Η δουλειά του ανταποκριτή στον τομέα της δημοσιογραφίας είναι ίσως η πιο αξιοζήλευτη. Είναι αυτοί που παράγουν τις ειδήσεις που αναπαράγουν όλοι οι υπόλοιποι που είναι κολλημένοι στα γραφεία τους. Ταξιδεύουν, γνωρίζουν τον πλανήτη, ανακαλύπτουν τον κόσμο, τη στιγμή που υπόλοιποι πατάνε ανελέητα το αριστερό κουμπί του ποντικιού τους πηγαινοερχόμενοι από κοινωνικό δίκτυο σε κοινωνικό δίκτυο.
Για να το πετύχεις πρέπει όμως να το θες. Να είσαι έτοιμος να εγκαταλείψεις τη σταθερή σου βάση, την χώρα, να είσαι έτοιμος ν’ αφήνεις πίσω ανά τακτά χρονικά διαστήματα τις συνήθειες που έχεις αποκτήσει σε κάθε τόπο που εργάζεσαι. H Mατίνα Στεβή-Γκρίντνεφ το ήθελε, το έκανε και τώρα είναι ανταποκρίτρια στην Αφρική για την The Wall Street Journal. Έδρα της είναι το Ναΐρόμπι. Εκεί έχει μεταφερθεί και μετά τον θάνατο του Νέλσον Μαντέλα το «κέντρο» των ανταποκριτών αφού η Νότια Αφρική έπαψε να είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος. Πέρα από αυτό, όπως θα διαβάσετε και στη συνέντευξη η πρωτεύουσα της Κένυας είναι μια από τις πιο αναπτυσσόμενες της περιοχής, έχει διάφορα κοινά με την Αθήνα αλλά όπως και στην υπόλοιπη ήπειρο είναι βαθιά χαραγμένο το στοιχείο της εκμετάλλευσης του δυνατού στον αδύνατο.
Κένυα, κατά τη διάρκεια των βίαιων εκλογών που έγιναν τον Αύγουστο του 2017. / Φωτογραφία: Neha Wadekar
Απ’ ότι διαβάζω το Ναϊρόμπι είναι σχετικά μικρό σε σχέση με τα περίπου 50 εκατομμύρια της Κένυας. Είναι σαν την Αθήνα. Έχει τέσσερα εκατομμύρια και έχει μια αντίστοιχη ανάπτυξη. Αυτό που είναι αυτό που είναι χυμένο παντού. Προφανώς είναι σε μια αρχική φάση αστικοποίησης και αστικοκεντρισμού. Το 60-70% της χώρας απασχολείται ακόμα στην γεωργία και στην κτηνοτροφία. Δυστυχώς σε πολλές πρωτεύουσες, ακόμα και το Ναϊρόμπι που είναι πρώην αποικιοκρατική, βρετανική πρωτεύουσα, η ρυμοτόμηση και η δομή τους, δεν σχεδιάστηκε σωστά.
Αυτό τι σημαίνει; Ότι από τη μία υπάρχει ένα κέντρο που σε όλες τις πρώην αποικιοκρατικές πρωτεύουσες, λέγεται CBD (central business district) που είναι αρκετά οργανωμένο. Οι δρόμοι είναι ήσυχοι, έχει πάρκα και όλο το κομμάτι που έχει να κάνει με την εμπορική και οικονομική κίνηση της πόλης. Από την άλλη όμως, όσον αφορά στον αστικό ιστό, στα κομμάτια της πόλης όπου ζει ο πολύς κόσμος μοιάζει με αυτό που λένε οι Βραζιλιάνοι, «φαβέλες». Είναι ουσιαστικά, σκέλη της πόλης, όπου δεν υπάρχουν δομές, δεν υπάρχει αποχέτευση, τρεχούμενο νερό, το δίκτυο του ηλεκτρικού είναι πανάκριβο για τον πληθυσμό αυτό και είναι ένα γκέτο που γειτνιάζει με πολύ πλούσιες γειτονιές.
Είναι σαν τη Λατινική Αμερική δηλαδή; Ναι. Έχει αυτή την αντίθεση, απλά η Λατινική Αμερική έχει ακόμα μεγαλύτερη αστική ιστορία. Οι πρωτεύουσες της έχουν βαθύτερη ιστορία απ’ ότι οι αφρικανικές και να φανταστείς ότι το Ναϊρόμπι λειτουργεί και σχετικά καλά. Πηγαίνεις σε άλλες πρωτεύουσες όπως η Νταρ Ες Σαλάμ και επικρατεί παράνοια. Ακόμα και σε γειτονικές χώρες, έχεις τρομερές διαφορές. Καλύβα, ουρανοξύστης ένα τσιγάρο δρόμος.
