Οι περισσότεροι πιθανότατα γνωρίζουν τη Σητεία Κρήτης ως την πατρίδα του Βιτσέντσου Κορνάρου, του ποιητή δηλαδή του Ερωτόκριτου. Άλλοι πιθανότατα να μην γνωρίζουν καν πολλά για το συγκεκριμένο κομμάτι της ανατολικής Κρήτης που ανήκει στο νομό Λασιθίου. Δεν προκαλεί εντύπωση, μιας και πρόκειται για το λιγότερο τουριστικό κομμάτι της Μεγαλoνήσου.
Αδίκως βέβαια, μιας και έχει πολλές κρυμμένες ομορφιές να αναδείξει. Η πρώτη εντύπωση πατώντας το πόδι σου στη Σητεία και πριν ψάξεις για τα κρυμμένα διαμάντια, είναι αυτή μιας αίσθησης αυθεντικότητας και αγνότητας τόσο στην ίδια την φύση, όσο και τους ανθρώπους του τόπου που σε υποδέχονται σαν έναν παλιό γνώριμο ή φίλο.
Αφορμή για αυτό το ταξίδι ήταν η επίσκεψή μας στο Γεωπάρκο της Σητείας.
Τί είναι όμως ένα γεωπάρκο;
Πρόκειται για ένα θεσμό που μετρά ιστορία 19 χρόνων, μιας και εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2000. Τα γεωπάρκα είναι περιοχές που έχουν ως στόχο τη ανάδειξη του φυσικού πλούτου μιας περιοχής αλλά και μια βιώσιμη διαχείριση τους, σκοπός της οποίας είναι η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και των ιδιαίτερων προϊόντων ενός τόπου μέσω του λεγόμενου γεωτουρισμού.
Το Γεωπάρκο Σητείας ανήκει στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO από το 2015 και είναι η μία από τις τέσσερις ελληνικές περιοχές που ανήκουν σε αυτό μαζί με το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου, το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη, τον Χελμό-Βουραϊκός στην Πελοπόννησο και τον Βίκο–Αώος στην Ήπειρο.
Στο Φαράγγι της Κάτω Ζάκρου ή Φαράγγι των Νεκρών μπορείτε να κάνετε αναρρίχηση…
…ή απλά να περπατήσετε, αν είστε λιγότερο τολμηροί.
Μην φοβάστε πάντως για το όνομά του, μιας και προέρχεται από πριν τα Μινωικά χρόνια, οπότε και οι άνθρωποι έσκαβαν σπηλιές σαν κι αυτή που λειτουργούσαν ως τάφοι.
Πρώτη στάση του ταξιδιού, η Κάτω Ζάκρος. Μια περιοχή με άγρια φυσική ομορφιά και αρκετά βραχώδες έδαφος. Πέρα από την ήρεμη παραλία την οποία μπορεί να απολαύσει κανείς, η περιοχή ενδείκνυται τόσο για τους πιο εξερευνητικούς τύπους όσο και για αυτούς που αγαπούν την ιστορία. Ο λόγος για το πρώτο το Φαράγγι της Κάτω Ζάκρου ή αλλιώς Φαράγγι των Νεκρών, ο λόγος για το δεύτερο, ο αρχαιολογικός χώρος του Μινωικού Παλατιού της Ζάκρου.
Διασχίζοντας το Φαράγγι των Νεκρών -και ειδικά όσοι αποφασίσετε να προχωρήσετε πιο βαθιά σε αυτό- θα νιώσετε πως είτε πρωταγωνιστείτε σε κάποια περιπέτεια του Ιντιάνα Τζόουνς, είτε πως από κάποια κορυφή θα ξεπροβάλλει ο Ραφίκι σηκώνοντας ψηλά τον Σίμπα από τον Βασιλιά των Λιονταριών. Φέτος μάλιστα, λόγω των αρκετών βροχών, στο φαράγγι σχηματίστηκαν μικρά ποτάμια νερού, κάτι που δεν συνηθίζεται τις άλλες χρονιές.
