Η επιχειρηματολογία γύρω από την ηλεκτρονική ενημέρωση είναι πολυφορεμένη. Ακόμη και πανεπιστημιακά μαθήματα αφιερώνονται στα νέα μέσα, την έντυπη δημοσιογραφία που σταδιακά φθίνει και τη νέα σχέση αναγνώστη- δημοσιογράφου. Ο Δημήτρης Πεφάνης, διευθυντής του in.gr και οικονομικός συντάκτης των Νέων, ονομάζει πολύ εύστοχα τα social media «νέα νέα μέσα» και αναγνωρίζει τη δυναμική τους. Με αφορμή δύο σεμινάρια σχετικά με τη γραφή στα social media που οργανώνονται από την Ελληνοαμερικανική Ένωση στα οποία είναι κεντρικός ομιλητής, ο Δημήτρης Πεφάνης μίλησε στην Popaganda δίνοντας μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για την νέα πραγματικότητα και εξηγώντας τον ρόλο του δημοσιογράφου, «από μέσα».
Ποιο είναι το νούμερο ένα social media όταν αναφερόμαστε σε επαγγελματική χρήση; Με βάση τα νούμερα, σίγουρα Facebook, ακόμα και αν το έχεις «κράχτη» για τα υπόλοιπα δίκτυα. Το διεθνές μοντέλο όμως, και κυρίως στην Αμερική, υποστηρίζει το Twitter. Πρώτα βγάζεις εκεί την είδηση και μετά στο site σου. Μετά όμως εξαρτάται καθαρά από το κοινό-στόχο που θέλεις να προσεγγίσεις.
Η παραδοσιακή διατύπωση του Marshall McLuhan, ότι το «μέσο είναι το μήνυμα», αλλάζει εντελώς. Πλέον η συσκευή είναι το μήνυμα με τη λογική ότι και εμείς φτιάχνουμε άλλο περιεχόμενο για τα κινητά, την τηλεόραση, την ταμπλέτα και τον υπολογιστή, ακόμα και αν στην ουσία είναι το ίδιο.
Και τι άλλαξε με την έλευση των «νέων νέων μέσων»; Η παραδοσιακή διατύπωση του Marshall McLuhan, ότι το «μέσο είναι το μήνυμα», αλλάζει εντελώς. Πλέον η συσκευή είναι το μήνυμα με τη λογική ότι και εμείς φτιάχνουμε άλλο περιεχόμενο για τα κινητά, την τηλεόραση, την ταμπλέτα και τον υπολογιστή, ακόμα και αν στην ουσία είναι το ίδιο. Αναγκαστικά διαμορφώνεις και τροποποιείς το μήνυμα ανάλογα με το κοινό, τον τρόπο χρήσης και την συσκευή που ξέρεις πως θα χρησιμοποιήσει ο άλλος.
Τους διαφορετικούς τρόπους μετάδοσης τους διαπιστώνεις και εσύ έμπρακτα δουλεύοντας σε τρία διαφορετικά είδη μέσων (ηλεκτρονικό, έντυπο και ραδιόφωνο). Αλλάζει και η προσέγγιση. Δηλαδή αν μιλάμε για μία καθημερινή εφημερίδα, το μοντέλο «λέω τις ειδήσεις στην εφημερίδα», δεν ισχύει γιατί πιθανότατα απευθύνεται σε ανθρώπους που ξέρουν τι έχει συμβεί είτε από την τηλεόραση είτε από το internet. Η δεύτερη σκέψη του συντάκτη, που κάποτε χαρακτήριζε τα περιοδικά, τώρα περνάει στην εφημερίδα. Η εφημερίδα πλέον δημιουργεί πραγματικότητα, δεν μπορεί να την ακολουθήσει γιατί το ρόλο αυτό είχε αναλάβει το internet και πλέον τα social media που είναι το σημείο μηδέν της πληροφορίας.