Αυτό για όποιον έχει μεγαλώσει σε ευρωπαϊκή πόλη, ακόμα και στην Αθήνα που έχει τα δικά της προβλήματα, είναι κάπως γοητευτικό ή είναι απελπιστικό; Δεν είναι καθόλου γοητευτικό. Είναι πολύ στενάχωρο. Είμαι εδώ, σχεδόν τέσσερα χρόνια, και μέσα σε αυτά έχω παρακολουθήσει ότι υπάρχει, ας πούμε, οικονομική πρόοδος, αλλά είναι τόσο άσχημη και τόσο ακραία η διανομή του πλούτου που βλέπεις ότι το 95% του κόσμου, παραμένουν φτωχοί. Φτωχοί με την διεθνή έννοια του φτωχού. Με τον ορισμό του ΟΗΕ, το οποίο είναι πάρα πολύ δυσάρεστο και το βλέπεις στη ζωή του κόσμου. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι εδώ υπάρχει και το ζήτημα των φυλών. Πέρα από το Ναϊρόμπι, κάποιες περιοχές της χώρας είναι αρκετά πιο εύρωστες.
Τι παράγουν; Η Κένυα είναι αρκετά τυχερή γιατί έχει τσάι, καφέ, και είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας τριαντάφυλλων. Κάθε πρωί φεύγουν αεροπλάνα-ψυγεία με τόνους τριαντάφυλλα και πάνε στην Ολλανδία για να δημοπρατηθούν. Η οικονομία έχει κάποια βάση στον πρωτογενή τομέα, αλλά και στον δευτερογενή, βλέπεις δυστυχώς, όμως ότι δεν γίνεται σωστή διανομή του πλούτου και αυτό είναι λόγω της κακής διαχείρισης.
Το πολίτευμα, δημοκρατία; Δημοκρατία από το 1994. Πέρασαν σχεδόν 20 χρόνια από την ανεξαρτησία από τους Βρετανούς, που έγινε την δεκαετία του 1970, μέχρι να διεξάγουν δημοκρατικές εκλογές. Επίσης, μόλις περάσαμε μια πολύ δύσκολη εκλογική περίοδο.
Δηλαδή; Είχαμε εκλογές τον Αύγουστο που ακυρώθηκαν από το ανώτατο δικαστήριο. Είναι η τέταρτη φορά στην παγκόσμια ιστορία που ανώτατο δικαστήριο έχει ακυρώσει εκλογικό αποτέλεσμα. Σύμφωνα με το ανώτατο δικαστήριο έγιναν διάφορα παρατράγουδα στην διαδικασία. Κάνανε δεύτερες εκλογές, τις οποίες μποϊκόταρε η αντιπολίτευση, με αποτέλεσμα να ψηφίσει μόνο το 30% της χώρας και ο πρόεδρος κέρδισε με 98%. Πολύ άσχημα πράγματα, για μια χώρα που γενικά και σε επίπεδο ελευθερίας του λόγου αλλά και ευρύτερων δημοκρατικών θεσμών, είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από το μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής. Όχι, ότι είναι τέλεια, αλλά είναι σίγουρα πολύ πιο ελεύθερα και δημοκρατικά τα πράγματα εδώ απ’ ότι στις γειτονικές χώρες.
Θα έλεγες πως είναι επικίνδυνα; Όχι, δε θα το χαρακτήριζα επικίνδυνα αλλά θα έλεγα ότι πλέον όλες οι πρωτεύουσες σε όλον τον κόσμο έχουν αρχίσει και μοιάζουν πάρα πολύ. Και απαιτούν τα ίδια ένστικτα απ’ αυτούς που ζουν εκεί. Δηλαδή το ένα είναι να ξέρεις που πας. Tο πιο επικίνδυνο πράγμα που μπορείς να κάνεις στην Κένυα είναι να οδηγήσεις το βράδυ γιατί δυστυχώς οι δρόμοι δεν είναι καλοί, τα αυτοκίνητα είναι συχνά σε κακή κατάσταση, μπορεί να μην έχουν φανάρια και κανένας δεν τηρεί, όχι τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, βασικές αρχές στο να μην είμαστε ζούγκλα. Οπότε εγώ ας πούμε έχω δει ανθρώπους να σκοτώνονται βράδυ ή πεζούς επειδή περνούσαν τον δρόμο στο άσχετο. Δηλαδή σε αυτή τη χώρα η πιθανότητα του να σε κλέψουν είναι η ίδια με το να σε κλέψουν στο μετρό στην Αθήνα ή στο Brixton το βράδυ.