Για τους τολμηρότερους, δε, από εσάς, το φαράγγι αποτελεί πόλο έλξης αναρριχητών. Για όσους ανησυχείτε για το όνομά του, δεν χρειάζεται, μιας και αυτό κρατά πριν ακόμη τα Μινωικά Χρόνια, οπότε και χρησιμοποιούταν ως νεκροταφείο. Συγκεκριμένα, οι αρχαίοι έσκαβαν σπηλιές στους βράχους του φαραγγιού οι οποίες και αποτελούσαν την τελευταία κατοικία των νεκρών, μαζί με κάποια υπάρχοντά τους.
Η Κρήτη αποτελούσε ένα σημαντικό και ανεπτυγμένο κέντρο κατά την Μινωική Περίοδο. Ως σήμερα οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν ανακαλύψει τέσσερα μινωικά παλάτια στο νησί: στην Κνωσό που είναι και το πιο μεγαλύτερο, στη Φαιστό, στα Μάλια και στην Ζάκρο. Το ανάκτορο της Ζάκρου είναι το μικρότερο από τα τέσσερα παλάτια και ανακαλύφθηκε στις αρχές του 1900 από τον Άγγλο αρχαιολόγο Ντέιβιντ Χόγκαρθ.
Το γεγονός βέβαια ότι δεν ήταν πολύ μεγάλο σε μέγεθος δεν το εμπόδιζε να είναι σημαντικό εμπορικό κέντρο αλλά να ανακαλυφθούν κιόλας σε αυτό μερικά πολύ σημαντικά ευρήματα της περιόδου. Σήμερα η περιοχή του ανακτόρου είναι επισκέψιμη ως αρχαιολογικός χώρος. Μπορεί να μην έχουν μείνει πολλά από τα κτίρια που το αποτελούσαν, αλλά ο χώρος μοιάζει περισσότερο με μία τεράστια κάτοψη που μαζί με την αρχαιολογική ξενάγηση βοηθά να γεννήσει εικόνες μια εποχής πολύ μακριά από εμάς, όταν αυτό το μέρος έσφυζε από ζωή.
«Ο Δρόμος του Νερού», στην Άνω Ζάκρο.
Εδώ μπορείτε να κάνετε ακόμη και πικ νικ.
Η Σητεία έχει βέβαια μια φυσική ποικιλομορφία να καταδείξει, όπως καταλάβαμε ήδη από τη δεύτερη μέρα της επίσκεψής μας, που ανηφορίσαμε για την Άνω Ζάκρο. Εδώ πρωταγωνιστής είναι το νερό -αλλά έχει και σημαντικούς συμπρωταγωνιστές. Το νερό αποτελεί σημαντικό στοιχείο της περιοχής, ιδιαίτερα δε στο παρελθόν οπότε και η Ζάκρος είχε βιομηχανική δραστηριότητα, με ενέργεια που τροφοδοτούνταν από νερόμυλους. Είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα με την επίσκεψη στο μικροσκοπικό μουσείο της περιοχής, στο οποίο φυλάσσονται διάφορα εργαλεία.
Πριν από αυτό όμως, κάναμε τον ίσως πιο όμορφο περίπατο αυτής μας της επίσκεψης. Περπατήσαμε στον Δρόμο του Νερού, όπως λέγεται η διαδρομή στην καρστική πηγή της Επάνω Ζάκρου. Μια διαδρομή που μπορεί να διαρκέσει ως και ώρες, αν κάποιος αποφασίσει να παρατηρήσει τα άπειρα ήδη φυτών που υπάρχουν γύρω. Εκεί πάντως πετύχαμε τον Βέλγο Πετράν να κάνει πεζοπορία. Ο Πετράν είναι εδώ και 25 χρόνια μόνιμος κάτοικος της Ζάκρου, ενώ για χρόνια ήταν ξεναγός τουριστών στην περιοχή. Το φυσικό πάρκο ενδείκνυται και για αυτούς που θέλουν να κάνουν ένα πικ νικ ή μια μικρή στάση στη φύση, όπως κάναμε και εμείς, συναντώντας τις γυναίκες του πολιτιστικού συλλόγου.