Μετά, τα παραδοσιακά μέσα γράφουν την είδηση και την επαυξάνουν με αναλύσεις, multimedia περιεχόμενο, infographics, για μία πλήρη εικόνα του τι συμβαίνει. Και εννοείται ότι ο κύκλος ξαναγυρίζει στα social media γιατί υπάρχει ανατροφοδότηση. Ένας κύκλος που κάποιος καταναλώνει την πληροφορία, την αναδημοσιεύει στα social media, γίνεται κουβέντα και έπειτα προκύπτουν αντιδράσεις, εξελίξεις, προωθείται το ρεπορτάζ για να φτάνεις να κάνεις ρεπορτάζ για πώς αντιμετωπίστηκε το γεγονός αυτό στα social media, μία λούπα.
Τα social media μπορούν να καθορίσουν το περιεχόμενο ενός site; Μπορεί όχι πλήρως, αλλά σίγουρα ένα μεγάλο μέρος του. Τα site ζητούν την επισκεψιμότητα. Αν δεχθούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του traffic έρχεται από τα social media, είναι λογικό σε κάποιο βαθμό να διαμορφώνουν το περιεχόμενο τους προκειμένου να είναι social media friendly. Δεν είναι δυνατόν βέβαια να βάζουμε συνέχεια γατάκια επειδή είναι θελκτικό, αλλά μπορεί ακόμα και ο τρόπος που παρουσιάζεις το περιεχόμενο να είναι πιο φιλικός προς το μέσο και στη συνέχεια να παρουσιάζεις αυτό που θέλεις εσύ.
Μειώνεται το περιθώριο λάθους για τον συντάκτη όταν μία είδηση βγαίνει στα social media. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι όταν είχαν ανακοινώσει το θάνατο του Βαρδή περίπου μία εβδομάδα νωρίτερα. Με το Βαρδή είχαμε και εμείς αυτό το θέμα. Περιμέναμε εν γνώσει μας πριν το ανακοινώσουμε, μέχρι να έχουμε ένα επίσημο ανακοινωθέν. Αυτό μπορεί να κοστίσει σε ένα site, αλλά δεν θα προβούμε σε απερίσκεπτες ενέργειες. Είναι θέμα στρατηγικής. Μας ενδιαφέρει η ταχύτητα, όμως πρώτο μέλημα είναι η εγκυρότητα. Τα social δεν συγχωρούν και δεν ξεχνούν, ό, τι γράφεις μένει. Υπάρχουν παραδείγματα μεγάλων εταιριών που ένα λάθος post δεν μπορούσε να καλυφθεί με crisis management. Γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή στην επιλογή του προσώπου που αναλαμβάνει τον χειρισμό τους. Από την άλλη όμως «αβαντάρεται» η καλή δημοσιογραφία, κάτι που η χώρα μας έχει ανάγκη.
Η καλή δημοσιογραφία παραμένει, οι βασικές αρχές, ο έλεγχος των πηγών, η σωστή αρχειοθέτηση της πληροφορίας, είναι αρχές που παραμένουν. Απλώς ο δημοσιογράφος πρέπει να «μετατοπιστεί» σε ένα μοντέλο περισσότερο φιλικό προς την τεχνολογία.
Υπάρχει φόβος να χαθεί ο δημοσιογραφικός λόγος κατά την τεχνολογική πρόοδο; Το παραδοσιακό θα αλλάξει. Με την ίδια λογική όπως άλλαξε από τον τύπο στο ραδιόφωνο και μετά στην τηλεόραση. Αλλάζουν τα πράγματα, δεν χάνονται. Η καλή δημοσιογραφία δηλαδή παραμένει, οι βασικές αρχές, ο έλεγχος των πηγών, η σωστή αρχειοθέτηση της πληροφορίας, είναι αρχές που παραμένουν. Απλώς ο δημοσιογράφος πρέπει να «μετατοπιστεί» σε ένα μοντέλο περισσότερο φιλικό προς την τεχνολογία. Ο όρος mojo, mobile journalist είναι όρος που πριν τέσσερα, πέντε χρόνια ήταν νέος, τώρα όμως συνηθισμένος. Από την άλλη όμως, η κακή δημοσιογραφία πολλαπλασιάζεται στα social και αυτό φαίνεται στον τρόπο που αντιμετωπίζει ο κόσμος την δημοσιογραφία.
