείλουμε όμως να παρατηρήσουμε το εξής: Αν η Ευρώπη διακρινόταν για τα ανοιχτά σύνορά της, το ευρώ, την ισχυρή αγορά της, το κοινωνικό κράτος και τον σεβασμό στ’ ανθρώπινα δικαιώματα τότε η ελληνική κρίση, η παρατεταμένη λιτότητα που μεγεθύνει την κοινωνική ανισότητα, το Ουκρανικό ζήτημα, το προσφυγικό ρεύμα από τη Συρία, το μεταναστευτικό από τις χώρες της Αραβικής Άνοιξης και τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι αλλάξανε και πάλι το χάρτη, αλλάξανε και πάλι τα σύνορα, αλλάξανε την Ευρώπη. Η Ευρώπη το 2015, αφού σήκωσε φράχτες και προσπάθησε να επαναδιατυπώσει τη συνθήκη Σέγκεν, περικόπτει κοινωνικές δαπάνες, σφίγγει τα οικονομικά λουριά, βλέπει την ακροδεξιά να καλπάζει κι επιβάλλει δημοσιονομικά προγράμματα που χρειάζονται τρία και τέσσερα κόμματα στην κυβέρνηση για να επιβληθούν. Η δοκιμασία του Ευρώ, φαίνεται, ότι δεν αντέχεται εύκολα απ’ όλους, εκτός από τους Γερμανούς. Η δοκιμασία του προσφυγικού δεν βγαίνει πάλι για όλους, εκτός από ποιους; Από τους Γερμανούς.
Το ζευγάρι της χρονιάς: Άνγκελα Μέρκελ και Αλέξης Τσίπρας.
Φανταστείτε μια σκηνή ενός μονόπρακτου έργου. Βρισκόμαστε σε κάποιο παραδοσιακό χωριό της Βεστφαλίας, είναι βράδυ, έχει κρύο, τα φύλλα θροΐζουν απ΄το ρεύμα του αέρα κι ένας Έλληνας περιηγητής μπαίνει σε μια παραδοσιακή μπυραρία. Στην αρχή τρομάζει με το κεφάλι του ελαφιού που είναι κρεμασμένο στον τοίχο, γρήγορα όμως συνέρχεται γιατί το τροφαντό ζευγάρι που διευθύνει το μαγαζί προσφέρει μια μπίρα και καλωσορίζει τον ξένο με τα ροδοκόκκινα μάγουλα που αμφότεροι διαθέτουν. Λουκάνικα, ψητά λάχανα και πατάτες σερβίρονται αμέσως και το κλίμα γίνεται μεμιάς αρκετά ευχάριστο. Δίπλα στο τζάκι κάθεται ένας ηλικιωμένος κύριος και απολαμβάνει γουλιά γουλιά το ζεστό κρασί του. Είναι ο Βόλφανγκ Σόιμπλε. Ο Έλληνας ταξιδιώτης δεν χάνει ευκαιρία, τον πλησιάζει και συζητάνε. Μετά τις φιλοφρονήσεις ξεκινάει από ελληνικής πλευράς κάποια γκρίνια: «Χερ Σόιμπλε, με τα μέτρα που μας έχετε επιβάλει έχουμε χάσει το τρένο της ανάπτυξης, υπάρχουν ζητήματα επιβίωσης και μπλα, μπλα, μπλα». Ο Σόιμπλε δείχνει να καταλαβαίνει κι εξηγεί ευγενικά «πως είναι γνωστές οι θυσίες του ελληνικού λαού, αλλά κάθε χώρα πρέπει να μάθει να ζει με τις δυνατότητές της και όχι πάνω από αυτές».
– «Τις δυνατότητές μου ως Έλληνας ή ως Ευρωπαίος πολίτης;», ρωτά o ταξιδιώτης.
Η απάντηση είναι προφανής και εκεί είναι και η πηγή του προβλήματος. Αν μιλάγαμε για τις δυνατότητές μας ως Ευρωπαίοι, τότε η κατάσταση θα ήταν διαφορετική, θα είχαμε κοινό ΑΕΠ, τουλάχιστον για τις χώρες της Ευρωζώνης, κοινούς μισθούς, ενιαίο δημόσιο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν θα δάνειζε αλλά θα διευκόλυνε την οποιαδήποτε εθνική τράπεζα και τα κέρδη από τον ελληνικό τουρισμό θα έμπαιναν στον ίδιο ισολογισμό με τις εξαγωγές της γερμανικής βιομηχανίας. Όλα αυτά έμειναν πίσω με την απόρριψη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και, κυρίως, το 2015 με τη συντριβή των ελληνικών θέσεων. Μια «συντριβή» που ήταν γνωστή, όμως, πολύ προτού ξεκινήσει η περίφημη διαπραγμάτευση, που ήταν γνωστή από την αρχή της κρίσης του ευρώ και που μάλλον ήταν αναμενόμενη από την αρχή του ενιαίου νομίσματος.