Πέρα από το κλασικό κρητικό κέρασμα -δηλαδή λυχναράκια και ρακή- μας είχαν ετοιμάσει και τραγανά κουλουράκια από κρασί και από μπύρα (στο κρητικό γενναιόδωρο κέρασμα αλλά και την κουζίνα του νησιού θα επανέλθουμε αρκετές φορές σε αυτό το κείμενο, μιας και από την Κρήτη δεν φεύγεις ποτέ με άδειο στομάχι). Μας είπαν δε πως ο χώρος χρησιμοποιείται για πολιτιστικές δραστηριότητες όπως συναυλίες αλλά και γαστρονομικές γιορτές.
Μπορεί κανείς να παρατηρεί για ώρες τα φυτά στον Δρόμο του Νερού. Εδώ, η Belleballia sitiaca…
…κι εδώ η Orchis sitiaca.
Δραστήριες κυρίες μας περίμεναν όμως και από τον Αγροτικό Γυναικείο Συνεταιρισμό Ζάκρου. Οι γυναίκες του συνεταιρισμού φτιάχνουν κρητικά εδέσματα όπως σκαλτσούνια, λυχναράκια, ανεβατά με τοπικά προϊόντα στα οποία είναι αδύνατο να αντισταθείς. Πέρα από τις έτοιμες νοστιμιές που μας πρόσφεραν, έφτιαξαν και μερικά μπροστά μας, εντυπωσιάζοντας με τον τρόπο που τα δάχτυλά τους σχεδόν χόρευαν πάνω στη ζύμη.
Από εκεί θα οδηγηθούμε στη θαλασσολίμνη του Ξερόκαμπου που δίνει μια απόκοσμη αίσθηση με την άγρια και απογυμνωμένη ομορφιά του. Τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό εξατμίζεται, αφήνοντας το θαλασσινό αλάτι, κάτι που δίνει στη λίμνη το όνομα Αλατσολίμνη. Και από εκεί, μέσα από μια γεμάτη φυσική ομορφιά διαδρομή θα επισκεφτούμε δύο οικισμούς, έναν εγκαταλελειμμένο κι έναν που επιμένει να κρατά την δική του ιδιαίτερη και παραδοσιακή ζωή: τον οικισμό Βόιλα και την Σίτανο.
«Αλατσολίμνη» στον Ξερόκαμπο.
Οικισμός Βόιλα στην Κρήτη ή σκηνή από το Game of Thrones;
Στην Βόιλα, περπατώντας ανάμεσα σε χαλάσματα κτισμάτων, νιώθεις σαν να πρωταγωνιστείς σε κάποιο σκηνικό του Game of Thrones ύστερα από μάχη. Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός προέρχεται από τα βυζαντινά και ενετικά χρόνια και για όποιον έχει επισκεφθεί το χωριό των Παλιών Βλαχάτων στην Κεφαλονιά, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα πέσουν στο τραπέζι συγκρίσεις.
Στην Σίτανο κυριαρχεί η ηρεμία και η αίσθηση πως εδώ οι άνθρωποι αγαπούν πραγματικά τον τόπο τους. Όπως το γλυκύτατο ζευγάρι Γιαννακόπουλου που μας εξηγεί πως μετέτρεψαν τα καμαρόσπιτά τους σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, στα οποία και μας ξεναγούν -με πιο ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια ότι αυτό που κάποτε ήταν το πατητήρι των ελιών στα σπιτάκια, έχει μετατραπεί πλέον σε κρεβάτι. Κι ύστερα από αυτό, η κυρία Χρυσούλα στο καφενείο της Σίτανου θα μας υποδεχθεί με μια πλήρη κρητική γαστρονομική φιλοξενία. Το καφενείο λέγεται απλά «Η Σίτανος» και την κυρία Χρυσούλα την ξέρουν όλοι με το μικρό της. Τα ποικίλα πιάτα που καταφθάνουν με την ταχύτητα του φωτός στο τραπέζι μας έχουν μαγειρευτεί όλα από τα χέρια της κυρίας Χρυσούλας, η οποία ενθουσιωδώς μας εξηγεί κάποια μυστικά των συνταγών της όταν την ρωτάμε. Αυτό που δεν μάθαμε είναι πως καταφέρνει να φτιάχνει τις μάλλον πιο νόστιμες τηγανητές πατάτες που θα βρει κανείς.
Ο ηγούμενος Φιλόθεος μας δείχνει την εικόνα Μέγας ει Κύριε του Ιωάννη Κορνάρου ή τον Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος;
Η παραγωγική μονάδα του μελιού Τοπλού.
Σημαντικό κομμάτι του πλούτου του Γεωπάρκου προέρχεται και από την Μονή Τοπλού αλλά και τις εκτάσεις που της ανήκουν και στις οποίες παράγονται πολλά προϊόντα. Την τρίτη ημέρα της επίσκεψής μας πήγαμε αρχικά στο μοναστήρι στο οποίο μας ξενάγησε ο ηγούμενος Φιλόθεος. Αυτό το μοναστήρι είναι σχεδόν όλη η ζωή του ηγούμενου, μιας και βρίσκεται σε αυτό από την εφηβεία του. Ιδιαίτερα πρόσχαρος, αλλά και με όρεξη για κουβέντα και μετά την ολοκλήρωση της ξενάγησης -συνοδεία πάντα λίγης ρακής, ο ηγούμενος μας αφηγείται την ιστορία πίσω από το μοναστήρι Τοπλού αλλά και τα αντικείμενα που βρίσκονται σε αυτό, μεταξύ των οποίων και η εντυπωσιακή εικόνα Μέγας ει Κύριε του Ιωάννη Κορνάρου που χρονολογείται από το 1770 και που θυμίζει τόσο τον Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος.
Πριν όμως μπούμε μέσα στο ίδιο το μοναστήρι, κάναμε μια επίσκεψη γευσιγνωσίας στην μονάδα παραγωγής κρασιού και ελαιόλαδου Τοπλού. Το ελαιόλαδο Σητείας έχει Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης, ενώ στα κρασιά, πέρα από μια ποικιλία σε κόκκινα και λευκά, θα βρείτε και ένα ροζέ και ένα γλυκό κρασί. Προτείνουμε ανεπιφύλακτα να αγοράσετε κάτι από αυτά αν βρεθεί σε κάποιο ράφι μπροστά σας και θα μας θυμηθείτε (στην Αθήνα, τα βρίσκεται, όπως και άλλα προϊόντα της Σητείας, σε μεγάλα σούπερ μάρκετ αλλά και καταστήματα κρητικών προϊόντων).
Άλλα προϊόντα της Σητείας που θα γνωρίσουμε καλύτερα την επόμενη μέρα είναι το μέλι Τοπλού, την παραγωγική μονάδα του οποίου τρέχει ουσιαστικά μια οικογένεια. Θα βρείτε πολλές ποικιλίες μελιού, ενώ το μέλι Τοπλού πλέον ανοίγει σιγά σιγά την ομπρέλα του και σε άλλα προϊόντα με βάση το μέλι. Άλλη μία από τις πιο νόστιμες στιγμές του ταξιδιού ήταν η επίσκεψη στην τυροκομική μονάδα της περιοχής και πραγματικά, μάλλον δεν έχετε φάει κάτι πιο νόστιμο από φρέσκο ξύγαλο που μόλις βγήκε από το καζάνι συνοδευόμενο από ζεστό ψωμί ψημένο σε ξυλόφουρνο.
