Δεν θα πω ψέματα. Οι εικόνες των παιδικών μου χρόνων στο καφενείο του παππού μου στο χωριό έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη μου. Ο παππούς, αυστηρός όπως πάντα, φορώντας το γιλέκο του και συζητώντας για πολιτικά πίνοντας ελληνικό καφέ και η γιαγιά μου, με την ποδιά, στην κουζίνα να ετοιμάζει τους καφέδες και τα κουλουράκια, ενώ ταυτόχρονα έβραζε την αγαπημένη μου φασολάδα στο καζάνι και φρόντιζε να μη σβήσει η σόμπα. Σε κάθε ξάναμμα της κουβέντας ή διαφωνία με τον παππού -ή οποιονδήποτε άλλο- έσκυβε το κεφάλι, έλεγε «εντάξει, εντάξει, ό,τι πεις» κι ύστερα γυρνούσε σε εμάς, τα εγγόνια της και έγνεφε ησυχία. Αυτή ήταν η νούμερο ένα συμβουλή στα κορίτσια. Να σωπαίνουν. Να μην πάνε κόντρα. Να μην δημιουργούν εντάσεις. Να λένε πάντα ναι και να σκύβουν το κεφάλι.
Τι σχέση έχει η γιαγιά η Τάσα με την Aida και τη Ndeye στη Σενεγάλη; Έχουν απόλυτη σχέση και ταυτόχρονα καμία απολύτως. Γεννήθηκαν όλες τους σε πατριαρχικές κοινωνίες, διαφορετικά δομημένες μεν, από τα δεσμά των οποίων δεν απελευθερώνεσαι εύκολα δε. Στην διάρκεια της αποστολής μαζί με το ταξίδι αλληλεγγύης της ActionAid στη Σενεγάλη, επισκέφτηκα αρκετές κοινότητες σε στεριά και θάλασσα. Στις διάφορες ομιλίες, συζητήσεις και εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα τις ημέρες που ήμουν εκεί, οι γυναίκες έβγαιναν μπροστά, να μιλάνε απέναντι στους δημάρχους χωρίς κανένα δισταγμό, να «τρέχουν» συνεταιριστικό αγρόκτημα μόνες τους, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους και να υπερασπίζονται την κοινότητά τους με ζήλο.
Στο νησί Maya, με το που πατούσες το πόδι σου πάνω του, ένιωθες τα όστρακα να σπάνε σε κάθε σου βηματισμό. Αυτή ήταν και η κύρια απασχόληση των γυναικών του νησιού. Η Σενεγάλη, των 16 εκατ. κατοίκων, βασίζει την οικονομική της δραστηριότητα στη γεωργία και στην αλιεία, καθώς το 52% του πληθυσμού ζει σε παράκτιες περιοχές. Πρόκειται για μία χώρα που αντιμετωπίζει ήδη τον αντίκτυπο της κλιματικής κρίσης, καθώς βλέπει την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τη διάβρωση των ακτών, την αλάτωση του εδάφους και τις θυελλώδεις καταιγίδες να γίνονται πραγματικότητα. Αποτέλεσμα όλων αυτών, πολλά άτομα, ειδικά γυναίκες, να μένουν χωρίς απασχόληση και να αναγκάζονται να μετακινηθούν στο εσωτερικό της χώρας ή και στην Ευρώπη.
«Η ελπίδα όμως είναι η δυνατότητα να μπορείς να βρεις φως, παρά το σκοτάδι», έλεγε ο Desmond Tutu, ο Νοτιοαφρικανός κληρικός, πολέμιος του απαρτχάιντ και βραβευμένος με το Νόμπελ της Ειρήνης. Έτσι, οι δυο γυναίκες, Aida Sarr και Ndeye Sarr, μοιράζουν άπλετο φως στις κοινότητές τους από τότε που έγιναν αρχηγοί τους και με την ύπαρξή τους υπογραμμίζουν όλη την έννοια της γυναικείας ενδυνάμωσης.
Η Aida Sarr, 40 χρονών, εξελέγη αρχηγός στην κοινότητα του νησιού Maya. Η θέση αυτή δεν ήταν θέμα τύχης, ούτε απόρροια μιας παράδοσης που διαιωνίζεται, αλλά αποτέλεσμα εκλογών.
«Είμαι η αρχηγός σε αυτήν την κοινότητα εδώ και πολύ καιρό. Δεν αντιμετωπίζω πολλές δυσκολίες, γιατί οι γυναίκες δεν δημιουργούν προβλήματα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι γυναίκες δεν δουλεύουν. Και όταν δεν έχεις δουλειά, δημιουργείται ζήτημα με το απαιτούμενο εισόδημα για να ταΐσεις τα παιδιά σου», είπε η Aida. «Αυτό το νησί είναι πολύ ειρηνικό, οπότε δεν εγείρονται άλλα προβλήματα, πέρα από την πάλη της καθημερινότητας και το πώς θα βιοποριστούν οι οικογένειες».
