Δήμος Αβδελιώδης: «Η τέχνη αν δεν ενθουσιάζει είναι κάτι άλλο. Το άλλο, ας το ψάξουν οι ψυχαναλυτές»

Ένας δημιουργός ταγμένος στον παιδευτικό, καθαρτικό ρόλο της θεατρικής τέχνης. Χρόνια.. Ένας σκηνοθέτης που ξέρει να «ιερουργεί» επί σκηνής, μεταγγίζοντας ένα μεταφυσικό ρίγος, είτε καταπιάνεται με τους τραγικούς, είτε με τον Μπέκετ. Ο Δήμος Αβδελιώδης, συνεπής στις σκηνικές και ιδεολογικές αρχές του, είπε το «ναι» στο έργο του Χριστόφορου Χριστοφή «Τουλούζ-Λωτρέκ – Η φαντασία της αμαρτίας», που μεταφέρθηκε, σε δική του σκηνοθεσία- διδασκαλία ερμηνείας, για πρώτη φορά στη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Ολύμπια, με τον Θανάση Τσαλταμπάση και τη Βερόνικα Αργέντζη, συνοδεία του κουαρτέτου εγχόρδων L’anima (Τελευταίες παραστάσεις απόψε και αύριο).

Γιατί ενθουσιάστηκε τόσο με το νέο κείμενο, με την κινηματογραφική δομή, για τον εμβληματικό μετα-ιμπρεσιονιστή Γάλλο δημιουργό, που, όπως επισημαίνει στο σκηνοθετικό του σημείωμα και ο ίδιος, «παρά την στέρηση της αγάπης από τους γονείς του, και την περιθωριοποίησή του από την μειονεκτική εικόνα ενός σώματος νάνου στο οποίο τον καθήλωσε η ασθένεια πριν μπει στην εφηβεία, ο Λωτρέκ, χωρίς ίχνος κατωτερότητας, βλέπει κατάματα την αλήθεια, με πηγαία γενναιοφροσύνη και κατάφαση για το θαύμα της ζωής»; Γιατί δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την ταινία του το 2019 και θα συνεχίσει το 2023; Γιατί οργίζεται με την τελευταία δουλειά του Ρομέο Καστελούτσι, «Bros», που παρακολουθήσαμε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση;

Καταρχάς, ποια είναι η σχέση σας με το έργο του Τουλούζ-Λωτρέκ; Και τι ακριβώς βλέπουμε επί σκηνής για τον Τουλούζ Λωτρέκ στο έργο του Χριστοφή;  Τον Τουλούζ Λωτρέκ τον λάτρευα, χωρίς να ξέρω το γιατί, όταν  απέκτησα μια εγκυκλοπαίδεια Τέχνης. Ζωγράφιζε με έναν εντελώς μοναδικό τρόπο. Ακόμα και ο Σεζάν, οι μεγάλοι στυλίστες, δεν με συγκινούσαν τόσο . Κι όταν ο παλιός συνάδελφος, ο κινηματογραφιστής Χριστόφορος Χριστοφής μου έστειλε τα θεατρικά του έργα, μεταξύ των οποίων και ο «Λωτρέκ», χωρίς να ξέρω ότι είναι και θεατρικός συγγραφέας, μου άρεσε πολύ η γραφή του. Δεν είχε σχέση με την ελληνική ηθογραφία. Είχε η γραφή του ένα στυλ όπου διέκρινα επιρροή από την αρχαία τραγωδία.

Δηλαδή;  Φτιάχνει σκηνές και, αντί Χορικών, βάζει μονόλογους, οπότε αποκαλύπτει τη βαθύτερη ουσία του έργου. Κι από όλα του τα έργα μου άρεσε θεώρησα αριστουργηματικά, μεταξύ άλλων, τον «Τουλούζ Λωτρέκ», κι ένα έργο  για τον Νιζίνσκι. Ο Χριστοφής γράφει με τη δραματουργία την κλασική. Με την έννοια των κανόνων της δραματουργίας, που έχουμε μάθει από τον Αριστοτέλη,  το εικός και το αναγκαίον, προσφέροντας οικεία ηδονή, ενώ ταυτόχρονα συναρπάζει γιατί ο λόγος του είναι περιεκτικός. Επιχειρεί εδώ μια προσωπογραφία του Τουλούζ Λωτρέκ μπαίνοντας στην καρδιά του καλλιτέχνη, με ενορατικότητα και έχοντας ξεσκονίσει όλες τις πληροφορίες γύρω από τη ζωή του. Σκέφτεται μέσα από τον κόσμο των Ιδεών και της Φιλοσοφίας, χωρίς να γίνεται  το έργο βαρετό.