Οι δύο όψεις του ελληνικού καλοκαιριού με το πιο παρανοϊκό δημοψήφισμα που έχει γίνει ποτέ στην Ευρώπη.
Από τη στιγμή που η Μεγάλη Βρετανία δεν μπήκε στο κόλπο, η δημιουργία του ευρώ στηρίχτηκε στον γαλλογερμανικό άξονα. Η δομή του νομίσματος συντηρείται και συντηρεί αυτή την σχέση. Αυτές οι δύο χώρες χαράσσουν την πορεία και το γραφειοκρατικό και βραδυκίνητο «κράτος» των Βρυξελλών ακολουθεί. Έπονται οι υπόλοιποι της Ευρωζώνης που χρωστάνε. Γιατί χρωστάνε; Επειδή πολύ απλά στα πρώτα χρόνια του Ευρώ δόθηκε η εντύπωση πως όλες οι χώρες θα κινηθούν στους ίδιους ρυθμούς ανάπτυξης, ότι δεν χρειάζεται ενιαίο ΑΕΠ, αλλά πολλά ίδια ΑΕΠ. Αυτό όμως δεν γινόταν και οι Γαλλογερμανοί το γνώριζαν και έπαιξαν ένα διπλό παιχνίδι: από τη μία μαστίγιο για να υπάρξει δημοσιονομική προσαρμογή και από την άλλη καρότο με το φθηνό χρήμα που δάνειζαν ώστε να ζήσουν και οι φτωχές χώρες το όνειρο. Μην ξεγελιέστε, ως φτωχή χώρα μπήκαμε στην ΟΝΕ και μάλιστα τότε στο παζάρι που παίχτηκε για την ισοτιμία δραχμής ευρώ, οι Γερμανοί ζητούσαν επίμονα η ισοτιμία να είναι 1 ευρώ προς 500 δρααχμές και όχι προς 340,75 όπου τελικά κάθισε η μπίλια. Μετά το 2008 και την κατάρρευση της Λίμαν Μπράδερς, η κρίση πέρασε και στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα και κάπου εκεί τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά κέντρα είπαν ότι το παραμύθι με την ευρωπαϊκή περιφέρεια πρέπει να τελειώνει. Αυτό που τόνιζε διαρκώς ο Γιάνης Βαρουφάκης ότι τα λεφτά της ελληνικής διάσωσης πήγαν στις γαλλογερμανικές τράπεζες είναι σωστό, αλλά αυτό που δεν μας είπε είναι ότι αυτές οι τράπεζες είναι τελικά το ευρώ – αν πέσουν αυτές, πέφτει το ενιαίο νόμισμα. Αυτό που δεν μας είπε κανείς από το 2001 κι έπειτα είναι πως έτσι όπως λειτουργεί το ενιαίο νόμισμα είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε σαν παρίες στο Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα, άσχετα αν, απ΄ ό,τι φαίνεται, αυτή είναι η καλύτερη λύση.
Δεν είμαστε όμως μόνοι. Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία, οι μικρές χώρες της Βαλτικής και σε ένα βαθμό η Γαλλία βιώνουν την αποτυχία της ενοποίησης. Αυτή η αποτυχία μεταφράζεται σε ευρωσκεπτικισμό που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας εθνικισμός παλαιάς κοπής. Στη Γαλλία η Λεπέν, στη Μεγάλη Βρετανία ο Φάρατζ, στην Ισπανία οι Καταλανοί, στην Ιταλία ο Βορράς, στη Φινλανδία οι Αληθινοί Φινλανδοί, στην Ουγγαρία ο πρωθυπουργός Όρμπαν, στην Ελλάδα η Χρυσή Αυγή και άλλες συνιστώσες της δεξιάς. Παντού στην Ευρώπη θεριεύει μια ακροδεξιά που αποτελείται από εθνικιστικά κόμματα, τα οποία μαζεύουν όλους τους δυσαρεστημένους από την «τυραννία» της Ευρώπης που δεν παρουσιάζει ένα όραμα. Κάπου εκεί έρχεται η τεράστια προσφυγική κρίση αλλά και η νέα τρομοκρατική απειλή, σαν δύο κερασάκια στην τούρτα ώστε να παγιωθεί αυτή η νέα τάξη πραγμάτων, έκφραση που χαίρονται να χρησιμοποιούν οι συνωμοσιολόγοι.