Σε ελικόπτερο της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ κάπου πάνω από τη Σομαλία/ Φωτογραφία: Christina Goldbaum
Υπάρχει ένα αλλά όμως. Αυτό που είναι πολύ δύσκολο και δεν ξέρω αν μπορώ να στο περιγράψω καλά, είναι ότι επειδή είναι τόσo κακή η κατάσταση σε επίπεδο υποδομών, συνειδητοποιείς ότι η πιθανότητα να σου συμβεί κάτι κακό από μία κουλαμάρα, τύπου έπεσε κάτι από το φορτηγό του μπροστινού που δεν έχεις standards στο πως φόρτωσαν, γιατί δεν υπάρχει αρχή που να ελέγχει τα φορτία και ξαφνικά εκεί μια ωραία πρωία που είμαι στην κίνηση σκάει το κιβώτιο του πάνω μου. Μπορείς να την πάθεις από πράγματα εντελώς καθημερινά. Η κυρία που δουλεύει στο σπίτι μου, που καθαρίζει το σπίτι, σώσαμε το παιδί της τελευταία στιγμή, δεν είχε πάει σε τρία δημόσια νοσοκομεία με οξεία εγκεφαλίτιδα που το παιδί το στέλνανε σπίτι με ασπιρίνες επί μία βδομάδα. Δε το καταλάβαιναν.
Δεν έχουμε φτάσει στο σημείο να επιβεβαιωθεί μια πρόβλεψη που υπήρχε παλιότερα ότι από την Αφρική θα προκύψει η νέα υπερδύναμη; Όχι, δε θα το ‘λεγα. Η ραγδαία πρόοδος δεν είναι ποτέ όμορφη, βλέπεις πάρα πολύ σκληρές αντιθέσεις, βλέπεις τρομερά ότι ειδικά οι νεαροί άντρες και στη Νιγηρία και στην Κένυα και σε διάφορες χώρες αγωνίζονται για την επιβίωση τους. Η μεγάλη συζήτηση είναι αν διάφορες αφρικανικές χώρες μπορούν να αναπτύξουν ένα πολιτικό μοντέλο διακυβέρνησης αλλά πιο πολύ με την απλή έννοια της διακυβέρνησης του «πώς θα κυβερνήσουμε τους εαυτούς μας.» Γιατί όταν περνάμε κοντά σε χώρες όπως η Αγκόλα, όπως η Μοζαμβίκη βλέπουμε ότι παραμένει έντονα το στοιχείο της εκμετάλλευσης του φυσικού πλούτου από άλλα κράτη όπως η Κίνα για παράδειγμα. Οπότε υπάρχει ένας λόγος που όλες οι μεγάλες δυνάμεις θέλουν να έχουν μια βάση.
Στην Κένυα ποιος είναι αυτός; Υπάρχουν μεγάλες στρατιωτικές βάσεις και επιχειρήσεις των Αμερικανών όπως και των Κινέζων. Είναι λόγω της θέσης. Βρίσκεται στην Ανατολική πλευρά της ηπείρου, εδώ που είμαι εγώ που γειτνιάζει και κοιτάει αντικριστά την Υεμένη, τον Αραβικό κόλπο και τον Αραβικό κόσμο, και ειδικά στο Κέρας της Αφρικής που είναι ουσιαστικά η πίσω αυλή του αραβικού κόσμου. Προφανώς και έχει τεράστιο ενδιαφέρον, έχει τεράστιο πλούτο, απλά δεν έχω δει τίποτα που να με πείθει ότι θα μπορέσουν οι κάτοικοι, οι πολίτες αυτών των χωρών, οι ηγεσίες τους, να το κάνουν δικό τους. Φοβάμαι ότι θα συνεχίσουμε σε ένα διαφορετικό μεν, αλλά ουσιαστικά το ίδιο μοντέλο εκμετάλλευσης.
