Λυσσασμένοι σκύλοι με τα δόντια έξω, έτοιμοι να επιτεθούν βίαια σε όποιον περνάει από μπροστά τους. Αυτή είναι η εικόνα αρχείου που σχεδόν πάντα συνοδεύει κάθε είδηση για επίθεση σκύλου σε ενήλικα ή παιδί. Το μήνυμα περνάει υποσυνείδητα πριν ακόμα ακούσεις την είδηση, πριν ακόμα μάθεις το οτιδήποτε για το περιστατικό: «Έφταιγε ο σκύλος που ήταν επιθετικός. Ευθανασία!». Έτσι, ο σκύλος θα θανατωθεί για να μην αποτελεί πια απειλή, το θύμα, αν επιζήσει, θα υποφέρει από ψυχικά και σωματικά τραύματα και ο νυν ή πρώην κηδεμόνας πιθανότατα θα τη βγάλει καθαρή. Η τιμωρία δηλαδή θα είναι αντιστρόφως ανάλογη της ευθύνης. Πόσο όμως μπορεί να ευθύνεται στην πραγματικότητα ένα πλήρως εξημερωμένο ζώο; Και μάλιστα ένα ζώο που δεν έχει χαρακτηριστεί τυχαία ως ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου; Ο εκπαιδευτής σκύλων Δημήτρης Γραμματικάκης μίλησε στην Popaganda για τις παρεξηγημένες φυλές, τα λάθη των υπευθύνων, την ασφάλεια των παιδιών και για πολλά ακόμα τα οποία θα έπρεπε να γνωρίζουμε, κηδεμόνες και μη.
«Προτρέπουμε λοιπόν τους ανθρώπους να υιοθετούν αδέσποτα γιατί η αγάπη και ο σεβασμός που θα σου δείξει ένας πρώην αδέσποτος ή κακοποιημένος σκύλος είναι μοναδικό συναίσθημα.»
Υπάρχουν επιθετικές φυλές κι αν όχι γιατί έχουν στιγματιστεί συγκεκριμένες φυλές ενώ άλλες θεωρούνται από τον πολύ κόσμο πιο φιλικές, ιδανικές ακόμα και για παιδιά; Δεν υπάρχει καμία έρευνα που να αποδεικνύει ότι μια συγκεκριμένη φυλή είναι επιθετική προς τον άνθρωπο. Υπάρχουν κάποιες πολύ δυνατές φυλές από πλευράς ταπεραμέντου κι απο πλευράς όγκου οι οποίες δημιουργήθηκαν για να κάνουν φύλαξη κι άλλες που δημιουργήθηκαν ως ζώα συντροφιάς. Παρόλα αυτά όμως, τα χρόνια έχουν δείξει πως όλες οι φυλές, όλοι οι σκύλοι μπορεί να κριθούν υπό ιδιαίτερες συνθήκες επιθετικοί κι αυτό συμβαίνει από λάθος κινήσεις και συμπεριφορές του ανθρώπου. Βασιζόμενος σε πολλές έρευνες, καταλήγω στο συμπέρασμα πως ο λόγος που μια φυλή μπορεί να χαρακτηριστεί επιθετική προκύπτει από τα στατιστικά των περιστατικών που κατέληξαν σε νοσοκομείο. Τα περιστατικά από ένα μικρόσωμο ή ένα μεσαίου μεγέθους σκύλο δεν είναι εύκολο να καταλήξουν σε ενα νοσοκομείο ώστε να καταγραφούν λόγω του ότι ακόμα κι αν δαγκώσουν δεν θα προκαλέσουν τόσο μεγάλη ζημιά.
