Ένα εξαιρετικά βροχερό απόγευμα, εν μέσω των κινητοποιήσεων στην Ανώτατη Εκπαίδευση, συναντηθήκαμε σ’ ένα ζεστό καφέ της Αθήνας με τον Θεόδωρο Παπαθεοδώρου, πρώην Υφυπουργό Παιδείας και πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, για να συζητήσουμε την τρέχουσα επικαιρότητα στον τομέα της Παιδείας. Ευγενικός και πηγαίος, δέχτηκε να απαντήσει σε όλες αυτές τις ερωτήσεις που θα έκανε κάποιος, ο οποίος βομβαρδίζεται καθημερινά από δηλώσεις σχετικών και ασχέτων, για να μάθει ποιο είναι τελικά το πρόβλημα με τα ελληνικά Πανεπιστήμια. Υπό τους ήχους του A wish for something more της Amy Mac Donald, τραγούδι που δεν θα μπορούσε να είναι πιο ταιριαστά συμβολικό σε μια περί Παιδείας συζήτηση, ο κ. Παπαθεοδώρου μας κατέθεσε τη δική του άποψη περί των πραγμάτων.
Τελικά γιατί έκλεισαν τα Πανεπιστήμια; Κατ’ αρχάς θα μου επιτρέψεις να υπενθυμίσω ότι δεν έκλεισαν γενικά όλα τα Πανεπιστήμια, αλλά υπήρξαν κινητοποιήσεις (απεργίες του διοικητικού προσωπικού, αναστολή λειτουργίας) στα οκτώ Πανεπιστήμια, για τα οποία αποφασίσθηκε από το Υπουργείο ότι έχουν πλεονάζον προσωπικό προς διαθεσιμότητα και κινητικότητα. Βεβαίως, σε αυτά τα οκτώ ήταν το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το ΕΜΠ, το ΑΠΘ, το Πατρών, δηλαδή τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια της χώρας. Ο κύριος λόγος ήταν ότι τα ίδια τα Ιδρύματα υποστήριζαν ότι έχουν έλλειμμα προσωπικού, ενώ το Υπουργείο διαπίστωνε πλεόνασμα. Το σίγουρο είναι ότι ο τελικός αριθμός των διοικητικών υπαλλήλων προς διαθεσιμότητα προσδιορίσθηκε με βάση τη λογική της οριζόντιας περικοπής, χωρίς να αντιστοιχείται με οποιοδήποτε πρόγραμμα διοικητικής αναδιάρθρωσης των Πανεπιστημίων.
Μερικοί δημοσιογράφοι παρουσιάζουν ως υπεύθυνο για το κλείσιμο τον πρύτανη του Αθηνών, Θεοδόση Πελεγρίνη. Ισχύει αυτό; Το έχω διαπιστώσει, όπως και την «αφαιρετικότητα» η οποία χαρακτηρίζει την όλη επικοινωνιακή διαχείριση του συγκεκριμένου θέματος από συγκεκριμένη μερίδα του τύπου και του πολιτικού προσωπικού! Λοιπόν να ξεκαθαρίσουμε ότι κανένας Πρύτανης δεν μπορεί να «κλείσει» ή να αναστείλει τη λειτουργία του Πανεπιστημίου του από μόνος του. Αυτή την αποφασίζει μόνο η Σύγκλητος του Ιδρύματος, η οποία αποτελείται από το σύνολο των Προέδρων των Τμημάτων και των Κοσμητόρων των Σχολών. Αυτό έγινε και στα οκτώ Πανεπιστήμια, για το διάστημα κατά το οποίο υπήρξε αναστολή λειτουργίας τους. Κατά τα λοιπά, ήταν η απεργία των διοικητικών υπαλλήλων που καθιστούσε αδύνατη τη ομαλή λειτουργία των Πανεπιστημίων.
Μπορείτε να μου πείτε ποια είναι τελικά η δουλειά του Πρύτανη; Εκπροσωπεί και διοικεί το Πανεπιστήμιο, έχει την ευθύνη της λειτουργίας των υπηρεσιών του, συγκαλεί τη Σύγκλητο και άλλα συλλογικά όργανα, οργανώνει τα προγράμματα σπουδών, επιβλέπει τα ζητήματα φοιτητικής μέριμνας καταρτίζει τον προϋπολογισμό και συντάσσει τον απολογισμό του Ιδρύματος, υποστηρίζει το ερευνητική και διεθνή παρουσία του Ιδρύματος, ασχολείται δηλαδή με όλα τα θέματα της καθημερινής ζωής του Πανεπιστημίου .
