(Και) Φέτος είδαμε πολύ ξύλο. Άλλοι το είδαν ζωντανά στους δρόμους, άλλοι το είδαν σε απευθείας σύνδεση, άλλοι το είδαν στο youtube, άλλοι το έφαγαν κι άλλοι το έριξαν. Αν μπορούσαμε να μετρήσουμε το πόσο ξύλο έπεσε, το βάρος δεν θα έβγαινε από το ζύγισμα των σπασμένων τζαμιών, αλλά από το ειδικό βάρος των σπασμένων δοντιών, κεφαλιών και κοκκάλων Τα πρώτα αντικαθίστανται, τα δεύτερα είναι custom γι’ αυτό και «κοστίζουν» περισσότερο. Λίγο μετά την επέτειο του Πολυτεχνείου και λίγο πριν την «επέτειο» της δολοφονίας Γρηγορόπουλου ζήτησα από την Αναστασία Τσουκαλά, αναπληρώτρια καθηγήτρια εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris II να μιλήσουμε για το θέμα της αστυνομικής βίας. Ήταν οι πρωτες μέρες μετά το ανακουφιστικά αίσιο τέλος της υπόθεσης Ρωμανού, οι ζημιές στις βιτρίνες αποκαταστάθηκαν, εκείνες μάλιστα στολιστηκαν με χριστουγεννιάτικα ντεκόρ για την εορταστική περίοδο. Βέβαια, τα σπασμένα δόντια και πλευρά παραμένουν σπασμένα, βλέπετε αυτά δεν αντικαθιστούνται στο άψε-σβήσε.
Η κυρία Τσουκαλά εκτός από ακαδημαϊκός κι εγκληματολόγος, διετέλεσε σύμβουλος του Χρήστου Παπουτσή στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη (2010-2012). Το 2013 ο τότε διοικητής της Σχολής Αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ. στην Αμυγδαλέζα της πρότεινε να εγκαινιάσει ένα νέο κύκλο σεμιναριακών διαλέξεων για τον ρατσισμό, τη ξενοφοβία και τη μετανάστευση σε δόκιμους αξιωματικούς. Ήταν η πρώτη φορά που εντάσσονταν παρεμφερείς διαλέξεις στο υποχρεωτικό πρόγραμμα σπουδών τους κι από διαβολική σύμπτωση το ίδιο βράδυ – μετά την πρώτη διάλεξη – ο διοικητής της σχολής αποστρατεύτηκε.
Όταν τελείωσε λοιπόν αυτή η πρώτη διάλεξη στους τριτοετείς, τους έδωσε ένα τέταρτο για ερωτήσεις. Κι εκείνοι έκαναν ανακοινώσεις, της δήλωσαν πως «δεν δέχονται ότι ο Έλληνας είναι ίσος με τον οποιονδήποτε αλλοδαπό». Η απάντηση της ήταν ψύχραιμη: «Η διάκριση της ανθρωπότητας σε ανώτερες και κατώτερες φυλές οδήγησε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης τύπου Άουσβιτς και αυτό προσιδιάζει σε φασιστικά καθεστώτα». Για να πάρει την απάντηση από έναν δόκιμο: «Μα, είμαστε φασίστες και είμαστε περήφανοι που είμαστε φασίστες, υπάρχει κανένα πρόβλημα;».
«Δεν έχω πρόβλημα, με την έννοια πως δεν με ενδιαφέρουν οι πολιτικές πεποιθήσεις του εκάστοτε φοιτητή όπως και δεν με ενδιαφέρει η προσωπική του ζωή, το μόνο που με ενδιαφέρει ως πολίτη είναι να ξέρω πως κατά την άσκηση των καθηκόντων του ο αστυνομικός εφαρμόζει το νόμο απρόσωπα και ουδέτερα ώστε να εξασφαλίζεται η αρχή της ισονομίας σε μια ιδεατά ευνομούμενη πολιτεία», μου λέει η κυρία Τσουκαλά, επαναλαμβάνοντας ότι απάντησε και στην εξωφρενική ρητορική ερώτηση του δόκιμου.
