«Ετέλ Ατνάν: Εξόριστες λέξεις» στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και η Βουβούλα Σκούρα παρουσιάζουν τη βραβευμένη ταινία ΕΤΕΛ ΑΝΤΝΑΝ. Εξόριστες λέξεις, ένα κινηματογραφικό πορτραίτο για τη γεννημένη στη Βηρυτό ζωγράφο και ποιήτρια,  εμπνευσμένο από το βιβλίο της «Περί πόλεων και γυναικών: Γράμματα στον Φαουάζ».

Η προβολή θα πραγματοποιηθεί ως ένα μικρό αφιέρωμα για τα δύο χρόνια από τον θάνατο της  Ετέλ Ατνάν που γεννήθηκε το 1925 στην Βηρυτό και πέθανε το 2021 στο Παρίσι.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 17/12 (18.30 μμ) στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδος 48, μετρό Κεραμεικός). 

Προλογίζει η κριτικός Ελένη Βαροπούλου

Η ταινία, που προβάλλεται 15 χρόνια μετά την πρώτη της προβολή στην Ταινιοθήκη, ανασυνθέτει μέσα από μια σειρά εικαστικών θραυσμάτων, μια πληθώρα γλωσσών, λαών και των ταυτοτήτων τους, ένα μοναδικό πορτρέτο της ποιήτριας και ζωγράφου Etel Adnan.

Βασίζεται στην αλληλογραφία της Adnan με το Λιβανέζο καθηγητή Ιστορίας Fawwaz Traboulsi και σε αποσπάσματα των συνομιλιών της με την Βουβούλα Σκούρα, όπως καταγράφηκαν στο Παρίσι και την Σκόπελο (2003-2006)

Η Etel Adnan έχει ζήσει και βιώσει τα δεινά του 20ου αιώνα στην Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Καθώς η καταγωγή της παγιδεύτηκε ανάμεσα στους δύο κόσμους, προσπάθησε να κατανοήσει τις διαφορές τους και ήταν σε θέση να τις συνθέσει με το βαθιά ανθρωπιστικό βλέμμα της. Ταυτόχρονα, ανασύρει εκείνες τις μικρές ελληνικές στιγμές στις μνήμες της μητέρας της και τις αναμνήσεις του πατέρα της, μέσα σε ένα σύμπαν παραμυθιών και ποίησης, που συντέθηκαν στα αραβικά.

Η ταινία, αποκτά ένα ιδιαίτερο νόημα αυτήν την εποχή, υπο το πρίσμα των γεγονότων στη Γάζα, δεδομένου οτι μέρος των γυρισμάτων είχε γίνει στο Λίβανο την εποχή των βομβαρδισμών από το Ισραήλ.

Η ταινία ΕΤΕΛ ΑΝΤΝΑΝ: Εξόριστες λέξεις (2008) κέρδισε το Βραβείο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου στο 10ο Φεστιβάλ Ντοκυμανταίρ Θεσσαλονίκης. Στο 11ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων απονεμήθηκε στη Βουβούλα Σκούρα βραβείο ως εικαστικού και κινηματογραφίστριας για την τριλογία της The Subject of Exile: Etel Adnan, James Joyce, Melpo Axioti.

Έχει παρουσιαστεί σε πολλά Φεστιβάλ, Πανεπιστήμια και Μουσεία, καθώς και στην ΕΡΤ, το ΒΒC,και το ARTE.

H Βουβούλα Σκούρα για την ταινία

Η προσπάθεια ανάδειξης  στην  ταινία της προσωπικότητας της Etel Adnan, ποιήτριας και ζωγράφου, στηρίζεται τόσο στην αλληλογραφία της με τον καθηγητή Fawwaz Traboulsi, όσο και στις συζητήσεις μας από το 2003 έως και το 2006.

Την βασική αναφορά των επιλεγμένων κειμένων, στις γυναίκες και στις πόλεις, συμπληρώνει μια εξομολόγηση με θέμα την μαντίλα στην κριτικό θεάτρου Ελένη Βαροπούλου.

Μέσα από έναν λόγο πολυγλωσσικό και πολυθεματικό, η εικόνα, κυρίως μαυρόασπρη, συμπληρώνει στην ταινία τους προβληματισμούς της Adnan, με αναφορές που λειτουργούν ως θραύσματα, άλλοτε ταυτόσημα με την περιγραφή και άλλοτε χωρίς απόλυτη αντιστοιχία. 