Τι μπορεί να κάνει επιθετικό ένα σκύλο και ποιά ερεθίσματα μπορεί να τον προκαλέσουν; Ο λάθος χειρισμός ενός κατόχου, ιδιοκτήτη, κηδεμόνα πες το όπως θες, είναι ο βασικός παράγοντας για να δημιουργηθεί μια έντονη στιγμή η οποία θα διαρκέσει αρκετή ώρα και θα έχουμε ως αποτέλεσμα ένα άσχημο γεγονός. Ένας σκύλος μπορεί να εκδηλώσει επιθετικότητα γιατί έτσι του έχουν μάθει ή στην προσπάθειά του να αμυνθεί. Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει και το αν ο σκύλος είναι άρρωστος ή πονάει κάπου, οπότε κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού ή κατά την εκπαίδευση μπορεί να αντιδράσει άσχημα. Κάτι ακόμα που μπορεί να προκαλέσει επιθετική συμπεριφορά σε έναν σκύλο είναι το υπερβολικό στρες που του προκαλεί σύγχυση κι έτσι δεν μπορεί να διαχειριστεί ψύχραιμα μια κατάσταση. Ερέθισμα μπορεί να είναι οτιδήποτε τύχει να αναστατώσει την ηρεμία του σκύλου. Μια έντονη αλλαγή που μπορεί να γίνει σε ένα περιβάλλον, όπως μια μετακόμιση, ένας τρομακτικός θόρυβος, η υπερβολική φωνή και κίνηση των παιδιών κ.α. Ένας σκύλος που δεν έχει μάθει να διαχειρίζεται τέτοιες καταστάσεις μπορεί να αντιδράσει απρόβλεπτα. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω πως η απουσία καθημερινής εκτόνωσης του σκύλου, η λάθος εκπαίδευση και ο ακατάλληλος χώρος διαβίωσης, μπορούν να επιφέρουν δυσάρεστα γεγονότα. Όσον αφορά πάντως οποιοδήποτε περιστατικό όπου υπήρξε επίθεση με δάγκωμα, θέλω να γίνω πολύ σαφής. Κανείς που δεν είναι παρών δεν μπορεί και δεν έχει δικαίωμα να έχει άποψη για το τι έγινε. Μακάρι σε ένα τέτοιο περιστατικά να είχαμε ένα βίντεο και να βλέπαμε πώς ξεκίνησε και πώς κατέληξε και τότε να είστε σίγουροι πως θα άλλαζαμε γνώμη για πάρα πολλές περιπτώσεις. Επαναλαμβάνω λοιπόν πως για να κρίνουμε σωστά αν ένας σκύλος είναι επιθετικός, πρέπει να καταλάβουμε ποιοι είναι οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτήν τη συμπεριφορά και να μην κοιτάμε μόνο το αποτέλεσμα αλλά κυρίως το τι προηγήθηκε.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε πριν υιοθετήσουμε ενα σκύλο; Αν καταλήξουμε πως θέλουμε να αγοράσουμε σκύλο ράτσας, επιλέγουμε πάντα αναγνωρισμένους και νόμιμους εκτροφείς. Δυστυχώς υπάρχουν πολλοί παράνομοι εκτροφείς που ακολουθούν μια μη αποδεκτή γραμμή εκτροφής κι εκπαίδευσης που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα. Όσον αφορά στην υιοθεσία ενός αδέσποτου, είναι καλό να γνωρίζουμε πως τα αδέσποτα είναι συνήθως πολύ έξυπνα κι ευπροσάρμοστα ζώα και μαθαίνουν να ισορροπούν εύκολα όταν προκύπτει κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς. Οι πιθανότητες άλλωστε να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά ένας αδέσποτος σκύλος είναι ίδιες ή και λιγότερες από οποιονδήποτε άλλο σκύλο. Προτρέπουμε λοιπόν τους ανθρώπους να υιοθετούν αδέσποτα γιατί η αγάπη και ο σεβασμός που θα σου δείξει ένας πρώην αδέσποτος ή κακοποιημένος σκύλος είναι μοναδικό συναίσθημα. Από εκεί και πέρα το μεγαλύτερο λάθος μας είναι η άγνοια. Οφείλουμε να ξέρουμε πως να χειριστούμε και να εκπαιδεύσουμε έναν σκύλο ώστε να αποφύγουμε οποιοδήποτε δυσάρεστο περιστατικό. Για όποιονδήποτε σκύλο υπάρχουν κάποια όρια. Δεν υπάρχει σκύλος για τον οποίο μπορεί να μας εγγυηθεί κάποιος ότι δεν θα δαγκώσει ποτέ στη ζωή του όσο κι αν στρεσαριστεί, όσο κι αν ενοχληθεί. Συμφωνα με το American Veterinary Medical Association, κάποια τεστ που γίνονται σε πολλές εξελιγμένες χώρες -τεστ κρούσης, ξαφνικού ερεθίσματος, άμυνας- έχουν αποδείξει ότι υπάρχουν σκύλοι που ακόμα κι αν έχουν πολύ υψηλά όρια ανεκτικότητας, δεν έχουν καταφέρει όλοι να περάσουν αυτά τα τεστ με επιτυχία. Ένας σκύλος που έχει μάθει 10 -15 εντολές δεν σημαίνει ότι είναι και κοινωνικά άριστος. Είναι ευθύνη όλων μας επομένως η ενημέρωση, είτε μιλάμε για τους ειδικούς, είτε μιλάμε για τους κηδεμόνες σκύλων και παιδιών. Θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στα παιδιά γιατί δυστυχώς τα περισσότερα περιστατικά αφορούν παιδιά κάτω των 7-8 ετών και συνήθως τα λάθη γίνονται από τα ίδια τα παιδιά κι όχι από το σκύλο.