«Ήθελα να γίνω αρχηγός της κοινότητας, καθώς έχω καθαρή εικόνα της κατάστασης πλέον και μπορώ να βοηθήσω. Θέλω να συμβάλλω ώστε όλες οι αδερφές μου να δουν τι συμβαίνει στον κόσμο, ποιες είναι οι προκλήσεις και ποια τα οφέλη που μπορεί να υπάρχουν για τις ίδιες εκεί έξω, είτε στην ίδια την κοινότητα, είτε στους φυσικούς πόρους. Απλά θέλω να τις οδηγήσω προς τα εκεί, να τους δείξω προς τα πού υπάρχουν ευκαιρίες, πού υπάρχει «φως», συμπλήρωσε.
Η Ndeye Sarr είναι η «πρωταθλήτρια», όπως τη φωνάζουν, του νησιού Felir. Είναι αρχηγός από το 2015. «Με εξέλεξαν αρχηγό οι υπόλοιπες γυναίκες. Θυμάμαι όταν η ActionAid ξεκίνησε να κάνει σεμινάρια σε γυναίκες και να τους μιλάει για ηγεσία, να τους δείχνει τους διάφορους τρόπους να ηγηθούν. Μετά από αυτό, αποφασίσαμε σε κάθε κοινότητα και σε κάθε νησί, θα εκλέγουμε μια γυναίκα εκπρόσωπο», σχολίασε.
Όλες οι γυναίκες-αρχηγοί των κοινοτήτων συμφώνησαν και είπαν ότι η Ndeye θα είναι η εκπρόσωπός τους, το άτομο που θα τις βγάζει ασπροπρόσωπες παντού. Ακόμη το λένε «Η Ndeye είναι το καλύτερο άτομο που έχουμε ως champion!»
Κοιτάζοντας τον παγκόσμιο δείκτη (αν)ισότητας των φύλων του ΟΗΕ, η Σενεγάλη βρίσκεται στη θέση 130 και το 24% των νεαρών κοριτσιών εκεί υπόκειται σε κλειτοριδεκτομή, ενώ το 30% καταδικάζεται σε παιδικό γάμο. Όσον αφορά την ερώτηση που της κάνω για την έμφυλη ισότητα, μου απαντά ότι δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. «Αυτή είναι η αλήθεια. Ζούμε σε μια πατριαρχική κοινωνία, οπότε, όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, ήταν πολύ πολύ δύσκολα. Χάρη όμως σε εκπαιδεύσεις που κάναμε και στην δυνατή επιθυμία μας, αλλά και τη στήριξη που είχαμε από οργανώσεις όπως η ActionAid, έχουμε καταφέρει να διευκολύνουμε το έργο και τη δουλειά των γυναικών προς την εξουσία. Οι γυναίκες μπορούμε πλέον να μιλάμε δημοσίως, γιατί μέχρι τότε απαγορευόταν πλήρως από την παράδοση. Τώρα, οι γυναίκες μπορούμε να λαμβάνουμε αποφάσεις, να εκλεγόμαστε κτλ. Η διαδικασία είναι σε εξέλιξη προφανώς. Δεν έχουμε ακόμη κατακτήσει όλες τις απαραίτητες συμφωνίες, κερδίζοντας την πατριαρχική κοινωνία, όμως δουλεύουμε πολύ σκληρά προς αυτήν την κατεύθυνση», συνέχισε.
Τέλος, δεν θα μπορούσα να μην ρωτήσω την γυναίκα που έχω μπροστά μου για την κλιματική κρίση, την οποία βιώνουν ήδη στη Σενεγάλη. «Η κλιματική κρίση είναι κάτι που νιώθουμε στο πετσί μας. Δεν την βλέπουμε απλά μέσα από την τηλεόραση. Την ζούμε καθημερινά και επηρεάζει την ζωή μας άμεσα. Για αυτόν το λόγο, προσπαθούμε να βρούμε τους τρόπους και τα μέσα, ώστε να προστατευτούμε, γιατί δεν μπορούμε να πάμε πουθενά. Αυτό είναι το νησί μας, αυτή είναι η ζωή μας, εδώ ζήσαμε όλη μας τη ζωή κι αυτό ξέρουμε. Οπότε θέλουμε να μείνουμε εδώ και να καταστρώσουμε σχέδια που θα αμβλύνουν και θα μετριάσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής καταστροφής».