Εξηγεί το έργο γιατί στράφηκε στην τέχνη και γιατί με αυτό τον τρόπο ώστε να εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους μετα-ιμπρεσιονιστές;  Δεν είναι αυτοβιογραφικό το έργο. Συλλαμβάνει τις τελευταίες ημέρες του Λωτρέκ. Ξεκινά από το θάνατό του. Και μετά κάνει ένα flash back, έχει μια κινηματογραφική δομή, που όμως λειτουργεί πάρα πολύ ωραία για το θέατρο. Και στο ρόγχο του θανάτου, βλέπουμε τις πιο σοβαρές σκηνές του, τον τρόπο που βιώνει τη ζωή.

Θανάσης Τσαλταμπάσης και Βερόνικα Αργέντζη

Ο ίδιος ο Τουλούζ-Λωτρέκ είχε αφήσει κείμενα;  Δεν νομίζω. Εμείς ό,τι γνωρίζουμε για αυτόν είναι μέσα από την τέχνη του και τον τρόπο που έζησε την ζωή του. Μέσα από τα περιστατικά της ζωής του. Μέσα από ντοκουμέντα συνέγραψε και το έργο ο Χριστοφής. Δεν το έκανε με αυθαιρεσία.  Είχε πλήρη γνώση του όλου θαύματος «Τουλούζ Λωτρέκ». Και νομίζω είναι πρωτότυπο έργο παγκοσμίως. Γιατί ο Λωτρέκ λατρεύεται σε όλο τον κόσμο, αλλά δεν νομίζω ότι ακόμα και στην πατρίδα του έχει γραφτεί μια σκηνική προσωπογραφία του ποτέ. Τον θεωρούν συνήθως όλοι έναν δυστυχισμένο νάνο.

Δεν ήταν δυστυχισμένος;  Ξαφνικά βλέπεις έναν Λωτρέκ που έζησε τη ζωή με όλη τη σημασία της λέξης. Δηλαδή, απολάμβανε αυτό που έκανε, απολάμβανε τους ανθρώπουΣ, απολάμβανε τη ζωή, δεν θεωρούσε τον έρωτα θέμα ενοχής, αλλά ελευθερίας, Και είχε ερωτικές σχέσεις με πολλές γυναίκες, που οι ίδιες τον πλησίαζαν. Κι όλα αυτά με ένα τρόπο που δεν είχε μέσα το στοιχείο της λαγνείας. Έτσι όπως τον περιέγραψε ο Χριστοφής είναι ο Μικρός Πρίγκιπας της Ζωγραφικής. Έχει ακριβώς το ίδιο πνεύμα με τον Εξυπερύ. Δηλαδή, όλη τη ζωή δεν είχε κακία για κανένα ον και  βλέπει με ενθουσιασμό τη ζωή και τους ανθρώπους. Επειδή έχει μια παιδική ψυχή που δεν έχει αλλοιωθεί, έζησε 36 χρόνια αλλά και ενενήντα να ζούσε, θα ήταν ο ίδιος. Όπως δεν μεγάλωσε το σώμα του, δεν γέρασε και η ψυχή του. Ο τρόπος που ζωγραφίζει έχει μια αστάθεια εξωτερικά, δεν έχει ένα στυλ, διαμορφώνεται ανάλογα με την στιγμή που συναντά τις ψυχές των ανθρώπων. Αλλά ο καλός δεν θα γίνει πιο καλός και ο κακός πιο κακός. Δεν κάνει γενικό πορτρέτο, όπως οι άλλοι ζωγράφοι, όπως και ο Ντα Βίντσι. ‘Έχει όλη την γκάμα των αισθημάτων.