Όμως κάποιοι συνέχισαν υποστηρίζοντας ότι ο νόμος είναι μια κοινωνική κατασκευή. Δεν καταλάβαιναν πως εκείνη απλά απαιτούσε να εφαρμόσουν ένα νόμο με τον οποίο διαφωνούν, θεωρούσαν αυτονόητο πως μόνο όταν συμφωνούν με τον νόμο τότε θα τον εφαρμόζουν. «Ομολογώ ότι θορυβήθηκα γιατί όταν ακούω μελλοντικό αξιωματικό της αστυνομίας να μου ανακοινώνει περήφανα πως δεν θα εφαρμόσει το νόμο άρχισα να αναρωτιέμαι από τι δεσμεύεται», μου λέει. Σε επόμενη ερώτησή της για το αν θεωρούν πως δεσμεύονται από την ιεραρχία τους της απάντησαν πάρα πολύ απαξιωτικά για την ιεραρχία, πως είναι «άχρηστοι και χαρτογιακάδες, δεν έχουν ιδέα για τις επιχειρησιακές ανάγκες των ένστολων στο δρόμο». Η συζήτηση συνεχιζόταν και κάποια στιγμή προσπαθώντας να βρει ένα σημείο αναφοράς είπε πως «δεν θα γίνετε επίορκοι γιατί, όταν προσλαμβάνεστε, ορκίζεστε να τηρήσετε το Σύνταγμα και τους νόμους» αλλά οι δόκιμοι ήταν ετοιμόλογοι. «Ο όρκος στο ευαγγέλιο δεσμεύει τους χριστιανούς, όσοι είναι φασίστες είναι και παγανιστές, άρα ο όρκος δεν τους δεσμεύει» της απάντησαν καγχάζοντας ενώ κάθε φορά έπαιρνε τον λόγο άλλος δόκιμος αξιωματικός εν μέσω χειροκροτημάτων. Όλα αυτά παρουσία των εκπαιδευτών.
«Κρίνοντας εκ των υστέρων, θα έλεγα πως το ανησυχητικό είναι ότι δεν έχουμε ένα μεμονωμένο περιστατικό, ούτε μια περίπτωση ενός άντρα διμοιρίας ΜΑΤ που είτε εν ψυχρώ, είτε εν μέσω επεισοδίων, χτυπάει έναν διαδηλωτή. Έχουμε τους αξιωματικούς από τους οποίους αύριο θα βγει το επιτελείο και ο μελλοντικός αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. Προσδιορίζω ότι οι τότε τριτοετείς δόκιμοι αξιωματικοί έχουν πια αποφοιτήσει». Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: γιατί τους πλήρώνει ο πολίτης; «Ο δόκιμος δεν έχει κουραστεί από τις συνθήκες εργασίας του, δεν έχει βρεθεί σε μια κατάσταση διλήμματος, δεν έχει έρθει αντιμέτωπος με τη διαφθορά, ούτε με τη βία, είναι ακόμα φοιτητής και σπουδάζει γνωρίζοντας ενσυνείδητα και περήφανα πως δεν θα εφαρμόσει το νόμο. Είναι εφιαλτικό για μια δημοκρατία», μου λέει η κα Τσουκαλά.
Για παράδειγμα, το Γραφείο Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας έχει συσταθεί από την εποχή Παπουτσή, αλλά δεν έχει λειτουργήσει ακόμα. Φαίνεται πως ακόμα κι αυτός ο συμβολικός έλεγχος είναι απαράδεκτος στα μάτια της αστυνομίας
Οι αστυνομικοί ξέρουν πως ο νόμος είναι κοινωνική κατασκευή, ξέρουν τις διαφορές μεταξύ παγανισμού και χριστιανισμού, έχουν καλό θεωρητικό υπόβαθρο. «Μπαίνουν με πανελλήνιες, το επίπεδο είναι αρκετά ψηλό γιατί υπάρχουν φοιτητές που έχουν μπεί με μέσο όρο 18. Όταν στην επόμενη διάλεξη, με τους ίδιους δόκιμους, για να διελευκάνω το ζήτημα, τους έθεσα το ερώτημα αν γνωρίζουν τα κύρια σημεία του καθεστώτος το οποίο επικαλούντο, μου έκαναν μια παρα πολύ καλή έκθεση των κύριων χαρακτηριστικών του φασισμού εισερχόμενοι σε εντυπωσιακές λεπτομέρειες όπως των διαφορών μεταξύ φρανκισμού και ναζισμού στα θέματα του τραπεζικού συστήματος, στα θέματα της αντιμετώπισης του εβραϊκού στοιχείου. Γνώριζαν πάρα πολύ καλά για το τι μιλούσαν όπως ήξεραν πολύ καλά πως στο φασιστικό καθεστώς το άτομο ουσιαστικά εξαλείφεται γιατί διαχέεται στη μάζα. Όσοι δόκιμοι πήραν τον λόγο γνώριζαν πάρα πολύ καλά τι είναι ο φασισμός». Στις 28 Νοεμβρίου το περιοδικό Unfollow, μετά από ρεπορτάζ για το ίδιο ζήτημα, δημοσίευσε απάντηση της ΕΛ.ΑΣ. σχετικά με το αποτέλεσμα της διερεύνησης των καταγγελιών σχετικά με τους «περήφανους φασίστες» δοκίμους της Σχολής Αξιωματικών.
Μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας πιστεύει πως «ο φασισμός πάει πακέτο με την εξαθλίωση», πως «ο φασισμός στηρίζεται από τους φτωχούς» και «η κρίση κάνει τον λαό φασίστες». Αυτά τα μορφωμένα, και ομολογουμένως έξυπνα, παιδιά πώς είναι δυνατόν να έχουν τέτοιες απόψεις; «Ιστορικά, η Γερμανία του μεσοπολέμου ήταν η χώρα που παρήγαγε πάρα πολλούς νομπελίστες στις θετικές επιστήμες, ήταν η χώρα η οποία διέπρεπε σε επίπεδο τεχνών, φιλοσοφίας και πολιτισμού. Όπως αυτό δεν σημαίνει ότι οι φιλόσοφοι ήταν οι κύριοι εκφραστές του φασισμού, έτσι δεν πρέπει να μπερδεύουμε το επίπεδο της παιδείας με τις κυρίαρχες πολιτικές πεποιθήσεις. Δεν είναι απαραίτητα αμόρφωτος κι απαίδευτος όποιος ασπάζεται τον φασισμό. Στην περίπτωση της Σχολής Αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ, δεν είναι οι διδάσκοντες που εκφασίζουν τους δόκιμους, ένας καθηγητές νομικής που κάνει μάθημα ποινικής δικονομίας διδάσκει όπως θα δίδασκε και στη Νομική Σχολή. Ο εκφασισμός προέρχεται από τους εκπαιδευτές της αστυνομίας, είναι η ίδια η αστυνομία που εκφασίζει συνειδητά τους μελλοντικούς αξιωματικούς της. Αυτό πιθανότατα επιτάθηκε μετά την είσοδο της Χρυσής Αυγής στο κοινοβούλιο, οπότε μπορούμε να το αποδώσουμε στην πρόσφατη πολιτική συγκυρία. Ο άλλος λόγος είναι ιστορικός, η αστυνομία όπως την έχουμε γνωρίσει στην Ελλάδα ήταν ανέκαθεν αυταρχική. Υπάρχει πολύ βεβαρημένο ιστορικό αυταρχισμού στους κόλπους της αστυνομίας, δεν έχει ποτέ συντελεστεί πραγματικά η λεγόμενη αποχουντοποίηση. Κουκουλώθηκε το θέμα για να μπορέσει η χώρα να προχωρήσει μπροστά. Πιστευόταν τότε πως ο εκδημοκρατισμός της αστυνομίας θα προέκυπτε τελικά από τη δυναμική των κοινωνικών μετασχηματισμών, ως κομμάτι του ευρύτερου εκδημοκρατισμού της κοινωνίας».
Το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι οι άνδρες των διμοιριών ΜΑΤ φεύγουν για την υπηρεσία τους χωρίς να φέρουν τα διακριτικά τους.
Δεν ήταν εντελώς άστοχο αυτό; «Όχι, με την έννοια πως καποτε ο κύριος Σκουλαρίκης έκανε μια συνειδητή προσπάθεια εκδημοκρατισμού της αστυνομίας και τότε μπήκαν στο σώμα άτομα τα οποία είχαν δημοκρατικές πεποιθήσεις. Αυτός ο σπόρος που έριξε ο Σκουλαρίκης ρίζωσε, τα άτομα αυτά ανέβηκαν τις κλίμακες της ιεραρχίας και είχαμε μέχρι πρότινος πολλές δεκάδες υψηλόβαθμων αξιωματικών με δυνατό δημοκρατικό φρόνημα. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους οι αξιωματικοί αυτοί αποστρατεύτηκαν από τον κ. Δένδια. Επομένως το πρόβλημα είναι ευρύτερο, ακόμα και αν σε βάθος χρόνου καλλιεργήσει κανείς ένα κύμα εκδημοκρατισμού, την στιγμή που ο πολίτης θα προσδοκει να δρέψει τους καρπούς εμφανίζεται ένας υπουργός και το ξεριζώνει όλο και ξαναβρισκόμαστε στο σημείο μηδέν ή υπό το μηδέν».