Το παρελθόν ως παρόν -κυρίως με τις αναφορές στην ιστορία της Βηρυτού- περνάει από την απλή «δημοσιογραφική» αναφορά, στον χώρο της μνήμης.  Και εκεί οι εικόνες  τοποθετούνται, είτε επάνω σε σελίδες βιβλίου -όπως είναι τα βιβλία της Adnan- είτε αλλοιώνοντας τες,  σπάει η κλασική περιγραφή και υπονομεύεται η γραμμική εξέλιξη της ιστορίας,  σε καρέ «δίσημα». 

Η παρουσία και η απουσία των προσώπων, το βίαιο χρώμα όπου υπάρχει, οι σκοτεινές και φωτεινές εικόνες,  από την καταστροφή στην ανασύνθεση, από την βία στην καθαρότητα, είναι θεματικές που και στο παρελθόν με έχουν απασχολήσει. Πιστεύω όμως πως στην περίπτωση της ταινίας ETEL ADNAN, εξόριστες λέξεις θα ήθελα να προκύψει στον θεατή ένα συναίσθημα, σύστοιχο  με την δική μου προσωπική κατάθεση. 

Η Ελένη Βαροπούλου για την ταινία

Στην ταινία της Βουβούλας Σκούρα Ετέλ Αντνάν, εξόριστες λέξεις, ένα κινηματογραφικό πορτραίτο για τη γεννημένη στη Βηρυτό ζωγράφο και ποιήτρια, εμπνευσμένο από το βιβλίο της «Περί πόλεων και γυναικών: Γράμματα στον Φαουάζ», διαβάζω μπροστά στην κάμερα ένα απόσπασμα που αναφέρεται στη μυθική μορφή της Πηνελόπης.

Πρόκειται για λίγες φράσεις παρμένες από το πέμπτο γράμμα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο έχοντας για τίτλο τον τόπο και την ημερομηνία σύνταξης του. 

Αμστερνταμ, Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 1990. Εννέα επιστολές με παραλήπτη τον φίλο, καθηγητή της Ιστορίας Φαουάζ Τραμπούλσι, είχε συντάξει η Ετέλ Αντνάν εμπλέκοντας στη ροή των ταξιδιωτικών εντυπώσεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων και εκμυστηρεύσεων, διάφορες σκέψεις και στοχασμούς για την τέχνη κι ιδιαίτερα τη ζωγραφική, για τη γυναικεία ταυτότητα, τα δύο φύλα, τον πόλεμο. Στα γράμματα αυτά όπου η συγγραφέας συνδιάζει μνήμες και βιώματα, ανακαλώντας τη θύμηση του παρελθόντος για να την τοποθετήσει πλάι σε πρωτόκολλα της ημέρας, δίπλα στις άμεσες συγκινήσεις και τις εν θερμώ αντιδράσεις της στα μέρη τα οποία μόλις επισκέφτηκε, έχουμε μια μεταμοντέρνα γραφή: προερχόμενη από τη διασταύρωση της ταξιδιωτικής πρόζας με την επιστολογραφία, με το δοκίμιο και με τις προσωπικές σημειώσεις ημερολογιακού χαρακτήρα. Η εμπειρία των τόπων, του φυσικού τοπίου και της πόλης, εκφρασμένη μέσα από λυρικές και ατμοσφαιρικές περιγραφές, συνδιαλέγεται με οξείες παρατηρήσεις για την πολιτική επικαιρότητα, για την κουλτούρα της καθημερινής ζωής, την κοινωνία, την ιστορία, την πολιτιστική μνήμη. Η ταινία της Βουβούλας Σκούρα επιλέγοντας ως σημείο εκκίνησης τα γράμματα στον Φαουάζ, κλείνει με την εικόνα της Ετέλ Αντνάν την ώρα που γράφει ένα καινούριο, αδημοσίευτο γράμμα προς τον ίδιο, σταθερό παραλήπτη. Με την χειρονομία αυτή εγγεγραμμένη στην οθόνη, προεκτείνεται οπτικά στον κινηματογραφικό χρόνο, το γράψιμο πάνω στο χαρτί, μια καλλιτεχνική πρακτική η οποία αντιστοιχεί στα σχέδια, στα σκίτσα της ζωγράφου, στην καλλιγραφία της. Παράλληλα προεκτείνονται η ίδια η επικοινωνία μέσω της αλληλογραφίας, η πράξη της ανάγνωσης των επιστολών, οι συναντήσεις της Ετέλ Αντνάν με καινούριες πόλεις, άλλες γυναίκες, νέες θεματικές. 