Τα ελληνικά Πανεπιστήμια διαθέτουν πλήθος αντικειμένων που ανταποκρίνονται απολύτως στις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Άλλα αντικείμενα είναι εντελώς ξεπερασμένα και εκεί χρειάζεται εξορθολογισμός, που θα αποτυπώνει την επιστημονική, οικονομική και κοινωνική εξέλιξη.
Ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος του Συμβουλίου Διοίκησης; Η βασική αρμοδιότητα του Συμβουλίου Ιδρύματος είναι η χάραξη στρατηγικής για την ανάπτυξη του Πανεπιστημίου και ο έλεγχος της Λειτουργίας του σύμφωνα με τον Οργανισμό του. Ο εποπτικός και ελεγκτικός ρόλος, καθώς και αυτός που έχει σχέση με τη διεθνή ανάδειξη της φυσιογνωμίας του Ιδρύματος μπορεί να είναι καθοριστικός για την εξέλιξή του.
Ποιες είναι οι ευθύνες των Πρυτανικών αρχών στην έλλειψη εκτόνωσης της κρίσης; Πιστεύω στα ανοιχτά και ζωντανά Πανεπιστήμια, γιατί μόνο έτσι μπορούν να υπάρξουν και να υπηρετήσουν το σκοπό τους. Οι Πρυτανικές έχουν ευθύνη για την αναζήτηση λύσης με τους υπαλλήλους και το Υπουργείο ώστε να ανοίξουν τα δύο μεγάλα Πανεπιστήμια της Αθήνας. Όμως, σε μία κρίση, εξ’ορισμού η εκτόνωση δεν είναι ποτέ ευθύνη μόνο της μίας πλευράς. Η εκτόνωση της κρίσης θέλει πάντα δύο ή και περισσότερους συνομιλητές. Όταν αυτό λείπει και απλώς το Υπουργείο ζητάει, χωρίς αξιολόγηση, δίπλα σε δεδομένο αριθμό προς διαθεσιμότητα να αντιστοιχηθούν εργαζόμενοι, για ποιο λόγο πιστεύετε ότι οι διοικητικοί υπάλληλοι θα αντιδρούσαν διαφορετικά απέναντι στις Πρυτανικές αρχές από ό,τι αντέδρασαν απέναντι στο Υπουργείο. Η όλη διαδικασία έπασχε γιατί ήταν λάθος πολιτική επιλογή και αυτό ήταν σε βάρος των φοιτητών, των οικογενειών τους, των εργαζόμενων, των Πανεπιστημίων και της ίδιας της λειτουργίας τους. Άρα χρειάζεται αλλαγή αυτής πολιτικής επιλογής από όλες τις πλευρές. Θυμηθείτε ότι η προηγούμενη κρίση ξεπεράστηκε ομαλά με τη συμβολή του Υπουργείου και της πανεπιστημιακής κοινότητας. Τίποτε δεν γίνεται μονομερώς
Τι είδους κινδύνους για τη λειτουργία των πανεπιστημίων ενέχει η κυβερνητική απόφαση να θέσει σε διαθεσιμότητα 1.349 διοικητικούς υπαλλήλους των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων; Τα Ιδρύματα που υπέστησαν την οριζόντια περικοπή προσωπικού θα κληθούν να λειτουργήσουν με μειωμένο δυναμικό στις γραμματείες, στις βιβλιοθήκες, στη φύλαξη, στα εργαστήρια, στις κλινικές κλπ. Σε ορισμένα Πανεπιστήμια ένας στους τρείς υπαλλήλους τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Αν συνυπολογίσει κανείς και τις επερχόμενες συνταξιοδοτήσεις, θα διαπιστώσει ότι αυτό σημαίνει μειωμένη παροχή υπηρεσιών σε φοιτητές και καθηγητές τα επόμενα χρόνια. Άρα θα επηρεαστεί η ποιότητα του παραγόμενου ακαδημαϊκού έργου.