Πριν λίγες εβδομάδες έγινε στο κέντρο της Αθήνας ένα συνέδριο για τον εκδημοκρατισμό της αστυνομίας. Η κυρία Τσουκαλά συμμετείχε και ανέβηκε στο βήμα των ομιλητών. Υπάρχει περίπτωση να συμβεί αυτό στ’ αλήθεια; «Οι δύο έννοιες είναι αντινομικές, εξ’ ορισμού η αστυνομία είναι ένα σώμα καταστολής και αυταρχικό, δεν μπορεί ποτέ να είναι δημοκρατικό. Ιδεατά μιλώντας, πάντα θεωρούμε πως στο μέτρο του δυνατού πρέπει να υφίσταται ένας ικανοποιητικός πολιτικός έλεγχος ώστε να μην εκτρέπεται συχνά από το πλαίσιο του νόμου. Εγώ θα μίλαγα για σύννομη αστυνομία, θέλω οι αστυνομικοί να ενεργούν με βάση το νόμο, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο».
Καποτε ο κύριος Σκουλαρίκης έκανε μια συνειδητή προσπάθεια εκδημοκρατισμού της αστυνομίας και τότε μπήκαν στο σώμα άτομα τα οποία είχαν δημοκρατικές πεποιθήσεις. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους οι αξιωματικοί αυτοί αποστρατεύτηκαν από τον κ. Δένδια.
«Το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι οι άνδρες των διμοιριών ΜΑΤ φεύγουν για την υπηρεσία τους χωρίς να φέρουν τα διακριτικά τους. Σύμφωνα με το νόμο από το 2009 στο κράνος και την ασπίδα υπάρχει ένα γεωμετρικό σχήμα που συμβολίζει την διμοιρία και στο κράνος πρέπει να υπάρχει επιπλέον ένας τετραψήφιος αριθμός που τα δύο πρώτα ψηφία παραπέμπουν στην διμοιρία και τα δύο τελευταία στην ταυτότητα του αστυνομικού. Τα σχήματα υπάρχουν, αλλά έχετε δεί ποτέ αριθμούς; Είτε λείπουν από το κράνος, είτε είναι δυσδιάκριτα ή παραποιημένα, και οι αστυνομικοί ξεκινούν για υπηρεσία χωρίς αυτά. Γιατί οι διμοιρίτες και οι ανώτεροί τους δέχονται εκ των προτέρων πως οι αστυνομικοί ξεκινούν την υπηρεσία τους χωρίς διακριτικά; Αν μιλήσω με όρους ποινικού δικαίου, πρόκειται για ενδεχόμενο δόλο. Το εκ των υστέρων επιχείρημα πως υπάρχει βία στις διαδηλώσεις ακούγεται εύλογο στον απλό πολίτη, όταν όμως ξέρεις πως ο αστυνομικός έχει εκ των προτέρων παρανομήσει χωρίς να φοράει τα διακριτικά του, αποδεχόμενος ότι μπορεί ενδεχομένως να αδικοπραγήσει επειδή ακριβώς δεν θα μπορέσει να ταυτοποιηθεί, καταλαβαίνει κανείς ότι εκεί είναι το πρόβλημα».
Και ποιός φταίει για αυτό; «Δεν νοείται διμοιρία χωρίς πειθαρχία. Ο διμοιρίτης την ώρα της δράσης έχει πλήρη εποπτεία του τι κάνουν οι άνδρες του. Κι επειδή ο διμοιρίτης είναι που ξέρει πολύ καλά και γρήγορα ποιός είναι υπεύθυνος, συγκαλύπτει. Και συγκαλύπτεται από τον ιεραρχικά ανώτερο του που με τη σειρά του συγκαλύπτεται από την κορυφή της ηγεσίας».
Στις 15/11 ο πρόεδρος της Ένωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας Μάριος Λώλος, συζήτησε με τον αρχηγό της ΓΑΔΑ αντιστράτηγο Μιχαιρίνα για να διασφαλίσει την ασφάλεια των φωτορεπόρτερ κατα τον τριήμερο εορτασμό του Πολυτεχνείου. Παρουσία του, ο αρχηγός της ΓΑΔΑ τηλεφώνησε στον διοικητή ΥΜΕΤ και ΥΑΤ για το θέμα δίνοντας σαφείς εντολές για να μη παρενοχληθούν φωτορεπόρτερ και λέγοντας «έχω δώσει τον λόγο μου στον πρόεδρο, μη φανώ ανακόλουθος». Τέσσερις ώρες μετά, ο φωτορεπόρτερ Γιάννης Λιάκος χτυπιέται από άνδρα των ΜΑΤ. Η αστυνομία λέει ανοιχτά στους δημοσιογράφους «σας κοροϊδεύω» ή ο αρχηγός της ΓΑΔΑ δεν μπόρεσε να επιβάλλει την εντολή του ή ο διοικητής των ΜΑΤ δεν μπόρεσε να επιβληθεί;. «Έχουμε πολλά επίπεδα αυτονόμησης, δεν ξέρουμε αν το επίπεδο αυτονόμησης ξεκινάει από τη ΓΑΔΑ ή από τη διοίκηση των ΜΑΤ. Αυτό που ξέρουμε είναι πως μια εντολή που δόθηκε ρητά δεν τηρήθηκε».
