Τελικά, μάλλον δεν έφταιγε το timing. Έχοντας κάνει έξοδο στους κινηματογράφους της Αμερικής στα τέλη Δεκέμβρη, τουτέστιν πολύ αργά για συγκροτημένο βραβειακό διεκδικητή, η Selma, το χρονικό της επιδραστικότερης απ’ τις πορείες διαμαρτυρίας που είχε οργανώσει στον αγώνα του για φυλετική εξίσωση ο Martin Luther King, μάζεψε τη φτωχότερη σοδειά προ-οσκαρικών υποψηφιοτήτων και βραβεύσεων, απ’ όλες τις οσκαρικού προφίλ ανταγωνίστριές της, πλην του American Sniper με το οποίο άνοιξαν την ίδια μέρα. Παρά τις περιορισμένες υποψηφιότητες που πρόλαβε να μαζέψει όμως (για παράπλευρα βραβεία όπως αυτά των κινηματογραφικών σωματείων, των ενώσεων κριτικών και των Χρυσών Σφαιρών), η ομάδα της Selma ένιωθε μια κάποια αισιοδοξία ότι το νωχελικό της ξεκίνημα θα ανατρεπόταν, όταν θα ανακοινώνονταν οι υποψηφιότητες των Όσκαρ: οι ψηφοφόροι της Ακαδημίας είχαν λάβει εγκαίρως τα screener τους άλλωστε, για να προλάβουν να δουν την ταινία στα σπίτια τους.
Κι όμως, την ώρα που το American Sniper, των μόλις 28 συντεχνιακών διεκδικήσεων, μάζευε 6 ολόκληρες υποψηφιότητες για Όσκαρ, η Selma κατάφερνε με 103 προ-οσκαρικές υποψηφιότητες, να κλείσει θέση μοναχά σε 2 (δύο!) κατηγορίες. Και τι κατηγορίες; Καλύτερης Ταινίας, και Καλύτερου Τραγουδιού. Που, όπως ο καθένας και η γάτα του γνωρίζουν, διεκδικητής Καλύτερης Ταινίας χωρίς παρουσία τουλάχιστον σε Ερμηνεία, αν όχι Μοντάζ, Σενάριο και Σκηνοθεσία, δεν είναι διεκδικητής Καλύτερης Ταινίας καθόλου. Κι όπως ο καθένας και η γάτα του επίσης γνωρίζουν, υποψηφιότητα σε κατηγορία Καλύτερου Τραγουδιού, αποδεικνύεται συνήθως υποψηφιότητα για βραβείο παρηγοριάς, αν όχι υποψηφιότητα παρηγοριάς χωρίς καν το βραβείο. Αν όχι το timing λοιπόν, τότε τι πήγε στραβά; Να φταίγαν τα εισιτήρια, που είναι προαπαιτούμενα νομιμοποίησης οσκαρικού δυναμικού; Είναι αλήθεια πως το American Sniper μπλόκαρε τη Selma αποφασιστικά εκτός της λίμνης με τα λεφτά, αφού η ταινία του Clint Eastwood πέτυχε όχι μονάχα το μεγαλύτερο άνοιγμα στην καριέρα του σκηνοθέτη, αλλά το μεγαλύτερο άνοιγμα που κάνει υποψήφια οσκαρική ταινία σε όλα τα χρονικά! Αλλά και πάλι, η Selma δεν πήγε και τόσο κακά, συγκριτικά.
Να, ας πάρουμε για παράδειγμα, το 12 Χρόνια Σκλάβος, τον περσινό θριαμβευτή των Όσκαρ. Η ταινία του Steve McQueen είχε κοστίσει μόλις $20 εκατομμύρια για να γυριστεί, και μάζεψε στο τέλος της διαδρομής της πάνω από $180Μ σε εισπράξεις. Όμως, το μεγαλύτερο μερίδιο απ’ αυτά, τα έβγαλε λίγο πριν και λίγο μετά τον οσκαρικό της θρίαμβο: οι εισπράξεις της ανέβηκαν κατά 430% όταν ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες, και τσίμπησε άλλα 200% αύξηση στις δυο βδομάδες μετά τα βραβεία. Αντίθετα, το Παρασκευοσαββατοκύριακο που είχε διευρύνει το (περιορισμένο αρχικά) άνοιγμά του, το 12 Years a Slave μετά βίας είχε μαζέψει κάτι πάνω από $6Μ σε εισπράξεις, το οποίο είναι μετά βίας κάτι πάνω απ’ το μισό των $12Μ που έφτασε η Selma στο δικό της διευρυμένο άνοιγμα. Και παρ’ ότι από άποψη υποψηφιοτήτων τα πήγε οικτρά, η ταινία έχει ήδη πλησιάσει τα $50Μ στα εισπρακτικά, που δεδομένων των συνθηκών δεν είναι κι άσχημα συγκριτικά.
Γιατί όμως θείε Όσκαρ, τελικά, η Selma δεν έγινε το φετινό 12 Χρόνια Σκλάβος; Πάντως σίγουρα όχι επειδή είναι χειρότερη ταινία. Αντίθετα, ίσως απλώς επειδή είναι πολύ καλύτερη, σε όλα τα σημαντικά σημεία. Τέταρτη σκηνοθετική δουλειά της Ava DuVernay, η Selma έχει όλα τα πράγματα που θα μπορούσαν να την κάνουν οσκαρικό φαβορί στα χαρτιά: βιογραφική ταινία μιας πολύ σημαντικής προσωπικότητας, για μια πολύ ευαίσθητη καμπή της Ιστορίας της Αμερικής, η οποία ώθησε τη χώρα στην ολοκλήρωση του πεπρωμένου της ως ενός σπουδαίου, μεγάλου έθνους, η ταινία παρακολουθεί τις προσπάθειες του Martin Luther King να οργανώσει την ειρηνική πορεία διαμαρτυρίας των Αφροαμερικανών κατοίκων της πόλης Σέλμα προς την πρωτεύουσα της Πολιτείας, το Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, όπου και θα διαδήλωναν για το δικαίωμά τους να συμμετάσχουν στις εκλογές, που τους το είχε αναγνωρίσει η διακυβέρνηση του φωτισμένου προέδρου Lyndon Johnson την αμέσως προηγούμενη χρονιά.