«Για να κρίνουμε σωστά αν ένας σκύλος είναι επιθετικός, πρέπει να καταλάβουμε ποιοι είναι οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτήν τη συμπεριφορά και να μην κοιτάμε μόνο το αποτέλεσμα αλλά κυρίως το τι προηγήθηκε.»
Τι πρέπει να προσέξουμε επομένως όταν υπάρχουν παιδιά στο σπίτι; Να υπάρχει πάντα επίβλεψη ενηλίκου. Ιδανικό θα ήταν να υπάρχουν δύο ενήλικες να επιβλέπουν όταν παίζουν τα παιδιά με το σκύλο. Παρόλο που κάποιοι σκύλοι είναι περισσότερο δεκτικοί στην πίεση από άλλους, είναι φυσικό ακόμα και ο πιο ανεκτικός σκύλος κάποια στιγμή να φτάσει στα όριά του και να αντιδράσει αν του πειράζουμε συνέχεια π.χ. τα μάτια του, τα αυτιά του, το στόμα του, τη μύτη του, την ουρά του. Στην περίπτωση που ένας σκύλος έχει εκπαιδευτεί για φύλαξη, δηλαδή έχει μάθει να χρησιμοποιεί το στόμα του, τότε θα πρέπει κάποιες φορές να περιορίζεται όταν υπάρχουν γύρω παιδιά που ίσως να μην γνωρίζουν πως πρέπει να φερόμαστε σε έναν σκύλο. Δεν μιλάμε φυσικά για δέσιμο, ούτε για μόνιμη εξορία σε ταράτσες, αυλές και μπαλκόνια. Μιλάμε για ολιγόωρη απομάκρυνση του ζώου από το χώρο που βρίσκονται τα παιδιά. Μπορεί να πάει στο crate του, στο πάρκο του ή σε κάποιο άλλο δωμάτιο του σπιτιού. Πολύ σημαντική πρόληψη σε κάθε περίπτωση είναι το να είναι καλά εκτονωμένος αυτός ο σκύλος. Τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό είναι ότι το παιχνίδι δεν πρέπει να κρατάει πολλή ώρα. Είναι προτιμότερο να παίξουμε πολλές φορές την ημέρα από λίγο παρά να υπερβούμε το χρόνο και την υπομονή του σκύλου.
Μέχρι ένας σκύλος να φτάσει να δαγκώσει, έχει ήδη εκδηλώσει κάποια σημάδια ενόχλησης και δυσφορίας που τα έχουμε αγνοήσει. Ποιά είναι αυτά; Πράγματι, το πιο πιθανό είναι ότι ο σκύλος πριν επιτεθεί, μας έχει δείξει ήδη, με τη δική του γλώσσα σώματος, πως βρίσκεται σε κατάσταση στρες. Ευθύνη μας σαν «ανώτερο», πιο εξελιγμένο ον, είναι να διαβάζουμε τον σκύλο ως σκύλο και όχι να τον μεταφράζουμε σαν άνθρωπο. Υπάρχει μια σειρά αντιδράσεων που ο σκύλος δείχνει την ενόχληση ή τη δυσφορία του. Το πολύ γρήγορο γλείψιμο της μύτης με τη γλώσσα, το γύρισμα του κεφαλιού, το κάθισμα, το στρέψιμο του σώματος προς την αντίθετη πλευρά, η αποχώρηση, το να βάλει τα αυτιά του πίσω και την ουρά κάτω από τα σκέλια, όλα αυτά είναι σημάδια ότι ο σκύλος δεν νιώθει άνετα. Αν τον αγνοήσουμε και συνεχίσουμε να τον ενοχλούμε τότε θα μας γρυλίσει. Ουσιαστικά πια μας λέει «φτάνει, ως εδώ». Το γρύλισμα σημαίνει ότι έχεις ήδη υπερβεί κάποια όρια στην κλίμακα του στρες μου, εγώ είμαι ειρηνικός, δεν θέλω να τσακωθώ και με το γρύλισμα σε προειδοποιώ. Αν δεν σεβαστούμε τα όριά του ούτε μετά το γρύλισμα, τότε είναι επόμενο να έρθει το δάγκωμα. Μπορεί αρχικά να είναι μια κίνηση δαγκώματος, το δάγκωμα τύπου 1 που λέμε εμείς, μια διορθωτική κίνηση δηλαδή για να σε διώξει ο σκύλος. Ένας σκύλος όμως που στο παρελθόν έχει χρησιμοποιήσει όλα τα προειδοποιητικά σήματα και δεν έχει δει αποτέλεσμα, είναι πολύ πιθανό την επόμενη φορά να τα προσπεράσει και να περάσει κατευθείαν στο δάγκωμα τύπου 3. Είναι η τελευταία του λύση. Ο σκύλος δεν θα περιμένει να επαναληφθεί το ίδιο σενάριο για να παίξει ακριβώς τον ίδιο ρόλο.