«Η αυτονόμηση της αστυνομίας είναι ένα ζήτημα μεγάλο, η αστυνομία είναι ένα σώμα το οποίο στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης διατήρησε την ισχύ του, απορρόφησε την χωροφυλακή, και σε βάθος χρόνου χωρίς να επέλθει ποτέ κάποια ουσιώδης κάθαρση διαιώνισε τον αυταρχισμό. Η αστυνομία αυτό που επιδιώκει ανα πάσα στιγμή είναι να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της. Την προώθηση των όποιων συντεχνιακών αιτημάτων της και τη διασφάλιση της εξουσίας της. Η εξουσία είναι διπλή: ο ιδεολογικός πόλος, ακροδεξιός και φασιστικός τα τελευταία χρόνια, και ο άλλος πόλος που είναι οικονομικός, αυτό που συνήθως αποκαλούμε “διαφθορά” και “παράνομο κεφάλαιο”. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα ισορροπεί η αστυνομία, αυτά όμως δεν συμπίπτουν απαραίτητα, αυτονομούνται πολλές φορές και εντός της αστυνομίας».
Η κυρία Τσουκαλά μένει μόνιμα στο Παρίσι. Πώς είναι εκεί τα πράγματα, μήπως είμαστε υπερβολικοί στην εντός των συνόρων κριτική; «Η αστυνομία εκεί είναι πολύ βίαιη, πρόσφατα σκότωσε έναν οικολόγο διαδηλωτή και τα τελευταία χρόνια οι ειδικές μονάδες καταστολής έχουν τυφλώσει πολλούς διαδηλωτές χρησιμοποιώντας flashball. Η ουσιώδης διαφορά είναι μία: εκεί γνωρίζουν πως αν παρεκτραπούν κινδυνεύουν να τιμωρηθούν, δεν υπάρχει διαδεδομένη αίσθηση ασυδοσίας. Εκεί μπορεί μεν να πέθανε ένας διαδηλωτής και η αστυνομία να προσπάθησε αρχικά να απεμπολήσει τις ευθύνες της, αλλά λίγες μέρες αργότερα αποκαταστάθηκε η αλήθεια και απαγορεύτηκαν οι χειροβομβίδες κρότου-λάμψης που προκάλεσαν τον θάνατο του διαδηλωτή. Στην Ελλάδα δεν νομίζω να γίνει ποτέ κάτι ανάλογο. Αυτό που διαπιστώνω είναι πως στην Ελλάδα η αίσθηση της ασυδοσίας, που οξύνθηκε από το 2008 και μετά, εδραίωσε μια στρεβλή αντίληψη στην αστυνομία η οποία νομοτελειακά δεν μπορεί να οδηγεί παρα σε μια κλιμάκωση. Διαπιστώνω πως κατά καιρούς, παλαιότερα, υπήρχαν κάποιες αναστολές που τώρα έχουν αρθεί».
Το 50% της ΕΛ.ΑΣ. ψήφισε την Χρυσή Αυγή. Μήπως αυτο τα εξηγεί όλα; «Είναι δύσκολο να πούμε τι επιδιώκεται από την εκάστοτε ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. Υπάρχουν αστυνομικοί που έχουν δημοκρατικό φρόνημα και δεν είναι διεφθαρμένοι, υπάρχουν αστυνομικοί που καταγγέλουν την βία τόσο κατά των διαδηλωτών όσο και των μεταναστών. Το θέμα είναι ότι η η συνολική εικόνα της αστυνομίας που βγαίνει προς τα έξω είναι αρνητική και ότι η ηγεσία της αστυνομίας δεν κάνει καμία κίνηση για να επιφέρει κάποια – συμβολική έστω κάθαρση – κι εκεί συμπαρασύρεται όλο το σώμα. Για παράδειγμα, το Γραφείο Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας έχει συσταθεί από την εποχή Παπουτσή, αλλά δεν έχει λειτουργήσει ακόμα. Φαίνεται πως ακόμα κι αυτός ο συμβολικός έλεγχος είναι απαράδεκτος στα μάτια της αστυνομίας».
