φωτό: Αλέξανδρος Κατσής
Μέρες πριν η ελληνική βουλή αναλάβει την ευθύνη της επίθεσης στις κάλπες, μέρες πριν παρασύρει το Ποτάμι τις κεντρώες προθέσεις, μέρες μετά την λήξη απεργίας πείνας πολλών σοβαρών και ενός φαιδρού, πήρα ένα mail: «μωρέ, είπαν τα παιδιά, ε, γράψε κάτι για το 2014» [νοερή παύση δισταγμού] «αν μπορείς». Ξεκινάω την αποτίμηση εξηγώντας τι με έκανε, αφελώς, να πιστεύω ότι μπορώ.
ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ ΚΑΙ ΒΑΠΟΡΙΑ
Το έλαβα σε αεροδρόμιο το mail, εκεί που λειτουργεί η ψυχολογία του «όλα γίνονται» αρκεί να υφίσταται το φοβερό κόνσεπτ της δεκαετίας του ’80: θέληση. Με θέληση δίναμε τότε πανελλαδικές, για παράδειγμα, για να μεταμορφωθούμε σε εργατικό δυναμικό. Και μεταμορφωθήκαμε. Πολλοί από εμάς, διά της μετανάστευσης που τότε λεγόταν «μεταπτυχιακά». Σε γενικές γραμμές, το εργατικό δυναμικό που μετακινείται για λόγους ανεύρεσης ή επιτέλεσης εργασίας (mobile labour force λεγόμαστε) πάσχει από Παραληρηματική Διαταραχή Παντοδυναμίας – τύπου μπορώ να καταφέρω τα πάντα, άρα και μία ανασκόπηση, κι αν χρειαστεί προσγειώνω και το Airbus. Αλλά πάνω που το ‘γραφα αυτό, πέφτει ένα ακόμη αεροπλάνο, πιάνει φωτιά ένα ακόμη πλοίο. Και ναι, φταίει ο καπιταλισμός, όχι η φύση: τα αεροπλάνα πετάνε σε καιρικές συνθήκες που δεν θα έπρεπε, ξέρουμε πώς πλουτίζουν οι εφοπλιστές, όλοι ταξιδεύουμε. Μπορούμε δε να αποτολμήσουμε την πρώτη πρόβλεψη για το 2015: τα ποσοστά κινητικότητας θα παραμείνουν υψηλά και τα ατυχήματα των μέσων μαζικής μεταφοράς το 2014 δεν θα ανατρέψουν την Συνθήκη Μετακινούμαι, Άρα Υπάρχω, Άρα Δουλεύω. Οι χτυπημένοι από οικονομική μοίρα θα συνεχίσουν να βυθίζονται στη Μεσόγειο, στο Κανάλι της Μάγχης, στην Αυστραλιανή ακτογραμμή σε βάρκες-σκυλοπνίχτες. Μαθήματα ανθρωπισμού από σωστικά συνεργεία θα παραδίδονται πρωτίστως σε ατυχήματα πλοίων μεσαίας τάξης. Οι πιο τολμηροί της παγκόσμιας κατώτερης τάξης θα πρωταγωνιστούν σε σούπερ-θεαματικές «ειδήσεις»: ο ταλαίπωρος «παράνομος» μετανάστης τον οποίο έλιωσαν οι ρόδες του φορτηγού κάτω από το οποίο είχε δεθεί για να περάσει στη βρετανική ενδοχώρα τον Δεκέμβρη του 2014 είναι ψηφίδα της εικόνας του 21ου αιώνα. Το αποτύπωμα της χρονιάς που αποχωρεί ήδη στεγνώνει: μια απ΄τα ίδια. Μετανάστευση. Επειδή είναι πιο εύκολο να μετακινείσαι στον κόσμο από το να πιστέψεις ότι μπορείς να τον αλλάξεις.