Η στοιχειώδης λειτουργία του πανεπιστημίου (μαθήματα, εξετάσεις) θα μπορούσε να συνεχίζεται, παρά την απεργία των διοικητικών; Είναι προφανές πως όχι. Ιδιαίτερα στα μεγάλα Πανεπιστήμια, κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, αν σκεφθούμε ότι ακόμα και η στοιχειώδης λειτουργία των Σχολών, αμφιθεάτρων, αιθουσών, βιβλιοθηκών και εργαστηρίων προϋποθέτει την φυσική παρουσία των διοικητικών υπαλλήλων. Το προσωπικό ασφαλείας οπωσδήποτε δεν επαρκεί για κάτι τέτοιο.
Μπορεί να σωθεί τελικά το εξάμηνο; Με αναδιοργάνωση του προγράμματος, επαναπροσδιορισμό των εξεταστικών περιόδων και παράταση του ακαδημαϊκού έτους ώστε να αναπληρωθεί πλήρως ο διδακτικός χρόνος, νομίζω ότι οριακά αυτό είναι εφικτό.
Ως πρώην Υφυπουργός Παιδείας και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, έχετε ζήσει την κατάσταση εκ των έσω. Θεωρείτε ότι μέσω αυτής της πολιτικής απαξιώνεται η Δημόσια Παιδεία; Πιστεύω ότι κανείς δεν έχει συμφέρον να απαξιώσει τη δημόσια παιδεία, χωρίς να διακυβεύσει το μέλλον των επόμενων γενεών. Κανείς δεν ωφελείται από τεχνητές ή μη κρίσεις στο χώρο της εκπαίδευσης. Η επένδυση στη γνώση είναι η μόνη σταθερή και αποδοτική επένδυση που μπορούμε να κάνουμε ως Χώρα, ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης. Πρέπει να διδαχθούμε από τα διεθνή παραδείγματα χωρών, οι οποίες παρά την ύφεση αύξαναν τα κονδύλια για την Παιδεία. Η λάθος πολιτική παράγει πάντα αρνητικά αποτελέσματα
Πως σχολιάζετε την ανοικτή επιστολή 18 αντιπρυτάνεων, κοσμητόρων, προέδρων και αναπληρωτών προέδρων τμημάτων του Καποδιστριακού, με την οποία αποκαλύπτεται ότι η μείωση των διοικητικών κατά 400 δεν θα επηρέαζε σοβαρά τη λειτουργία του ιδρύματος; Φαντάζομαι ότι την ίδια θέση θα υποστήριξαν οι 18 και στη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου τους, η οποία αποφάσισε τελικά διαφορετικά. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορώ να έχω άποψη για τα εσωτερικά ζητήματα και να γνωρίζω λεπτομέρειες του οργανογράμματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πάγια πεποίθησή μου είναι ότι η καταγραφή των επιχειρημάτων και η λήψη αποφάσεων γίνεται στα θεσμικά όργανα των Πανεπιστημίων και όχι με ανοικτές επιστολές ή με κινήσεις δια του τύπου. Οι τελευταίες είναι ελληνικό φαινόμενο, το οποίο δεν θα συναντήσετε πουθενά αλλού σε Πανεπιστήμιο στην Ευρώπη!
Τι θα κάνατε αν ήσασταν «Πελεγρίνης στη θέση του Πελεγρίνη»; Και κατ’ επέκταση, θα θυμίσω ότι ήμουν Πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και όχι στο ΕΚΠΑ.Ο Πρύτανης, ο οποίος ασκεί τη διοίκηση του Πανεπιστήμιου του κρίνεται καθημερινά από την πανεπιστημιακή κοινότητα, λειτουργεί με αυτή και λογοδοτεί σε αυτή. Δεν πιστεύω στη ιστορία του Χαλίφη, γιατί τα Πανεπιστήμια δεν είναι Χαλιφάτα!
Ο Υπουργός Παιδείας προσέφυγε στη δικαιοσύνη, με εντολή του πρωθυπουργού Αντ. Σαμαρά, ζητώντας να κηρυχθεί παράνομη και καταχρηστική η απεργία των διοικητικών υπαλλήλων του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ). Θεωρείται ότι πρόκειται για κίνηση απελπισίας ή επίδειξη αυταρχικότητας; Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι μία πάγια επιλογή της δημόσιας διοίκησης απέναντι σε απεργιακές κινητοποιήσεις, οι οποίες αγγίζουν οριακά σημεία της λειτουργίας ενός δημόσιου φορέα. Το πρόβλημα είναι ότι έφτασαν τα πράγματα σε οριακό σημείο και με βάση τη διαπραγμάτευση που έγινε με την τρόικα. Πριν αποχωρήσουμε από την κυβέρνηση είχαμε καταστήσει σαφές ότι τα οριζόντια μέτρα διαθεσιμότητας, χωρίς αξιολόγηση δομών και προσωπικού και χωρίς κανένα δημοσιονομικό όφελος, είναι λάθος πολιτική. Το ίδιο έργο μετά την ΕΡΤ φαίνεται ότι θα το ξαναδούμε σύντομα.