(…)

Πηνελόπη, μπορεί σε τελευταία ανάλυση να ονομάζεται η εικόνα όλων των γυναικών καθώς περιμένουν μια δικαίωση της αναμονής τους. Τα γυναικεία σώματα όπως τα ζωγράφισαν άνδρες ζωγράφοι, οι γυναίκες με τις δραματικές, βίαιες ιστορίες που η Ετέλ Αντνάν συναντάει κάθε τόσο όταν περιπλανάται στις πόλεις, οι θεωρητικές ιδέες για τους ρόλους της γυναίκας και οι συσχετισμοί του γυναικείου φύλου με την Ανατολή, τη γη, τη φύση, τη θάλασσα, την εξουσία, τη δημιουργία, τη μνήμη, συγκροτούν ένα βασικό κομμάτι σε μια περιήγηση στην έννοια της θηλυκότητας την οποία πραγματοποιεί η συγγραφέας. Με τη σειρά της, η ταινία της Βουβούλας Σκούρα διατηρεί την Πηνελόπη ως πεπρωμένο της γυναίκας. Προσθέτει όμως και έναν πολιτικό λόγο για το ζήτημα της μαντήλας, για το πολιτισμικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μουσουλμάνες γυναίκες.

(…)

Από αυτήν την οπτική γωνία, έχει προσεγγίσει η ταινία της Βουβούλας Σκούρα τη νομαδική, κοσμοπολίτισσα Ετέλ Αντνάν που γεννημένη στον Λίβανο από τούρκο πατέρα

και ελληνίδα μητέρα, ζει σ’ολόκληρο τον κόσμο, νοιώθοντας καμμιά φορά ξένη απέναντι στα πάτρια εδάφη, οικεία όμως μπροστά στις άγνωστες πόλεις. Η μετανάστευση τροφοδοτεί συστηματικά το ποιητικό έργο της. Οι αντιφάσεις της εξορίας εμπλουτίζουν την

ζωγραφική ματιά της. 

(…)

Η Ετέλ Αντνάν αγαπάει να «διαβάζει» τις πόλεις και τα γυναικεία σώματα, να αλληλογραφεί, να συνομιλεί με φιλικότητα εμπιστευόμενη τον διάλογο και να γράφει με τέτοιο ύφος ώστε πίσω από το γραπτό κείμενο να ηχεί ο προφορικός λόγος. Στην οπτική αν-

θρωπολογία της, η Βουβούλα Σκούρα «διαβάζει» κι αυτή την Ετέλ Αντνάν καθ’οδόν από την Σκόπελο στο Παρίσι και στη Βηρυττό, την παρατηρεί από μακριά κι από κοντά μέσα σε παιχνίδια φωτός και σκιάς, την ακούει ή μάλλον την αφουγκράζεται να μιλάει «περί πόλεων και γυναικών».

Η Βουβούλα Σκούρα

Εικαστικός και σκηνοθέτις. 

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. 

Σπούδασε Γραφικές Τέχνες στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Αθηνών [A.T.I.].

Έζησε στο Λονδίνο την περίοδο της ελληνικής δικτατορίας.

Παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης [1970] και μεταπτυχιακό μάθημα για βίντεο στο Middlesex Polytechnic [1988].

Πολλά χρόνια ασχολείται με τις πειραματικές τεχνικές φωτογραφίας και πολυμέσων.

Οι ταινίες και τα βίντεο της έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ και πανεπιστήμια σε περισσότερες από πενήντα πόλεις.

Βραβεία και Διακρίσεις

Οι ταινίες της Εσωτερική Μετανάστευση (1984) και Skoria Fotos (1989) βραβεύτηκαν και οι δύο στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους, στη Δράμα.

Το βίντεό της Black Moon κέρδισε το Πρώτο Βραβείο στον Διαγωνισμό Video Art της Αθήνας, 1998.

Η Ένωση Ελλήνων Γραφιστών της απένειμε το Βραβείο Lifetime Achievement το 2009.

Η ΕΤΕΛ ΑΝΤΝΑΝ: Εξόριστες λέξεις (2008) κέρδισε το Βραβείο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου στο 10ο Φεστιβάλ Ντοκυμανταίρ Θεσσαλονίκης.

Στο 11ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων της απονεμήθηκε βραβείο ως εικαστικού και κινηματογραφίστριας για την τριλογία της The Subject of Exile: Etel Adnan, James Joyce, Melpo Axioti.

Η ταινία έχει παρουσιαστεί σε πολλά Φεστιβάλ και Μουσεία, καθώς και στην ΕΡΤ, το ΒΒC, και το ARTE.

ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ: 5 ευρώ (γενική είσοδος). 

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδας προσφέρει τη δυνατότητα online κράτησης εισιτηρίων στη διεύθυνση: https://tickets.tainiothiki.gr

Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Ιερά Οδός 48 και Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετρό Κεραμεικός, τηλ. 210 3612046