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, TO FΒ ΣΑΣ ΕΥΧΕΤΑΙ…
Η κατάσταση χειροτερεύει όταν νομίζεις ότι αλλάζεις τον κόσμο με ανακοινώσεις στο Facebook. To Facebook σε νοιάζεται και σ΄αγαπά. Ασφαλώς, δεν είσαι σαν τους άλλους. Ασφαλώς, είσαι στο Facebook αποκλειστικά για να ενημερώνεσαι ASAP από την ιδεολογική σου κοινότητα, να παραμένεις σε επαφή με φίλους και συγγενείς του mobile labour force (βλ. προηγούμενη παράγραφο), να ξεκαρδίζεσαι με τις αναρτήσεις του Ομίλου Σοσιαλιστικού Σουρρεαλισμού και των Ιπτάμενων Αναρχικών. Όμως τελικά θα μπεις στον πειρασμό να κοινοποιήσεις το φακέλωμα που σου ‘στειλε το FΒ με τίτλο «η ζωή σου την χρονιά που μας πέρασε». 2014: μία customised χρονιά, ένα ψηφιακό άλμπουμ των αναμνήσεών σου φτιαγμένο από το FΒ που σε ξέρει τόσο καλά. Το άλμπουμ το έλαβαν ως δωράκι για τις γιορτές τα εκατομμύρια αδαών εργατών οι οποίοι με το μπλα-μπλα έφτασαν να βάλουν το FB στο χρηματιστήριο. Το FB έχει κάθε λόγο να πείσει τον καθένα ξεχωριστά από όλους τούτους τους Εργάτες Επικοινωνίας ότι ο καθένας τους (μας) έζησε ένα ξεχωριστό 2014, ότι δεν μοχθούμε αμισθί στους υπολογιστές μας για τους μετόχους, ότι δεν είμαστε ένα τερατώδες υβρίδιο υπάλληλοι-συν-προϊόν. Οι ευχές του Μεγάλου Αδερφού FB, που όλα τα βλέπει κι όλα τα πουλάει (το Φλεβάρη του 2014 αγοράζει την εφαρμογή Whatsapp, εντελώς απαραίτητη για το mobile labour force, μιλώ εκ πείρας) είναι η εξής μία: «Συγχαρητήρια, αγαπητά μας κορόιδα. Επιζήσατε την χρονιά που μας πέρασε, σας ευχόμεθα το ίδιο και για την επόμενη. Επειδή χωρίς εσάς δεν είμαστε τίποτα. Δεν υπάρχουν κέρδη χωρίς τις ζωές σας, τα νεύρα σας, τις σκέψεις σας, τις φωτογραφίες σας, τις πολιτικές σας πεποιθήσεις, τις σεξουαλικές σας επαφές, τα παιδιά και τα εγγόνια σας». Όσο να πεις, η ευχή για απλή επιβίωση είναι πλέον η μόνη δυνάμει πραγματοποιήσιμη για ένα πελώριο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού – παρντόν, εργατικού δυναμικού.
ΙSIS και Σία: ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ
Το βραβείο ωστόσο επικοινωνιακής επιτυχίας ανήκει σαφώς στους δημίους της ISIS με τα σκλαβοπάζαρα και τα εγχειρίδια βιασμού. Ενώ στον ιστότοπο της World Bank (βλ. Gender Overview) δημοσιεύονται συντριπτικά στοιχεία για την έξαρση της πατριαρχίας (ένα απ΄τα οποία είναι ότι όλες οι γυναίκες μαζί στον πλανήτη κατέχουν μόλις το 1% των συνολικών περιουσιακών στοιχείων, μάλλον θα ξέχασαν την Βασίλισσα της Αγγλίας) και ιδιαίτερα των τρομακτικών ποσοστών βίας ενάντια στις γυναίκες, οι ISIS στρατολογούν πρόθυμους δυτικούς κυρίως με την υπόσχεση παροχής γυναικών-σκλάβων. Τα οράματα άφιξης των τζιχαντιστών στα μπαρ της Ίου προς επέκταση του χαλιφάτου ήταν τα πλέον πρωτότυπα του 2014 – οράματα που καθιστούν την απήχηση της τερατογένεσης ISIS σε γεγονός της χρονιάς. Το χώνω εδώ, στη μέση του κειμένου, επειδή η ISIS μοιάζει πράγματι με την κοιλιά του κήτους της παγκόσμιας πολιτισμικής-οικονομικής κρίσης, το ενεργειακό πεδίο απογοήτευσης με την νεοφιλελεύθερη δημοκρατία, τα σωθικά της πατροπαράδοτης πατριαρχικής αισθητικής. Αν προσθέσει κανείς τους Μπόκο-Χάραμ και την ταλιμπανική δολοφονία μαθητών στο Πακιστάν (και αλλού), αντιλαμβάνεται ότι ο νέος θρησκευτικός σκοταδισμός χρήζει αντιμετώπισης πολύ σοβαρότερης από την ανάδειξη της νεαρής Μαλάλα σε σύμβολο ελπίδας.
ΑNTI-ΟΡΓΑΝΙΚΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ: SCARY SHIT
Και μια και περί κήτους ο λόγος, δεν μπορώ να μην το πω διότι είναι και το πιο επώδυνο: είχαμε φέτος και κάποιον συγγραφέα να αποκαλεί «κήτος» στο FB (το είδα, ήταν στον τοίχο μου) μια γυναίκα που διαφώνησε σε κάτι μαζί του και τον αποκάλεσε «κακό». Δεδομένου ότι ο εν λόγω συγγραφέας σχετίζεται με τον τομέα πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ, το social media συμβάν δίνει μία αφορμή για να σκεφτούμε την γενικότερη θλιβερή κατάληξη των συγγραφέων στα κοινά, στην πολιτική και στον δημόσιο λόγο. Έχουμε ακούσει τόσα όλα αυτά τα χρόνια, και το 2014 δεν υπήρξε δυστυχώς η εξαίρεση στον κανόνα μονιμοποίησης ενός επιπέδου έκφρασης που φέρνει στο προσκήνιο μία νέα πολιτική μορφή: το αντίθετο αυτού που ο Αντόνιο Γκράμσι αποκάλεσε κάποτε «οργανικό διανοούμενο». Με δυσκολία μπορώ να ταυτίσω τα πρώτα κείμενα συγγραφέων, με τα οποία πέρασα την εφηβεία μου, με τον δημόσιο λόγο τους σήμερα. Αντί για ψυχική ανάταση, λαμβάνω πλέον φόβο. Οι ονομαστικές αναφορές περριτεύουν αλλά ευελπιστώ ότι «όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται», όπως το είχε θέσει κάποτε ένας από αυτούς τους συγγραφείς σε ένα από τα πρώτα, εξαιρετικά του μυθιστορήματα. Εδώ δημοσιοποιώ απλώς την αίσθηση της απώλειας. Είναι σκληρό να πέφτεις από τα σύννεφα στην τροχιά που διαγράφει η πτώση των άλλοτε ειδώλων. Ως προς αυτό, το 2014 μοίρασε επί της ουσίας εθνική θλίψη.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ: OMG!
Από μία άποψη, για όσους επιζήσαμε, το μεγαλύτερο πρόβλημα του 2014 υπήρξε η επανάληψη – η στασιμότητα την οποία καλύπτει το πήγαινε-έλα ειδικευμένων (καλοδεχούμενων) και ανειδίκευτων (παράνομων) εργατών. Η επανάληψη στην οποία αναφέρομαι προσιδιάζει τους κύκλους που κόβει κάποιος στον πάτο ενός πηγαδιού μέχρι να βάλει επιτέλους κάποιος το καπάκι στο άνοιγμα. Είναι κάποια μορφή σταθεροποίησης αυτή; Σαφώς. Υπάρχουν κάποιες σταθερές. Το σύστημα θα υπερισχύσει πάση θυσία της επιθυμίας σου να βγεις απ΄το πηγάδι: κάθε φορά που σε μία ευρωπαϊκή χώρα παίζει στροφή προς τ’ αριστερά, αρχίζει η γνωστή (ηθικά και πολιτικά ανεκδιήγητη) καμπάνια τρόμου. Το είδαμε στην Σκωτία με το δημοψήφισμα του Σεπτέμβρη, το ξαναβλέπουμε στην Ελλάδα τώρα τον Δεκέμβρη με τα ευρωπαϊκά «θέλω να δω γνώριμες φάτσες στην κυβέρνηση». Το κεφαλαιώδες υπαρξιστορικό ερωτηματικό των τελευταίων χρόνων παραμένει: τι έγινε, πώς έγινε, και γιατί; Παρά την όποια θέληση για κατανόηση και εκλογίκευση, εκπνεόντος του 2014 οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι έχει χαθεί η πλοκή. Ο ψυχρός πόλεμος στην Ευρώπη δεν τελείωσε, μάλλον οι εστίες πόλωσης πλήθυναν. Το 2014 ο γκακεμπίστας Πούτιν έδειξε στην Ουκρανία ότι ξέρει να παίζει. Και η Δύση τού έδειξε με τη σειρά της ότι ούτε εκείνη έχει ξεχάσει πώς παίζεται το επιτραπέζιο του Οικονομικού Πολέμου. Κάπως (και δεν είναι ότι δεν την ψάχνω με την ιστορική επιστήμη) φτάσαμε από την κατεδάφιση του βερολινέζικου τείχος του 1989 στον ευρωπαϊκό οικονομικό εμφύλιο του 2014, από το γεγονός της μετα-ψυχροπολεμικής ενοποίησης στον χλιαροπολεμικό διχασμό των ευρωπαίων φορολογουμένων. Και μέσα σ΄όλα αυτά, το ευρωπαϊκό think tank CEPS παραπονιέται ότι δεν μετακινούνται αρκετοί νοτιοευρωπαίοι στη Γερμανία που τόσο τους χρειάζεται (“The EU’s Labour Force Is Not Very Mobile”, ceps.eu, 26.9.14). Το κακό έχει βαθιές ρίζες. Στη δεκαετία του ’90 η γενιά μου, ανίδεη, αντάλλαξε το δικαίωμα να εργάζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση με το δικαίωμα ψήφου στην χώρα εργασίας και φορολόγησης. Το 2014 η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να κάνει χρήση της αρχής απαξίωσης του δικαιώματος να είσαι πολίτης. Οι καμπάνιες τρόμου που εξαπολύει προστατεύοντας τα κεκτημένα των κεφαλαιοκρατών, και ζητώντας παράλληλα ανοιχτά εργάτες από τις τσαλαπατημένες οικονομίες του Νότου, συνιστούν εδώ και κάμποσα έτη την Προδοσία της Χρονιάς.