Άρα μπορούμε να μιλάμε για το επάγγελμα του δημοσιογράφου στα νέα μέσα; Προφανώς. Απλώς έχει αλλάξει από το πώς ήταν κάποτε. Κάποια στιγμή ο δημοσιογράφος ίσως είχε το προνόμιο να διαχειρίζεται αυτός την πληροφορία, να δημιουργεί εκείνος την επικαιρότητα. Τώρα είναι πυλωρός, κατά το ελληνικότερο gatekeeper, των πληροφοριών. Αυτό που περιμένεις από ένα δημοσιογράφο είναι να σου πει ποια από τα πάρα πολλά νέα είναι σημαντικά για σένα, ανάλογα με τις ανάγκες, τις επιθυμίες, και να σε βοηθήσει να καταλάβεις τη μεγαλύτερη εικόνα. Να μην είναι μόνο ρεπόρτερ αλλά να αποκτά και πολλά χαρακτηριστικά αναλυτή, ειδικά αν μιλάμε για το έντυπο, όπου έχεις και τον χρόνο για τη δεύτερη σκέψη. Το πλεονέκτημα σε αυτό είναι ότι ο δημοσιογράφος έχει πολλά περισσότερα εργαλεία σε σχέση με το τι είχε κάποτε. Επιπλέον έχει αλλάξει πολύ η σχέση διάδρασης κοινού- δημοσιογράφου. Όχι μόνο επειδή δέχεσαι άμεσα τα σχόλια, που είναι βασικό κομμάτι, αλλά με τη λογική ότι «σπρώχνεις» εσύ την πληροφορία σου στον άλλο, κάτι που δε συνέβαινε πριν 5 χρόνια.
Οι παραδοσιακοί δημοσιογράφοι έχουν προσαρμοστεί στα social media; Δεν υπάρχει ναι και όχι. Υπάρχουν εκείνοι που έχουν καταλάβει τη σημαντικότητά του ενώ άλλοι περιορίζονται στην παραγωγή. Στο εξωτερικό η κοινωνική δημοσιογραφία είναι σαφώς πιο διαδεδομένη. Σε ένα σεμινάριο στο Columbia δύο χρόνια νωρίτερα, κεντρικό θέμα ήταν η σημασία στο βιογραφικό ενός δημοσιογράφου να περιέχεται ο αριθμός των ακολούθων του στο twitter. Στην Ελλάδα αυτό το βλέπουμε να συμβαίνει σταδιακά. Όμως δεν είναι αυτοσκοπός. Αν δεν παράγεις περιεχόμενο, ανεξαρτήτως των ακολούθων, κάποια στιγμή η εικόνα θα ξεφτίσει.
Το κοινό είναι σαφώς περισσότερο εκπαιδευμένο, αλλάζει έτσι η παραγωγή ειδήσεων; Αυτό είναι θετικό για εμάς που παράγουμε πρωτογενή πληροφορία. Έχουμε περάσει στην Ελλάδα την φάση που ενημερωνόμασταν μόνο μέσω συγκεκριμένων blogs. Και δεν εννοώ ότι παρήγαγαν αναλήθειες ή ότι δεν πρέπει να υπάρχουν blogs. Η «blogόσφαιρα» όμως δεν συγκρίνεται με τα ενημερωτικά site, είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Και εδώ έχουμε και νομικό κενό, δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις εκείνους τους ανθρώπους διαφορετικά. Δηλαδή αν εμείς γράψουμε κάτι λάθος ενδέχεται να δεχτούμε μήνυση, να πάρουμε κάποιο εξώδικο. Αυτό που γίνεται τώρα είναι ένας εξορθολογισμός στη ζούγκλα του κυβερνοχώρου που όπως και αρκετά άλλα πράγματα ξεκίνησε στραβά. Η ανάπτυξη των blogs συνέπεσε με την κρίση και την καχυποψία που έχουμε με τα συστημικά μέσα και όλη αυτή την κατάσταση γιγαντώθηκε.