Με τους ντόπιους η συνεννόηση είναι εύκολη; Πάρα πολύ γιατί είναι αγγλόφωνοι. Κοιτά κάποια πράγματα ξεκινούν από μία κοινή βάση, υπάρχει μία σοβαρή μεσαία τάξη, είναι μία χώρα η οποία παρόλο που εξακολουθεί να μην είναι «σαν τις δυτικές», έχει αναπτυχθεί αρκετά για να έχει μία μεσαία τάξη. Επίσης εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης σημαίνει τα παιδιά που είναι στη δικιά μας τη γενιά ή νεότερα, έχουν ακριβώς τις ίδιες καταναλωτικές συνήθειες μ’ εμάς. Θέλω να πω, ειδικά όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας κι όλα αυτά τα σημεία που έχουν να κάνουν με τη γενιά μας, κάνουν εμένα και τον Κενυάτη που πάνω κάτι έχει το ίδιο εκπαιδευτικό και κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο, να έχω πολλά περισσότερα κοινά μαζί του, από κάποιον πάρα πολύ φτωχό στην Αγγλία.
Η ζωή πώς είναι; Θα έλεγα ότι κάθε μήνα είμαστε σε φάση τεράστιας ανάπτυξης στο κομμάτι της διασκέδασης, δηλαδή κάθε μήνα υπάρχει και κάτι καινούργιο. Από άποψη φαγητού είναι αρκετά συντηρητικοί γιατί υπάρχουν φανταστικές πρώτες ύλες αλλά η ντόπια κουζίνα είναι χάλια γιατί όπου πήγαν οι Άγγλοι τα έκαναν μαντάρα με την κουζίνα. Έχει πολύ φύση. Το Ναϊρόμπι παλιά το αποκαλούσαν η «πράσινη πόλη στον ήλιο» γιατί έχει τρελή βλάστηση. Ακόμα έχουν αρχίσει και κενυάτες και ξένοι που ζουν εδώ και ανοίγουν μπαρ τα οποία είναι πιο πολύ πολυχώροι, σκέψου λίγο Bios αλλά σε απλή μορφή, που γίνονται φεστιβάλ, προβολές ντοκιμαντέρ που πας για ποτά, που έχουν καντίνες με διαφορετικά φαγητά.
Το ποτό πόσο έχει; Είναι ψηλά γιατί υπάρχουν μεγάλοι δασμοί, ειδικά το αλκοόλ, και υπάρχουν χώρες που υποτίθεται ότι είναι παραδοσιακά χριστιανικές και παραδοσιακά μουσουλμανικές οπότε θα σου έλεγα ότι η τοπική μπύρα είναι 3-4 δολάρια αλλά βάλτο με μια Fix δίπλα και σκέψου πόσο μεγάλη διαφορά είναι. Ενώ ένα τζιν τόνικ είναι 9 δολάρια άρα 7 ευρώ. Δεν είναι φτηνά. Το φαγητό είναι πολύ πιο ακριβό. Το χειρότερο είναι το κρασί. Έχει τα χειρότερα κρασιά γιατί κάνουν εισαγωγή όλα τα χάλια κρασιά από τη Νότια Αφρική, βάζουν ένα δασμό 20% οπότε καταλήγεις να πίνεις τα χειρότερα που οι Νοτιοαφρικάνοι δε θα ξέπλεναν ούτε το στόμα τους και τα πληρώνεις 20 δολάρια το μπουκάλι.
Υπάρχει αυτή η καταναλωτική μανία που υπάρχει σε εμάς; Καταναλωτική μανία όχι γιατί δεν υπάρχουν τόσα λεφτά και ειδικά φέτος λόγω των εκλογών και της κακής οικονομικής φάσης που πέρασε δεν υπάρχει πολύ ρευστό.
Το 2018, πως είναι η σχέση τους με τους δυτικούς; Νομίζω υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση με τους Βρετανούς, η οποία είναι μια σχέση καχυποψίας αλλά παράλληλα έχουν επιχειρηματικές σχέσεις μαζί τους. Απλά και οι Βρετανοί έχουν στη συμπεριφορά τους κατάλοιπα του παρελθόντος που μεγαλοπιάνονται και δε θέλουν να καταλάβουν ότι έχει αλλάξει το αφεντικό και η διοίκηση γενικά. Οπότε κάτω από την επιφάνεια πάντα υποβόσκει αυτή η σχέση έντασης με τους Βρετανούς συγκεκριμένα. Με τους υπόλοιπους δεν έχουν κανένα πρόβλημα. Στο πλαίσιο των κοινωνικών-οικονομικών ανισοτήτων, οι πιο πολλοί λευκοί ζουν καλύτερα εδώ οπότε αυτό οπωσδήποτε δημιουργεί κάποιες τριβές και ζητήματα αλλά αυτό δε θα έλεγα σε καμία περίπτωση είναι πολιτικό ή ιστορικό είναι απλά το «είναι άσχημο να είσαι φτωχός».