Ύστερα από την, κυριολεκτική και μεταφορική, γεύση που πήραμε από το μοναστήρι Τοπλού, κατευθυνθήκαμε στο φοινικόδασος Βάι. Δίπλα από την θάλασσα, προσφέρεται μία πολύ ιδιαίτερη διαδρομή , όπου μπορείτε να περπατήσετε ανάμεσα στους φοίνικες και να δείτε το θέα προς τη θάλασσα φτάνοντας στο τέλος της διαδρομής. Το Βάι είναι ένα από τα δημοφιλή σημεία της Κρήτης, ενώ «ανακαλύφθηκε» από χίπιδες που εκδιώχθηκαν στη δεκαετία του ’70 από τα Μάταλα και κατασκήνωσαν στην περιοχή.
Το φοινικόδασος Βάι «ανακαλύφθηκε» από χίπηδες τη δεκαετία του ’70.
Πέραν από τον τεράστιο φυσικό πλούτο αλλά και την ιστορία της, η Κρήτη είναι κυρίως οι άνθρωποί της. Είχαμε την ευκαιρία να τους γνωρίσουμε καλύτερα και μέσα από τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής στα δύο λαογραφικά μουσεία που επισκεφθήκαμε, αυτό του Παλαίκαστρου αλλά και αυτό που βρίσκεται στο κέντρο της Σητείας. Πολλά αντικείμενα της καθημερινότητας μιας άλλης εποχής είδαμε και στα δύο, με κάποια από τα πιο εντυπωσιακά να είναι ένα σκαλιστό κρεβάτι αλλά και ένας πίνακας που μας έδειχνε πως βάφονταν πριν πολλά χρόνια τα υφαντά με φυσικά προϊόντα. Και φυσικά οι Κρητικοί δεν ξεχνούν την παράδοσή τους, μια γεύση την οποία μας έδωσαν τα μέλη του πολιτιστικού συλλόγου στο Παλαίκαστρο, χορεύονται κρητικούς χορούς με παραδοσιακές φορεσιές.
Κρητικοί χοροί από την πολιτιστικό σύλλογο του Παλαίκαστρου.
Κρήτη χωρίς γλέντι γίνεται;
Και επειδή αν πας στην Κρήτη και δεν ζήσεις κρητικό γλέντι, δεν έχεις ζήσει την Κρήτη, το τελευταίο μας βράδυ στη Σητεία δεν θα μπορούσε παρά να περιλαμβάνει ένα κρητικό γλέντι με τα όλα του. Δηλαδή πολύ και καλό φαγητό, άφθονη ρακή, ζωντανή κρητική μουσική με τις πατροπαράδοτες μαντινάδες να αλλάζουν από στόμα σε στόμα στο τραπέζι και χορό.
Η Σητεία Κρήτης αποτελεί ίσως το πιο αγνό και αυθεντικό κομμάτι του νησιού, με μεγάλο μέρος του πλούτου της να οφείλεται στο Γεωπάρκο. Πάντως, καθώς ετοιμάζεσαι για την επιστροφή, πέρα από χορτάτος από φυσική ομορφιά, μόνο ένα πράγμα μπορείς να πεις: σαν την κρητική φιλοξενία, δεν έχει.
H επίσκεψη στο Γεωπάρκο Σητείας πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης με τίτλο “ΓΕΩΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΓΕΩΠΑΡΚΑ – GEOTOURISM IN INSULAR GEOPARKS” – “GEO-IN” που υλοποιείται από το Α.Κ.Ο.Μ.Μ. Ψηλορείτης Αναπτυξιακή Α.Ε. Ο.Τ.Α. σε συνεργασία με το Δήμο Σητείας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης/ Μ.Φ.Ι.Κ., το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, την Αναπτυξιακή Εταιρία Κοινοτήτων Περιοχής Τροόδους ΛΤΔ και το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κύπρου και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου στο πλαίσιο του Προγράμματος Συνεργασίας INTERREG V-A Ελλάδα-Κύπρος 2014-2020.