Πολιτικό υπόβαθρο; Βέβαια. Μια αναγνωρίσιμη και αναγνωρισμένου μεγέθους προσωπικότητα; Όχι μία, αλλά δύο – τρεις, αν μετρήσεις και το πέρασμα του Malcolm X. Μια ιστορία με δράμα, αδικία, υπέρβαση και εξιλέωση; Ναι, ναι, ναι και ναι! Άρα λοιπόν, μια ιστορία που μπορεί να γλυκάνει την περήφανη, ρεπουμπλικανική καρδιά του μέσου οσκαρικού ψηφοφόρου; Α, όχι… Όχι ακριβώς. Γιατί σε αντίθεση με το 12 Χρόνια Σκλάβος, η Selma δε βλέπει τη μαύρη Ιστορία από τη συμβατική, συντηρητική λευκή σκοπιά. Πρώτα απ’ όλα, η ταινία της Ava DuVernay δεν είναι history-porn. Δεν κραυγάζει τον πλούτο του καμβά των ιστορικών της γεγονότων. Σημαντικές στιγμές του κινήματος της φυλετικής ισότητας περνάνε στις παρυφές του κάδρου. Άλλα μετά βίας ακούγονται, άλλα αναφέρονται βιαστικά, γιατί πολύ πριν γίνουν Ιστορικά, ήταν απλώς κάποια περιστατικά. Στοιχεία της καθημερινότητας μιας εποχής στην οποία αποτελούσαν κανονικότητα, σοκάρουν όχι επειδή η σκηνοθέτις σ’ τα τρίβει στη μούρη, αλλά επειδή περνάνε από μπροστά σου στην κανονική, καθημερινή τους κλίμακα. Τουτέστιν, ως απολύτως φυσιολογικά.
Πλήρες και ανατριχιαστικό, το πορτρέρο των ημερών είναι περίπου όπως το κίνημα του Martin Luther King: μη επιθετικό. Γι’ αυτό όμως είναι και το χτύπημά του τόσο δυνατό. Κι όπως η ταινία αποφεύγει τον εύκολο εντυπωσιασμό, όπως αρνείται να καταφύγει στον εκβιαστικό συναισθηματιμσό, με την ίδια θέρμη αρνείται να φωνάξει και τις θέσεις της. Η νηφαλιότητα όμως, είναι που τις κάνει σαφείς, ξεκάθαρες, πέραν πάσης αμφισημίας: Ο ήρωάς της, δεν περιμένει την καλοσύνη του Λευκού Ιππότη, που θα αναγνωρίσει και θα άρει την αδικία του αδυνάτου. Ο ήρωας της ταινίας διαμαρτύρεται δυναμικά, απαιτεί και διεκδικεί τα κερδισμένα του. Και με την αποφασιστικότητά του, δεν αφήνει άλλη επιλογή στον λευκό που τα κρατάει απ’ το να του τα παραδώσει. Δεν ήταν το ελεήμον χέρι του λευκού ανδρός, που στην απέραντη μεγαθυμία του παρέδωσε το δίκιο στον αδικημένο. Ήταν το ίδιο το ξετύλιγμα των γεγονότων, όπως το προκάλεσαν οι αγώνες των καταπιεσμένων ρισκάροντας (και συχνά χάνοντας) τη σάρκα και το αίμα τους, που ανάγκασε το λευκό χέρι να λασκάρει το κεφαλοκλείδωμα. Αυτή ειναι η βαθιά πολιτική διαφορά της Selma απ’ το 12 Χρόνια Σκλάβος, αυτή είναι η διαφορά του Martin Luther King απ’ τον Μπαρμπα-Θωμά με τον οποίον τον προσομοίαζαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι της εποχής, κι αυτό είναι που διαφοροποιεί τη Δημοκρατική, απ’ τη Ρεπουμπλικάνικη οπτική.
Αυτό το απόλυτο πολιτικό της σθένος, είναι και το μοιραίο της λάθος, αν μιλάμε καθαρά βραβειακά, όμως πέρα ακόμα κι απ’ αυτό, η Selma είναι και μια ταινία λογαριασμού και ξεκαθαρίσματος. Δεν είναι μια ταινία που σε καλεί να πάρεις θέση, αλλά μια ταινία που σου αποσαφηνίζει τη θέση των πραγμάτων. Σε αντίθεση με το 12 Χρόνια Σκλάβος, δεν σε προτρέπει καθησυχαστικά να κάτσεις πίσω στην πολυθρόνα σου και να σου πει ότι εντάξει, λύθηκε το πρόβλημα, τώρα που ο Σπουδαίος (Λευκός κατά προτίμηση) Άντρας ξεπέρασε τον εαυτό του και έκανε αυτό που έπρεπε να γίνει. Η Selma στο τέλος της, δεν σε εξυψώνει, ούτε σε ανακουφίζει. Την κάθαρσή της τη βιώνεις ως συγκλονιστική, αλλά σίγουρα δεν είναι απελευθερωτική. Και τελικά αυτό, τής είναι ασυγχώρητο. Έτσι δεν είναι θείε Όσκαρ;