Ορυχείο Μαρικάνα, Νότιος Αφρική/ Φωτογραφία: Salym Fayad
Όταν εσύ ζεις σε μια χώρα όπως η Κένυα σας αγγίζουν καθόλου τα προβλήματα του πρώτου κόσμου; Έγραψα κάτι όταν μετακόμισα πριν τρία χρόνια σε σχέση με την αντίθεση ανάμεσα στο δράμα της Ελλάδας και το πως ζω εδώ την πραγματικότητα Θα ήθελα να το αναφέρω αυτό και είναι κάτι που θα ήθελα να κάνω ως πιο μακροχρόνιο πρότζεκτ στο μέλλον. Όχι μόνο δεν είναι έτσι τα πράγματα εδώ, στους ανθρώπους αρέσει πάρα πολύ να συζητάνε για πολιτική. Αυτό που έχουμε εμείς το καφενείο, υπάρχει και εδώ αλλά δεν είναι μεμψίμοιροι, και αυτό ίσως είναι ενδιαφέρον και επιστημονικά να ερευνηθεί. Έχει να κάνει και με τη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού. Είναι πάρα πολύ νέοι και ούτως ή άλλως αν είσαι φτωχός, αν είσαι νέος έχεις ένα διαφορετικό δυναμισμό και τρέλα. Είναι αυτό που έλεγα η «μάχη». 24 ώρες «μάχη». Αυτό δημιουργεί μια ατμόσφαιρα παρά τις στερήσεις και τις δυσκολίες. Βέβαια, εδώ δεν είχαν για να χάσουν και προφανώς δε μπορούμε να συγκρίνουμε την Ελλάδα με την Κένυα, αλλά υπάρχει ένα πνεύμα του «μπορούμε να το κάνουμε». Κάτι άλλο που έχω ζήσει εδώ τα τελευταία χρόνια, που κινούμε πάρα πολύ σε διάφορες χώρες, είναι ότι έχω γίνει φίλη και έχω ζήσει από μέσα ελληνικές οικογένειες που ήρθαν στην Κένυα το 19ο αιώνα, το οποίο είναι φανταστικοί ιστορία.
Από που κατάγονται; Έφυγαν από την Τένεδο που τώρα είναι στην Τουρκία και πήγαν στο Μόσι στην Τανζανία για να κάνουν φυτείες καφέ. Ο πρώτος άνθρωπος που ηχογράφησε δίσκο στην Αφρική, στο Κονγκό ήταν Έλληνας. Σου μιλάω για 1890, αρχές 19ου αιώνα, και αυτοί οι άνθρωποι και τα παιδιά τους που είναι παιδιά τρίτης και τέταρτης γενιάς, είναι ακόμα στην ήπειρο και κρατάνε τις ρίζες τους με την Ελλάδα. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είχαν ένα πνεύμα επιχειρηματικό και περιπετειώδες το οποίο έχει εκλείψει εντελώς στην Ελλάδα. Δηλαδή τώρα ακούω ανθρώπους που γκρινιάζουν επειδή πρέπει να πάνε στο Άμστερνταμ για να δουλέψουν. Και σου λέει ο άλλος, ότι το 1880 πήρα τον αδερφό μου, μια τσάντα και μια κατσίκα και μπήκα σε ένα βαπόρι και βγήκα στο Ντάρ Ελ Σαλάμ και έκανα περιουσία. Ή οι Έλληνες που τρέχουνε το τελευταίο κλασικό ξενοδοχείο στο Χαρτούμ στο Σουδάν. Υπάρχουν κάτι φανταστικές ιστορίες Ελλήνων που πήρανε ρίσκα και έκαναν κάτι για τον εαυτό τους σε μία περίοδο που η Ελλάδα ήταν πάρα πολύ φτωχή. Και το βλέπω και με αυτή τη φοβία «α, στην Αφρική πως ζεις;». Μακάρι να ερχόσασταν και εσείς εδώ.
