Εικονογράφηση: Έφη Παπαϊωάννου
«Είναι κωμικοτραγικό να βλέπεις πως συμπεριφέρεται ακόμη και το ιατρικό προσωπικό σε μία οροθετική, ενώ όταν έχουμε να κάνουμε με άλλη λοίμωξη, πιο επικίνδυνη, όπως η ηπατίτιδα C, να επικρατεί ηρεμία».
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα των ζευγαριών που ένας από τους δύο είναι οροθετικός, είναι να μην το μάθουν οι γονείς και το υπόλοιπο σόι. Είχα αναλάβει περίπτωση που εξελίχθηκε άψογα, το παιδάκι γεννήθηκε υγιέστατο, η μητέρα σε πολύ καλή κατάσταση, και το μόνο άγχος ήταν πως θα δικαιολογούσαν στους γονείς ότι δε θα θήλαζε».
Ο Στέφανος Παππάς δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας, ούτε δίνει ελαφρυντικά. Τριάντα χρόνια μετά την εμφάνιση του ιού, και παρόλο που πλέον η HIV λοίμωξη υπό κατάλληλες συνθήκες, χάρη στα νέα αντιρετροϊκά φάρμακα, είναι μία κατάσταση απόλυτα ελεγχόμενη για τον φορέα, το ταμπού, ο κοινωνικός ρατσισμός, και η «μιασματική» θεώρηση, καλά κρατούν.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε με όρους ποπ κουλτούρας (μιας και η μαζικότητα της σωστής ενημέρωσης είναι το ζητούμενο σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα), ο ίδιος, με «όπλο» την ιδιότητά του ως διευθυντής της Μονάδας Ειδικών Λοιμώξεων Κύησης στο νοσοκομείο Έλενα Βενιζέλου (της μοναδικής στην Ελλάδα) που μέχρι σήμερα έχει φέρει στον κόσμο 21 υγιή παιδιά οροθετικών γυναικών, θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως «poster doctor» μιας απαραίτητης προσπάθειας καταπολέμησης της άγνοιας σε ό,τι έχει να κάνει με το AIDS. Γιατί, όπως, μου τόνισε, ακόμη και σήμερα, αυτή είναι που σκοτώνει.
Πότε ξεκίνησε η Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων Κύησης στο «Έλενα»; Επίσημα από την 1η Ιανουαρίου 2013, οπότε και η μονάδα εντάχθηκε στον οργανισμό του νοσοκομείου. Η οργάνωσή της, όμως ξεκίνησε από το 2010, με τη συνδρομή και τον συντονισμό του ΚΕΕΛΠΝΟ. Εκεί άλλωστε ξεκίνησα πριν από πολλά χρόνια, όταν ακόμη ήταν Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων, έχοντας ακόμη τότε έναν καθαρά επιδημιολογικό χαρακτήρα. Στην πορεία εκτός από τον επιδημιολογικό έλεγχο – δηλαδή τη μελέτη των διαφόρων κρουσμάτων λοιμώξεων και της στατιστικής ανάλυσης – απέκτησε παρεμβατικό ρόλο, αλλά και πρόληψης και θεραπείας, οπότε άλλαξε η ονομασία σε Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων. Η παρουσία μου στο «Έλενα» ως αποσπασμένος γιατρός του ΚΕΕΛΠΝΟ με κατεύθυνση την εξυπηρέτηση των οροθετικών ατόμων ξεκίνησε το 2010, με στόχο την οργάνωση μιας κατάστασης που μέχρι τότε οδηγούσε στο να γίνονται μπαλάκι οι έγκυες οροθετικές γυναίκες από εφημερεύουν νοσοκομείο σε εφημερεύον νοσοκομείο, γιατί παντού κυριαρχούσε ο τρόμος και η προκατάληψη. Έπρεπε λοιπόν να ληφθεί μέριμνα ώστε να σταματήσει αυτή η αδικία, αυτή η ρατσιστική πολιτική. Η προώθηση από τις κρατικές αρχές της ιδέας αυτής της μονάδας σαν ένα οργανωμένο κέντρο υπό την αιγίδα της ΣΤ Κλινικής του νοσοκομείου, βοήθησε στο να παρακολουθούνται οι οροθετικές έγκυες από εμένα, σε συνεργασία με τις μονάδες λοιμώξεων που τις παρακολουθούν για το βασικό τους ζήτημα, την HIV λοίμωξη, και με αυτή την καλή συνεννόηση, να πετυχαίνεται μία ασφαλής πορεία κύησης, ζητούμενο της οποίας είναι η γέννηση υγιών παιδιών. Και μέχρι σήμερα ευτυχώς το έχουμε καταφέρει σχεδόν 100%. Χρησιμοποιώ τη λέξη «σχεδόν» απλώς και μόνο γιατί όσον αφορά το τελευταίο παιδί, αναμένω τις απαντήσεις του δεύτερου, απαραίτητου τεστ, μετά το πρώτο που βγήκε αρνητικό. Συνολικά, λοιπόν, στο Έλενα μέχρι σήμερα έχουν γεννηθεί 21 υγιή παιδιά από 20 οροθετικές γυναίκες, μία εκ των οποίων έκανε δίδυμα.
Ποιες είναι οι ειδικές απαιτήσεις της μαιευτικής παρακολούθησης μίας οροθετικής εγκυμονούσας; Θέλω να είμαι σαφής. Δεν υπάρχει καμία απολύτως διαφορά σε σχέση με μία γυναίκα που δεν είναι φορέας του ιού. Αυτή η προκατάληψη πρέπει να σταματήσει. Μία γυναίκα που είναι οροθετική και έγκυος, οφείλει όπως όλες οι έγκυες να πηγαίνει μια φορά το μήνα στο γυναικολόγο και να κάνει τις εξετάσεις που απαιτούνται. Με βάση, μάλιστα, τη διεθνή βιβλιογραφία, θα μπορούσε το παιδί να έρθει στον κόσμο με φυσιολογικό τοκετό, αν φυσικά υπήρχε η δυνατότητα να λειτουργεί μια οργανωμένη ομάδα σε κάποιο νοσοκομείο που να μπορεί να αναλαμβάνει φυσιολογικούς τοκετούς σε οροθετικές γυναίκες κατ’ αποκλειστικότητα. Εμείς εδώ, όμως, προτιμάμε την καισαρική. Αφενός γιατί ο φυσιολογικός τοκετός είναι μία μακρά διαδικασία που απαιτεί κόπο, και είναι προτιμότερο να μη σπρώξεις ένα άτομο με μία διαγνωσμένη νόσο σε μία εργώδη διαδικασία, η οποία θα ζορίσει και το παιδάκι. Αφετέρου διότι τηρούμε ένα πρωτόκολο αντιρετροϊκής αγωγής, τρεις ώρες πριν από την προγραμματισμένη καισαρική τομή, ώστε να ελαττώσουμε ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο παιδί.
Αν μια γυναίκα με HIV λοίμωξη που παρακολουθείται, παίρνει φάρμακα και έχει καλό ανοσοποιητικό, προχωρήσει σε καισαρική λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, τότε οι πιθανότητες να κολλήσει το έμβρυο, είναι κάτω από 2%.
Μπορεί η μαιευτική παρακολούθηση επί της ουσίας να μην αλλάζει για μία οροθετική, η καισαρική όμως δεν είναι μία επέμβαση υψηλής επικινδυνότητας για το ιατρικό προσωπικό; Προφανώς λαμβάνονται ειδικά μέτρα. Ενδεικτικά αναφέρω τον ιματισμό μιας χρήσης και τη χρήση όσο το δυνατόν λιγότερων εργαλείων, μεταξύ άλλων. Είναι ένα ολόκληρο πρωτόκολο που όμως δεν αφορά μόνο την HIV λοίμωξη, πρέπει να τηρείται και για άλλες λοιμώξεις, όπως είναι η ηπατίτιδα. Πρέπει να τονίσω ότι η ηπατίτιδα C είναι πολύ πιο εύκολη ως προς τη μετάδοση της και μπορεί να γίνει πολύ πιο επικίνδυνη από την HIV λοίμωξη. Μία κεραυνοβόλος ηπατίτιδα C μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. Ενώ η HIV λοίμωξη έχει μεταπέσει πια σε μια χρόνια κατάσταση, με τους ασθενείς να βοηθούνται πάρα πολύ με τα αντιρετροϊκά φάρμακα νέας γενιάς.