Ο.τι γράφεις στα social media μένει, δημιουργείς ψηφιακά ίχνη που εμείς οι δημοσιογράφοι ξέρουμε και προσέχουμε. Για τον μη μυημένο πολίτη όμως, ήταν τελείως διαφορετικό γιατί δεν καταλάβαινε την έκταση που μπορεί να πάρει μία απερίσκεπτη φράση.
Το ίδιο γίνεται τώρα και με τα social media. Ο καθένας θεωρεί ότι μπορεί να φτιάξει ένα λογαριασμό, να γράφει ό, τι θέλει και να μην τρέχει και τίποτα. Έλα όμως που τρέχει. Είδαμε και πολλές περιπτώσεις πολιτικών που έχασαν την επιρροή τους λόγω κάποιου άστοχου post ή που με κάποιο παλαιότερο βίντεο φαίνεται η «κωλοτούμπα» τους. Όλα αυτά μένουν, δημιουργείς ψηφιακά ίχνη που εμείς οι δημοσιογράφοι ξέρουμε και προσέχουμε. Για τον μη μυημένο πολίτη όμως, ήταν τελείως διαφορετικό γιατί δεν καταλάβαινε την έκταση που μπορεί να πάρει μία απερίσκεπτη φράση.
Τι ευθύνη φέρει ο δημοσιογράφος όταν χρησιμοποιείται η διαφήμιση σε αυτά τα μέσα; Η μεγάλη συζήτηση είναι το native advertising: πώς μπορεί να συγκεραστεί η διαφήμιση με το περιεχόμενο του site. Βέβαια σε αυτό υπάρχει μία τεράστια γκρίζα ζώνη. Εκεί είναι και κατά πόσο το εκάστοτε μέσο θέτει ως προτεραιότητά του τη σοβαρότητά του, γιατί το συγκεκριμένο είδος διαφήμισης γίνεται «κτήμα» του site, αντίστοιχα και στα social media, η κάθε πληροφορία που διαθέτεις στον κόσμο είναι πλέον κομμάτι του DNA σου, δεν είναι μια ξένη δημοσίευση που μπορείς να αποποιηθείς
Τα σεμινάρια για την στρατηγική ανάπτυξης και τοποθέτησης περιεχομένου στα Social Media είναι χρήσιμα μόνο στους δημοσιογράφους; Τα σεμινάρια γίνονται στην Ελληνοαμερικανική Ένωση και αφορούν στη γραφή στα social media. Δεν απευθύνονται μόνο σε δημοσιογράφους αλλά σε οποιονδήποτε έχει κάποιο περιεχόμενο και θέλει να το προβάλλει στα social media. Όλο αυτό έχει την τέχνη του και τον τρόπο να προβληθεί σωστά ώστε να προσεγγίσει το κοινό που θέλει ο εκάστοτε δημιουργός. Το ζητούμενο είναι αφενός να φτιάξεις την στρατηγική σου, τι ακριβώς θέλεις να επικοινωνήσεις, και να διαλέξεις το σωστό μείγμα των κοινωνικών δικτύων. Αν κάποιος για παράδειγμα είναι δικηγόρος, πιο πιθανό είναι να διαλέξει το κοινό του LinkedIn από εκείνο του Instagram. Και αντίστοιχα υπάρχουν οι σωστοί τρόποι. Επίσης θα υπάρχει μια σειρά από workshops για την πραγματική δημιουργία και διασύνδεση του «οικοσυστήματος».
Και ποιο είναι το μέλλον των «νέων νέων μέσων»; Θα γίνουν και αυτά παλιά. Όπως και τα νέα μέσα, πάλιωσαν. Τώρα το πώς θα γίνει, είναι θέμα τεχνολογίας. Αλλά η λογική της δικτύωσης μέσω της τεχνολογίας είναι πλέον στη ζωή μας.
info: Το δεύτερο κατά σειρά σεμινάριο Social Media Content Optimization ξεκινά στις 31 Οκτωβρίου και θα ολοκληρωθεί στις 5 Νοεμβρίου, με τις εγγραφές να έχουν ήδη ξεκινήσει.