Τελικά το δικαίωμα στην απεργία είναι σεβαστό σ’ αυτή τη χώρα ή έχουμε ξεπεράσει κάθε μέτρο; Το δικαίωμα στην απεργία είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο και εξ’ ορισμού σεβαστό. Το μέτρο προσδιορίζεται από τις πολιτικές που ακολουθούνται και από την « ηθική της ευθύνης» που πρέπει να συνέχει τη δράση του συνδικαλισμού, αλλά και τις ενέργειες της Πολιτείας. Που βρίσκεται το μέτρο σε πολιτικές εκτάκτου ανάγκης;
Συμφωνείτε με την άποψη ότι όταν το αντικείμενο ενός Πανεπιστημίου δεν είναι πλέον ελκυστικό / χρήσιμο κι όταν οι απόφοιτοί του δεν απορροφώνται από την αγορά εργασίας τότε θα πρέπει να ξανασκεφτούμε το λόγο ύπαρξής του; Στη γενίκευσή του βεβαίως και δεν συμφωνώ. Τα ελληνικά Πανεπιστήμια διαθέτουν πλήθος αντικειμένων που ανταποκρίνονται απολύτως στις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Άλλα αντικείμενα είναι εντελώς ξεπερασμένα και εκεί χρειάζεται εξορθολογισμός, που θα αποτυπώνει την επιστημονική, οικονομική και κοινωνική εξέλιξη. Πιστεύω ότι οι σημερινές συνθήκες κρίσης και υψηλής ανεργίας των νέων μας ωθούν να ξανασκεφτούμε την ανασυγκρότηση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας και να δώσουμε στα νέα παιδιά πολλαπλές, αλλά αξιόπιστες επιλογές. Το Πανεπιστήμιο είναι μία από αυτές, όπως και η στήριξη της τεχνολογικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Κάθε πρόβλημα για να λυθεί χρειάζεται συναίνεση, διάλογο και κυρίως κοινή λογική. Υπάρχει πραγματικά τέτοια δυνατότητα; Υπάρχει τέτοια αναγκαιότητα για τη ποιότητα της Δημοκρατίας σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε. Οι αυταρχικές λύσεις, με οποιαδήποτε επίφαση εκτάκτου ανάγκης, ρηγματώνουν την κοινωνία, οξύνουν τον ανορθολογισμό και το φανατισμό, απονομιμοποιούν τους θεσμούς και προβάλλουν φοβικά πρότυπα στον πολίτη. Ελεύθερος και δημοκρατικός πολίτης είναι αυτός που θέλει να συμμετέχει ακόμα και όταν διαφωνεί, γιατί μπορεί να το κάνει.
Ποιο είναι το όραμά σας για την Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ελλάδα; Με δύο λόγια, Πανεπιστήμια και ΤΕΙ ανοιχτά όχι μόνο στη λειτουργία τους, αλλά και στην ανάπτυξή τους και τη διεθνή αναγνώρισή τους, ανταγωνιστικά για την ποιότητα των σπουδών που προσφέρουν, με στήριξη των υποδομών της έρευνας και της καινοτομίας από την Πολιτεία, με επίγνωση της αυτοδιοίκησής τους και της ευθύνης τους απέναντι στην κοινωνία και στη νέα γενιά, χώρους παιδείας και κινητικότητας, ελκυστικούς σε νέους ερευνητές για τα επιστημονικά προγράμματα που προσφέρουν. Δύο είναι οι εχθροί της Ανώτατης Εκπαίδευσης σήμερα: η «εσωτερική» μιζέρια λίγων τελικά «επαγγελματιών της ανασφάλειας» και η «εξωτερική» απαξίωση από τους εξίσου «επαγγελματίες» πολιτικούς θαυματοποιούς…
Και μια πιο προσωπική ερώτηση. Θα θέλατε το παιδί σας να σπουδάσει σε ελληνικό πανεπιστήμιο; Βέβαια ναι, θα ήθελα η κόρη μου να φοιτήσει σε ελληνικό Πανεπιστήμιο.