Δεν υπάρχει καμία έρευνα που να αποδεικνύει ότι μια συγκεκριμένη φυλή είναι επιθετική προς τον άνθρωπο.
Ένας σκύλος που έχει εκδηλώσει επανειλημμένως επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εκπαιδευτεί και να ισορροπήσει; Εξαρτάται από τη βαρύτητα που είχε το γεγονός, από το πόσες φορές έχει δείξει αυτήν τη συμπεριφορά και από τους ανθρώπους που θα χρειαστεί να διαχειριστούν την αλλαγή που θα ζητήσει ο εκπαιδευτής. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να αποχωρήσει ο σκύλος από το χώρο στον οποίο βρισκόταν, να ζήσει σε ένα καινούργιο περιβάλλον ώστε να μην εμφανιστούν ξανά τα ερεθίσματα που προκαλούσαν το σκύλο κι έτσι να μην εμφανισθεί ξανά η ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Άλλες φορές λύνεται πιο εύκολα από όσο νομίζουμε. Άλλοτε χρειάζεται αρκετός κόπος, Πάντα όμως υπάρχουν λύσεις. Η ευθανασία δεν πρέπει να είναι ούτε λύση ούτε επιλογή.
Είναι προτιμότερο σε έναν επιθετικό σκύλο να επιλέγουμε το θετικό τρόπο εκπαίδευσης ή χρειάζεται μια πιο δραστική προσέγγιση; Όταν αναφέρομαι στην εκπαίδευση εννοώ πάντα τη θετική εκπαίδευση. Όταν μιλάμε για θετική εκπαίδευση εννοούμε ότι κανένας εκπαιδευτής που δηλώνει θετικός δεν πρέπει να ασκήσει ούτε ψυχολογική, ούτε λεκτική, ούτε σωματική βία. Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες , οι εκπαιδευτές της νέας γενιάς, οι επιστήμονες της νέας γενιάς αποδεικνύουν με έρευνες και στατιστικά ότι όταν δεν υπάρχει τιμωρία στην εκπαίδευση του σκύλου, όταν η εκπαίδευση βασίζεται στην επιβράβευση, τότε έχουμε πολύ πιο δυνατά αποτελέσματα. Εάν μιλάμε για εκπαίδευση με βία και τιμωρία, ακόμα κι αν υπάρχει αποτελεσματικότητα, είναι λάθος δρόμος ως προς το αποτέλεσμα. Είναι σαν να πηγαίνω γυμναστήριο για να βελτιώσω την εξωτερική μου εμφάνιση παίρνοντας διάφορα σκευάσματα. Το αποτέλεσμα ίσως να έρθει πιο γρήγορα, χωρίς όμως να έχω αναγνωρίσει τι κακό έχω κάνει εσωτερικά στον οργανισμό μου. Όταν μιλάμε για πραγματική θετική εκπαίδευση είνα σαν να πηγαίνω γυμναστήριο, να ακολουθώ μια σωστή διατροφή, να ακολουθώ ένα σωστό πρόγραμμα γυμναστικής έτσι ώστε να έχω ένα πολύ καλό αποτέλεσμα χωρίς να βλάψω τον εαυτό μου. Αντιθέτως θα έχω βελτιώσει γενικότερα την υγεία και τη ψυχολογία μου. Κάποιες φορές μπορεί να αργήσει περισσότερο το αποτέλεσμα αλλά όταν έρθει θα είναι μόνιμο, ασφαλές και σταθερό. Στο παρελθόν, πριν ασχοληθώ με τη θετική εκπαίδευση χρησιμοποίησα για ένα διάστημα την παραδοσιακή. Τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που ήθελα. Ούτε οι σκύλοι είχαν διάθεση να ακολουθήσουν αυτόν τον τρόπο μάθησης. Με τη θετική προσέγγιση και τις απόλυτα θετικές μεθόδους που ακολουθώ πλέον, βρίσκω τα αποτελέσματα σαφώς δυνατότερα.