Είναι ο ζωγράφος που αποτύπωσε την Μπελ Επόκ, τον κόσμο της νύχτας, του περιθωρίου, του καμπαρέ.  Θα έλεγα ήταν ο πιο ρεαλιστής. Μας λέει «δεν θα είμαστε ευτυχισμένοι άνθρωποι αν δεν απολαμβάνουμε την κάθε ημέρα». Δίνει μαθήματα ζωής με την προσωπική του στάση, όμως. Ταυτόχρονα, δίνει στους ανθρώπους τον καθρέφτη της ζωής τους. Κατέγραφε την αλήθεια. ’Ηταν τόσο ελεύθερος, σαν μικρό παιδί.

Πώς τον ζωντανεύετε στη σκηνή; Τα τελευταία χρόνια έχετε αναπτύξει έναν ιδιαίτερο τρόπο στην εκφορά του λόγου.  Από το 1994.

Αυτή η μέθοδος-αναζήτηση ξεκλείδωσε και τον Τουλούζ Λψτρέκ;  Είναι μέθοδος, που δεν πρέπει να φαίνεται. Γιατί πρέπει να είναι ενεργοποιημένες οι λέξεις για να μπορούν να παράγουν τόνους, ιδέες, αισθήματα -τα αισθήματα των ηρώων που παίζουν. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί με ψυχολογικούς κανόνες και ψυχαναγκαστική πίεση στους ηθοποιούς. Γίνεται όπως όταν τραγουδάς ένα τραγούδι. Αν τραγουδήσεις σωστά τις νότες τότε ευχαριστιέσαι και ευχαριστιούνται και οι άλλοι. Δεν είναι μια μέθοδος που αποτελεί την υποκειμενική μου άποψη για την τέχνη. Κι από μικρό «ατύχημα» ουσιαστικά, ανακάλυψα αυτούς του κανόνες.

Υπάρχει πάντα ένα αόρατο επομένως εσωτερικό νήμα που συνδέει τις δουλειές σας, από τον Ευριπίδη στον Επιτάφιο, στον Πλάτωνα, στον Χορτάτση, στον Παπαδιαμάντη, στον Βιζυηνό, στον Μπέκετ, ακόμα και στον Καραγκιόζη σου, και τώρα στον Λωτρέκ.  Είναι με τον ίδιο τρόπο καμωμένα όλα. Διδάσκω τους ηθοποιούς. Η πρώτη πρόβα ξεκινάει με την ερμηνεία του κειμένου. Πώς δηλαδή  αυτή η πρώτη φράση που έχουμε μπροστά μας θα πρέπει να ερμηνευτεί άμεσα. Ηχογραφώ αυτή την πρόβα, ηχογραφώ και τον τρόπο που πρέπει να ειπωθεί σωστά οι λέξεις.

Η τέχνη είναι αναπαράσταση, δεν είναι ζωή. Αν ήταν ζωή, θα είχαμε τις μονομαχίες που είχαν οι Ρωμαίοι στο θέατρο. Η τέχνη αναπαριστά τη ζωή. Είναι ένα έντεχνο γεγονός που προγραμματίζεται, επιλέγεται, γίνονται πρόβες και μετά ο κόσμος γνωρίζει ότι αυτό που συμβαίνει στη σκηνή δεν είναι κάτι που συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο. Θα πρέπει όλα να είναι έντεχνα. Επειδή είναι έντεχνα, τα απολαμβάνουμε.

Τα τελευταία χρόνια έχετε αφοσιωθεί με πάθος στο θέατρο. Γιατί δεν μπορούσατε να κάνετε και σινεμά; Γιατί έμεινε η ταινία σας το «Σατυρικό Δράμα των Αθηναίων» στα μισά, το 2019;  Αυτή τη στιγμή που μιλάμε είμαι σε πολύ καλές διαπραγματεύσεις για να ξεκινήσω τα γυρίσματα για την ταινία αυτή από του χρόνου.