Το προσφυγικό μπορεί να μην έπαιρνε τόσες μεγάλες διαστάσεις, αν η Ευρώπη ήταν σε θέση να διαχειριστεί τα δικά της προβλήματα.
«Η ΕΕ έχει μάθει να ξεπερνάει τις κρίσεις, αλλά αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που αποκτούν κυβερνήσεις ασταθείς ή λαϊκιστικές. Αυτό με ανησυχεί κι αντιλαμβάνομαι για πρώτη φορά έναν σοβαρό κίνδυνο αποσύνθεσης της ΕΕ». Η δήλωση αυτή έγινε λίγες ώρες πριν φύγει το 2015 και ανήκει στον Γερμανό Επίτροπο για ζητήματα Ψηφιακής Οικονομίας, Γκίντερ Ετινγκερ. Ο Έτινγκερ, μέλος του συντηρητικού κόμματος της γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ, αναγνωρίζει ότι η διεύρυνση της ΕΕ προς τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης μετά την πτώση του σιδηρού παραπετάσματος έγινε «πολύ γρήγορα» και δεν ευνοεί σήμερα «την ικανότητα δράσης» της Ευρώπης, καθώς οι Ευρωπαίοι βρίσκονται σε διάσταση όσον αφορά την στάση που θα υιοθετήσει η ΕΕ για την αντιμετώπιση του μεγάλου προσφυγικού κύματος στη γηραιά ήπειρο. Τέλος πιστεύει πως παρά τις διαβεβαιώσεις για το αντίθετο η Τουρκία δεν πρόκειται να γίνει ισότιμο μέλος ούτε μέχρι το 2036.
Η δήλωση του Γερμανού πολιτικού είναι κυνική, αλλά πραγματική. Όπως διαμορφώνονται οι συσχετισμοί δυνάμεων αυτήν την στιγμή ο πυρήνας της Ευρώπης επιθυμεί περισσότερο να απαλλαγεί απ΄όσους κάνουν φασαρία, παρά να υποχωρήσει στις κραυγές τους. Έχει πετύχει να κρατήσει όρθιες την Ισπανία και την Ιταλία, να παραδειγματίσει την Ελλάδα και να πιστέψει ότι ο ασθενής θεραπεύτηκε στην Πορτογαλία. Σε αυτήν όμως τη μάχη αφήνει πίσω της «νεκρούς», κοινωνικές ομάδες ολόκληρες που πρέπει να μάθουν να ζουν με κουπούνια και ειδικές κάρτες για τα σούπερ μάρκετ, όπως ακριβώς συμβαίνει στη Λατινική Αμερική, όπως ακριβώς υπόσχεται ότι θα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ στο παράλληλο πρόγραμμα. Μαζί με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που έρχονται καθημερινά έχουμε τη διαμόρφωση μιας πλατιάς μάζας από φτωχούς ανθρώπους που αναζητούν εχθρούς και σωτήρες. Όσο αυτοί ήταν σε χώρες όπως η Ελλάδα, τότε ήταν εύκολο να ελεγχθούν, τι θα γίνει όμως τώρα που στην Ισπανία δεν έχει κυβέρνηση, στη Γαλλία η Λεπέν είναι πρώτη δύναμη και στη Μεγάλη Βρετανία το δημοψήφισμα για το αν θα παραμείνει ή όχι το Νησί στην Ε.Ε. επηρεάζεται από έναν λαϊκιστή αγύρτη με το όνομα Νάιτζελ Φάρατζ που έχει λόγο στην κεντρική πολιτική σκηνή.
Τα φαινόμενα δείχνουν πως η άνοδος του ευρωπαϊκού εθνικισμού δεν μοιάζει ν’ απασχολεί κανέναν. Γι’ αυτό η Ευρώπη το 2015 έστρωσε το δρόμο που θα περπατήσει το 2016. Υπάρχει πιθανότατα επιστροφής στα χρόνια του 2004; Με τίποτα, ξεχάστε το. Κι όσο καλύτερα μάθουμε τους στίχους που ακολουθούν, τόσο πιο εύκολα θα καταλάβουμε πως η κρίση θα φύγει μόνο όταν όταν αντιληφθούμε πως το παρελθόν ήταν αυτό που ζήσαμε και πάει, τώρα ήρθε η ώρα να ζήσουμε φτωχοί. Όπως λέει και το τραγούδι:
Μην κλαις και μη φοβάσαι το σκοτάδι
εμείς που ζήσαμε φτωχοί
του κόσμου η απονιά δε μας τρομάζει
θα έρθει και για μας μια Κυριακή