Αν παρόλες τις προφυλάξεις, συμβεί ένα ατύχημα κατά τη διάρκεια της γέννας, πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος μετάδοσης στον γιατρό ή στη νοσοκόμα; Πρόκειται για επαγγελματική έκθεση. Αν έχεις να κάνεις με μία ασθενή με υψηλή μεταδοτικότητα, με αυξημένο ιικό φορτίο, προφανώς είναι πιο εύκολο να σου μεταδώσει τη λοίμωξη, σε περίπτωση ατυχήματος. Αν τρυπηθείς, για παράδειγμα, με μία βελόνα. Ας υποθέσουμε ότι συμβαίνει, λοιπόν, κάτι τέτοιο. Άσχετα με την επικινδυνότητα του περιστατικού, πρέπει να ληφθούν κάποια μέτρα άμεσης παρέμβασης. Πρέπει καταρχάς να πιέσεις αμέσως το σημείο που έχεις τσιμπηθεί, ώστε να βγει το αίμα, και μαζί με αυτό να βγει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποσότητα του ιού. Μετά πρέπει να πλύνεις το σημείο με άφθονο νερό και να βάλεις ένα ήπιο αντισηπτικό. Έχω υπάρξει παρών σε περιστατικό που έριξαν στο επίμαχο σημείο χλωρίνη, αν είναι δυνατόν! Μετά από αυτά, γίνεται η πρώτη εξέταση επί τόπου, για να ακολουθήσουν οι επόμενες σε 15 μέρες κλπ, όπως προβλέπει η διαδικασία. Και για ένα μήνα παίρνεις αντιρετροϊκή αγωγή. Μου έχει συμβεί, έχω τσιμπηθεί στο χειρουργείο…
Θα το πω όπως το σκέφτομαι. Δεν φοβάστε κάνοντας αυτή τη δουλειά; Όχι, γιατί περιστατικά που είναι ελεγμένα και σωστά προετοιμασμένα, όπως αυτά που αναλαμβάνουμε στο «Έλενα», μπορείς να τα διαχειριστείς χωρίς υψηλό κίνδυνο.
Αν έχεις ζάχαρο και δεν παίρνεις τα φάρμακά σου και τρως συνέχεια γλυκά, θα έχεις καλή κατάληξη; Αν έχεις πρόβλημα στην καρδιά και καπνίζεις και τρως φαγητά με χοληστερίνη, θα ζήσεις κανονικά; Κάτι ανάλογο ισχύει σήμερα, με τα φάρμακα νέας γενιάς, και για το HIV. Αν είσαι συνεπής στα φάρμακα που λαμβάνεις, αν προσέχεις τον εαυτό σου, αν δεν κουράζεσαι, αν δεν ξενυχτάς συνέχεια, αν δεν παίρνεις ναρκωτικά, αν δεν πίνεις πολύ αλκοόλ, πράγματα δηλαδή που επιβαρύνουν τον οποιονδήποτε, τότε μπορείς να ζήσεις κανονικά, όπως όλοι.