Είναι φοβερό να πρέπει να συνεχιστεί από το 2019, το 2023 ένα φιλμ. Είναι τόσο εχθρικό το κλίμα και οι συνθήκες για να κάνει κάποιος σινεμά στην Ελλάδα;  Εμένα δεν μου αρέσει να κατηγορώ. Αλλά τα πράγματα είναι εξαιρετικά όντως δύσκολα. Καθένας για να κάνει μια ταινία πρέπει να έχει αρκετά χρήματα, δεν είναι όπως παλιά, που έδινε το Κέντρο Κινηματογράφου στον παραγωγό τουλάχιστον την α’ δόση, που ήταν αρκετά ικανή για να αρχίσεις τα γυρίσματα και μετά  δίνοντας κανονικά και οι υπόλοιπες δόσεις. Τώρα για να ξεκινήσεις τα γυρίσματα πρέπει να έχεις τα δικά σου χρήματα. Εκεί για τους ανεξάρτητους παραγωγούς είναι δύσκολα τα πράγματα. Οι περισσότεροι παραγωγοί έχουν χρήματα. Να κάνουν εξαίρεση για μένα; Εγώ δεν θα το ήθελα, δεν θα το ζήταγα ποτέ.

Από την περιπέτειά σας ως καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Αιγαίου, στη Χίο, για δυο περιόδους (1997-2000, 2003-2010) θα ήθελα να σας ρωτήσω, επειδή υπάρχει μια σιωπή, τι τρέχει με τα ΔΗΠΕΘΕ; Κάποια έκλεισαν, κάποια λαθροβιούν μεταξύ φθοράς κι αφθαρσίας, κάποια κάνουν παραστάσεις, κάποια όχι.  Ο θεσμός  των ΔΗΠΕΘΕ δεν φταίει σε τίποτα, όπως φταίει και η Δημοκρατία σε τίποτα. Οι άνθρωποι που χτίζουν τις σχέσεις μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δεν τα διαχειρίζονται σωστά, είτε είναι οι δημοτικές αρχές, είτε είναι οι ίδιοι οι καλλιτέχνες που αναλαμβάνουν τα θέατρα. Θέλανε να κλείσουν στη Χίο το ΔΗΠΕΘΕ και τελικά το κλείσανε. 2500 χρόνια έκανε να επανέλθει ο θεσμός των Θεωρικών, ώστε με μια δραχμή να παρακολουθούν οι πολίτες τις παραστάσεις, που δεν τις θεωρούσε ο Περικλής μόνο ψυχαγωγικές ,αλλά και παιδαγωγικές. Είναι αυτό που τόνωσε την Δημοκρατία και μπόρεσε η Αθήνα να αντιμετωπίσει τον περσικό κίνδυνο. Μόνο μέσα από τον πολιτισμό μπορούμε να αγγίξουμε το πνεύμα και το επίπεδο που βρίσκεται η ίδια η ύπαρξη, Αν δεν υπάρχει πολιτισμός σε μια χώρα δεν μπορεί να υπάρξει ούτε πολιτική, ούτε τίποτα. Αυτό είναι κοινό μυστικό. Και το θέατρο είναι αναγκαίο.

Υπάρχει μια βαριά ατμόσφαιρα στην Ελλάδα, με την νοσηρή ειδησεογραφία που αναπαράγεται και επιβάλλεται. Αφήνει χώρο σε αυτό που αποκαλείτε πολιτισμό;  Όλα αυτά προέκυψαν επειδή από ένα σημείο και μετά την διαπαιδαγώγηση την ανέλαβε η τηλεόραση. Όταν προβάλλει τα σίριαλ με τους killers, χωρίς να υπάρχει αιτιολογία -δεν θα αναφερθώ σε συγκεκριμένα πράγματα-, αν δείχνεις μόνο τα συμπτώματα της εγκληματικότητας και τα χτίζεις με ένα τρόπο που δεν αναδεικνύεις το αίτιο, για να φανεί ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι ασθενείς, διαπαιδαγωγείς με τον λάθος τρόπο. Οι άνθρωποι έχουν το θεϊκό όπλο της βούλησης και μπορούν να είναι θεοί είτε διάβολοι, Και προτιμούν να είναι διάβολοι. Τα πράγματα είναι δύσκολα. Και με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αλλά δεν είναι αργά ποτέ.