φωτό: Παναγιώτης Τζάμαρος
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ
Και ενώ συμφωνώ με την Άλκη Ζέη στο ότι δεν έχουμε δικτατορία, στο ότι «η σημερινή κατάσταση δεν μοιάζει ούτε με πόλεμο ούτε με κατοχή» (eleftheria.gr 25 Φεβρουαρίου 2014), δεν μπορώ να κατονομάσω το πολίτευμα που έχουμε πλέον ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη. Ούτε μπορώ να κατανοήσω ακριβώς αν το 2014 είναι η χρονιά mainstreaming του φασισμού ή η χρονιά που ο φασισμός καθίσταται πλέον περιττός, με την ισπανική κυβέρνηση να επιχειρεί να περάσει νομοθεσία ασυναγώνιστου αντι-δημοκρατισμού και κατάλυσης του δικαιώματος στην δημόσια διαμαρτυρία. Το αν είμαστε δικτατορία ή όχι ήταν μία ερώτηση με την οποία αρκετοί υπομειδιούσαν στην αρχή του 2014 – ίσως γιατί σε κανέναν δεν αρέσει να ανακαλύπτει ότι του την έχουν φέρει, ότι έχει βρεθεί στην θέση του θύματος. Προσωπικά, αμφιβάλλω αν οι Έλληνες και οι Ισπανοί θα ανταποκριθούν στις κάλπες όπως στα γκάλοπ πρόθεσης ψήφου. Αντίθετα, έχω την εντύπωση ότι θα στηρίξουν το τωρινό Πολίτευμα Αγνώστου Ταυτότητας, πεισμένοι ότι κατέχουν(-με) όλα τα «ανεκτίμητα» που δεν αγοράζονται με την Mastercard: κυρίως το δικαίωμα στη νυχτερινή ζωή και το μοναδικό “feeling” του Παγκόσμιου Κυπέλλου κάθε τόσα χρόνια – «feeling» για το οποίο το 2014 πληροφορηθήκαμε ότι πεθαίνει ένας αλλοδαπός εργάτης την ημέρα στο Κατάρ που ετοιμάζει την διοργάνωση του 2022. Τι θα κάνουμε εμείς γι’ αυτό; Όλα τα λεφτά στο «Τίποτα». Το 2014 η αντίσταση έχει εμφανώς καμφθεί. Πώς; Όπως έγραψε κι ένας φίλος για το Occupy στην Αμερική, το κίνημα δεν τελείωσε γιατί βαρέθηκε ο κόσμος κι είπε να πάει σπίτι του, αλλά γιατί η αστυνομία τον τσάκισε στις σφαλιάρες, του γάμησε τα νεφρά, έφερε μπουλντόζες στις πλατείες κ.ο.κ. Δεν θα ξανακοιτάξω με απορία φίλο στην Αθήνα που μου είπε ότι τον χτύπησε η αστυνομία σε πορεία, όπως έκανα το 2008. Το 2014 το θεωρώ δεδομένο, αυτονόητο. Και αν οι σφαλιάρες δεν σταθούν αρκετές, η Ισπανία είχε την καλύτερη ιδέα: να πληρώνεις πρόστιμο έως 30.000 ευρώ αν φωτογραφήσεις μπάτσο την ώρα – λέμε τώρα- που δέρνει. Κλείνοντας, να σημειώσω ότι οι ξαφνικές εκλογές στις 25 Γενάρη θα αποκλείσουν χιλιάδες έλληνες φοιτητές και εργαζόμενους εξωτερικού από την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος. Υποπτεύομαι ότι δεν θα υπάρξει καμία διευκόλυνση για άσκηση του δικαιώματος σε ελληνικές πρεσβείες, όπως κάνουν άλλοι Ευρωπαίοι. Αλλά οι Έλληνες είναι, όπως πάντα, πιο έξυπνοι.
Συνεπώς, συγνώμη που δεν ανέφερα το Έμπολα, καλή δύναμη διά το νέο έτος, κι ας μην ξεχνάμε ότι το δαχτυλίδι υπάρχει και το φοράνε δάχτυλα αρπακτικά.