Μπορείτε να προσδιορίσετε την ανθρωπογεωγραφία των γυναικών που έχετε αναλάβει μέχρι σήμερα; Θα είμαι ειλικρινής. Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έρθει σε μένα να γεννήσει μία πλούσια κυρία. Ακριβώς γιατί υπάρχει ένα τεράστιο ταμπού γύρω από αυτό το ζήτημα, θα προτιμήσει να πάει στο εξωτερικό ή σε κάποιο ιδιωτικό νοσοκομείο. Στη δική μας μονάδα, λοιπόν, οι περισσότερες γυναίκες είναι αλλοδαπές, κυρίως από Αφρική και Ανατολική Ευρώπη. Σε ό,τι έχει να κάνει με τις Ελληνίδες, πρόκειται συνήθως για τοξικομανείς. Έχουν υπάρξει όμως και τέσσερα περιστατικά γυναικών της διπλανής πόρτας, που ξαφνικά διαγνώστηκαν με το πρόβλημα και επέλεξαν να γεννήσουν σε δημόσιο νοσοκομείο.
Όλες αυτές οι γυναίκες ήξεραν ότι ήταν οροθετικές πριν συλλάβουν; Όλες εκτός από δύο. Σε ένα από αυτά τα δύο περιστατικά, μάλιστα, ο γιατρός δεν έκανε στον προγεννητικό έλεγχο εξέταση για το AIDS. Και το πήρε χαμπάρι στον πέμπτο μήνα της κύησης. Απαράδεκτος. Αυτό που εγώ αποκαλώ ιατρική του διαδρόμου. Όταν, μάλιστα, διαγνώσθηκε η γυναίκα, είχε υψηλό ιικό φορτίο και χαμηά CD4 κύτταρα. Ευτυχώς το παιδάκι γεννήθηκε υγιές…
Ανάμεσα σε αυτές τις περιπτώσεις, υπήρχαν κάποιες γυναίκες που η εγκυμοσύνη προέκυψε όταν η ασθένεια ήταν σε προχωρημένο στάδιο και κάποιες που ήταν σε αρχικό; Και αυτό κατά πόσο επηρεάζει την πιθανότητα μετάδοσης του ιού στο έμβρυο; Χρησιμοποιώ απλή, καθημερινή ορολογία, για να καταλαβαινόμαστε… Καλά κάνεις, έτσι πρέπει. Όλα εξαρτώνται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Αν είναι δυνατό και μπορεί να παλέψει ικανοποιητικά τον ιό, είναι πολύ πιθανό να μην κολλήσει το έμβρυο. Ο ιός σε κάθε περίπτωση περνάει από τον πλακούντα. Το θέμα είναι πόσο «εξασθενημένα» περνάει από τον πλακούντα. Γιατί η μετάδοση του ιού από τη μητέρα στο έμβρυο και κατόπιν στο νεογνό, μπορεί να γίνει ως εξής: α) Από τον πλακούντα, όταν η γυναίκα είναι μη ελεγχόμενη κι έχει κακό ανοσοποιητικό, άρα ο ιός έχει βρει το έδαφος να δραστηριοποιείται καλά. β) Από τη διάρκεια και την ποιότητα του τοκετού. Δηλαδή αν έχουν σπάσει τα νερά και το παιδί είναι πολλές ώρες μέσα στην κοιλιά της γυναίκας χωρίς αντιρετροϊκή αγωγή και έρχεται σε επαφή με τα κολπικά υγρά και το αίμα της γυναίκας. γ) Από το θηλασμό. Οπότε αν έχεις μια γυναίκα με HIV λοίμωξη που παρακολουθείται, παίρνει φάρμακα, έχει καλό ανοσοποιητικό, δηλαδή υψηλά CD4 που είναι τα λεγόμενα «κύτταρα της άμυνας», τα οποία πολεμούν τον ιό και ρίχνουν το φορτίο του, οπότε έχουμε μη ανιχνεύσιμο φορτίο, αν λοιπόν αυτή η γυναίκα δε μείνει πολλές ώρες με σπασμένα νερά, αλλά προχωρήσει σε καισαρική λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, ανάμεσά τους τα ενδοφλέβια φάρμακα που επίσης βοηθάνε στην καταπολέμηση του ιού, τότε οι πιθανότητες να κολλήσει το έμβρυο, είναι κάτω από 2%.