«Ο λάθος χειρισμός ενός κατόχου, ιδιοκτήτη, κηδεμόνα πες το όπως θες, είναι ο βασικός παράγοντας για να δημιουργηθεί μια έντονη στιγμή η οποία θα διαρκέσει αρκετή ώρα και θα έχουμε ως αποτέλεσμα ένα άσχημο γεγονός.»
Γνωρίζω πως έχεις μια ιδιαίτερη αγάπη για τα πίτμπουλ που είναι ίσως και η πιο παρεξηγημένη φυλή. Ζω με δύο Αμέρικαν πίτμπουλ τεριέ κι ενα Αμέρικαν στάφορντσαϊρ τεριέ που ειναι λίγο πολύ της ίδιας οικογένειας. Όταν μιλάμε για ένα καθαρόαιμο πιτμπουλ, μιλάμε για ένα σκύλο που ειναι πολύ δεκτικός στην εκπαίδευση. Επειδή είναι ένας κοιλιόδουλος σκύλος, αν υπάρχει επιβράβευση με λιχουδιές, μπορεί να κάνει πάρα πολλά πράγματα. Είναι συντροφικός και φιλικός με τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει έρευνα που να αποδεικνύει οτι είναι επιθετικός απέναντι στους ανθρώπους. Υπάρχουν όμως έρευνες που δείχνουν ότι είναι πιο ευερέθιστος με άλλα σκυλιά κι εκεί χρειάζεται να δώσουμε βάρος στην εκπαίδευση ώστε να δημιουργήσουμε θετικούς συσχετισμούς από μικρή ηλικία. Νοητικά ανήκει στο μέσο όρο, δεν είναι δηλαδή από τους πιο έξυπνους αλλά ούτε από τους χαμηλής αντίληψης σκύλους. Είναι ένας σκύλος που μπορεί να βγει λίγο παραπάνω ενθουσιώδης και γι’ αυτό τείνει να κάνει κάποια λαθάκια και να είναι λίγο άγαρμπος, λίγο αδέξιος. Είναι επίσης ένας σκύλος μη κατάλληλος για φύλαξη χώρου αλλά ταυτόχρονα ένας σκύλος πολύ εργατικός, αυτό που έχει μάθει θα το φτάσει στα άκρα κι ακριβώς εδώ μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα. Δυστυχώς, εδώ και 30 χρόνια, τα ΜΜΕ κυρίως ανακυκλώνουν διάφορους μύθους γύρω από τα πίτμπουλ και φυσικά αυτό γίνεται επειδή το θέμα πουλάει. Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν τέτοιους σκύλους για λάθος λόγους και κάνουν εγκληματικά λάθη, όπως το να μην τους κοινωνικοποιούν, να τους αλυσοδένουν, να τους χτυπούν , να τους αγριεύουν, να τους μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το στόμα και το δάγκωμα σαν λύση. Έχω βαρεθεί να βλέπω πίτπουλ να βγαίνουν βόλτα με πνίχτες, με ηλεκτρικά κολάρα και αλυσίδες με καρφιά. Πραγματικά χαίρομαι που μετά από 250 εκπαιδεύσεις πίτμπουλ που εχω αναλάβει, περνάω από περιοχές όπου υπάρχουν πελάτες-φίλοι μου και τους βλέπω να περπατάνε με τους σκύλους τους χαλαροί και με ευχαρίστηση, χωρίς να έχει χαλάσει το ταπεραμέντο ενός τέτοιου σκύλου.
Ο Δημήτρης Γραμματικάκης είναι πτυχιούχος θετικός εκπαιδευτής της Κynagon Dog Trainers Academy, full member of ISAP και ιδιοκτήτης της HomeFreeTraining.