Μπορείτε και είστε αισιόδοξος.  Επειδή είναι το απόλυτο αδιέξοδο. Θα καταστραφούμε είτε από το κλίμα, είτε από τα πυρηνικά όπλα. Η πλειοψηφία του δυτικού κόσμου, που έχει ακόμα ελευθερία της έκφρασης, θα πρέπει να πιέσει τις ηγεσίες να βρεθεί ένας λογικός τρόπος, με εκατέρωθεν υποχωρήσεις. ‘Εβλεπα στις ΗΠΑ που βγήκαν κάποιες βουλευτίνες και είπαν στον Μπάιντεν να κάνει υποχωρήσεις. Και φάνηκε μια νότα αισιοδοξίας. Είναι κάποιοι άνθρωποι που σκέφτονται διαφορετικά και προς το καλύτερο. Δεν είναι ανύπαρκτο το «άλλο»  στον κόσμο μας.

Οι ΗΠΑ κατά τα άλλα γυρνάνε σε έναν Μεσαίωνα.  Δεν εκφράζει την κυβέρνησή της. Είναι μια μειοψηφία. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις ΗΠΑ έχει απόλυτη συνείδηση του τι είναι καλό και τι όχι.

Στην Ελλάδα ισχύει το ίδιο;  Εξακολουθώ να πιστεύω πως είναι μια χώρα με τεράστια παρακαταθήκη. Οι άνθρωποι ζούνε ακόμα τη ζωή. Δεν υπάρχει τόση κατάθλιψη, νομίζω, όπως αλλού. Θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα.

Το κοινό μας έχει αλλάξει με την πανδημία, την κρίση; Η τέχνη καλείται να απαντήσει σε νέα ζητούμενα, που δημιούργησε η απρόσμενη νέα συγκυρία;  Αυτό που συνέβη το περάσαμε πολύ δύσκολα, γιατί πέθαναν πάρα πολλοί άνθρωποι, όπως σε όλο τον κόσμο. Θαυμάζω όμως τους γιατρούς πώς άντεξαν με τόση πίεση. Πάντα θέλω να βλέπω το καλό. Το κακό με χαλάει. Κι είμαι σίγουρος ότι το κακό είναι ένα 10-15%. Δεν είναι περισσότερο. Επειδή αναπαράγεται από τις ειδήσεις κι όλα τα μέσα, γιατί έχει γίνει μόδα, χάνεται η αίσθηση της πραγματικότητας. Εγώ, ας πούμε, που έχω μάθει να βλέπω το καλό, βγαίνω στο δρόμο και βλέπω ένα δέντρο, μια νερατζιά, μια πορτοκαλιά, και μπορεί να με πιάσουν δάκρυα. Η ζωή είναι ένα θαύμα. Αν δεν το βλέπεις αυτό, καταλαβαίνεις ότι υπάρχει μια διαστροφή. Οι ειδήσεις, αλλά και στο θέατρο και στον κινηματογράφο αναπαράγουν το κακό. Το οποίο είναι μια πλάνη. Το δυστοπικό για να το κατανοήσει κανείς πρέπει να δειχθείκαι το αντίθετό του. Διάβαζα για τον Ρομέο Καστελούτσι που ανεβάζει στη σκηνή αστυνομικούς και δίνει οδηγίες από το μικρόφωνο. Αυτός ο άνθρωπος μπορεί να είναι ως μυαλό ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης του κόσμου. Αλλά το μυαλό του το βάζει στην υπηρεσία της νοσηρότητας. Εθίζει τον κόσμο στη βία. Την κάθαρση ο Καστελούτσι την αντικαθιστά με ωμή βία. Αν ήμουνα στη Στέγη που παίχτηκε θα αντιδρούσα. Η τέχνη αν δεν ενθουσιάζει είναι κάτι άλλο. Το άλλο ας ψάξουν να το βρουν οι ψυχαναλυτές.