Στα 10000 περίπου χρόνια που ζει μαζί με τον άνθρωπο την έχουν συνοδεύσει διάφοροι μύθοι. Ταυτίστηκε με μαγείες, δεισιδαιμονίες, θανατηφόρες αρρώστιες, ψυχικές ασθένειες κ.α. Ευτυχώς, με την πάροδο των αιώνων, η φήμη της αποκαταστάθηκε και οι άνθρωποι την έβαλαν στα σπίτια τους και τη λάτρεψαν όπως της αξίζει. Πλέον, όποιον και να ρωτήσεις θα σου πει πως η γάτα είναι ένα περήφανο, καθαρό κι ανεξάρτητο ζώο που δεν χαλιναγωγείται και δεν εκπαιδεύεται. Ή μήπως εκπαιδεύεται; Ο δρ. Χρήστος Καραγιάννης, συμπεριφοριολόγος κτηνίατρος και ειδικός στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς του σκύλου και της γάτας, μίλησε στην Popaganda για το αγαπημένο μας αιλουροειδές και μας εξήγησε γιατί πρέπει πλέον να καταρρίψουμε έναν ακόμη μύθο.
«Εμείς μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι κλεισμένοι συνεχώς μέσα σε ένα σπίτι; Είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Μπορεί να είναι ευτυχισμένη όμως αν της δώσουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα, αν έχει την παρέα μας, αν έχει παιχνίδια, αν έχει το φαγητό που θέλει με τον τρόπο που θέλει.»
Είναι αλήθεια πως η γάτα εκπαιδεύεται, όπως μπορεί να εκπαιδευτεί κι ένας σκύλος; Ακριβώς όπως εκπαιδεύεται ένας σκύλος, εκπαιδεύεται και μία γάτα. Η διαφορά είναι ότι η γάτα κουράζεται πιο εύκολα και χρειάζεται λιγότερες επαναλήψεις άρα πρέπει να είσαι αρκετά καλύτερος στο πώς και πότε θα επιβραβεύσεις και πότε όχι. Η βασική εκπαίδευση του σκύλου και της γάτας μοιάζει πολύ με την βασική εκπαίδευση των παιδιών στα σχολεία, δηλαδή τους μαθαίνει κάποια πράγματα που θα χρησιμοποιήσουν ως εφόδια στη ζωή τους. Το θέμα όμως είναι να τους δώσουμε και κάποια κοινωνικά εφόδια γιατί αυτά σε κάνουν μέλος της κοινωνίας. Αυτό ακριβώς κάνουμε κι εδώ. Μαθαίνουμε στις γάτες να μη γρατζουνάνε, να μη δαγκώνουν, να δέχονται τους άλλους ανθρώπους που έρχονται στο σπίτι, τα άτομα της οικογένειας, να μη φοβούνται τα άλλα ζώα, να συνυπάρχουν με σκύλους ή άλλες γάτες, να μάθουν να νιώθουν ότι το περιβάλλον που διαβιώνουν είναι ασφαλές για εκείνες και να δέχονται όλες τις αλλαγές πάντα με θετικό πρόσημο.
Χρησιμοποιείτε μεθόδους θετικής εκπαίδευσης; Δεν το συζητάμε καν, φυσικά είναι θετική η εκπαίδευση, απλώς δεν χρησιμοποιούμε αυτόν τον όρο γιατί είναι ένας τεχνικός όρος που πολύς κόσμος δεν ξέρει τι είναι αλλά και πολλοί επαγγελματίες δεν ξέρουν τελικά τι είναι. Επειδή ακούγεται πολύ ωραίο -άλλωστε όλοι μας θέλουμε να είμαστε θετικοί, κανείς δεν θέλει να είναι αρνητικός- πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο «θετική εκπαίδευση» ως μάρκετινγκ. Το αποτέλεσμα είναι να έχω δει εκπαιδευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν πνίχτες, μαλώνουν και χτυπάνε πολλές φορές το σκύλο, να αυτοαποκαλούνται «θετικοί» επειδή χρησιμοποιούν ταυτόχρονα και 5 λιχουδιές. Οι 5 λιχουδιές δε σε κάνουν θετικό εκπαιδευτή και δεν κάνουν την εκπαίδευσή σου θετική.
Πώς γίνεται επομένως η εκπαίδευση της γάτας; Χρησιμοποιούμε επιβράβευση με λιχουδιές, χρησιμοποιούμε παιχνίδια, χρησιμοποιούμε ο,τιδήποτε αρέσει στη γάτα. Το βασικό δεν είναι να μάθουμε σε μια γάτα να κάθεται, να δίνει το χέρι της ή να ξαπλώνει, το οποίο είναι αρκετά εύκολο όσο κι αν σας κάνει εντύπωση, το σημαντικό είναι να μάθουμε στη γάτα να δέχεται το καινούργιο και να μάθει να μαθαίνει. Δεν θέλουμε να μάθει ότι αυτό είναι το σπίτι της και ότι δεν αλλάζει και ότι δεν μπαίνουν άλλοι άνθρωποι στο χώρο της. Θέλουμε να μάθει ότι η ζωή έχει να κάνει με την αλλαγή. Γιατί αν μάθει μια γάτα την αλλαγή από μικρή ηλικία, εδραιώνεται στο νευρικό της σύστημα και τη βοηθάει να δεχτεί το στρες, το οποίο άλλοτε είναι θετικό κι άλλοτε αρνητικό, κι έτσι να μπορεί να προσαρμοστεί σε οποιεσδήποτε θεωρητικά συνθήκες.
Το χάδι για τη γάτα είναι επιβράβευση; Το αντιλαμβάνεται έτσι, το δέχεται; Όπως θα το δεχόμασταν κι εμείς. Αν δεχτούμε ένα χάδι από τη μαμά μας, το μπαμπά μας, το φίλο μας θα χαρούμε, αν όμως το κάνει κάποιος ξένος ή αν το κάνει κάποιος άτσαλα, δεν θα χαρούμε. Το χάδι στη γάτα φυσικά και είναι μέσο επιβράβευσης αλλά πρέπει να γίνεται με συγκεκριμένο τρόπο και σε συγκεκριμένα μέρη του σώματός της, τα οποία δεν είναι για όλες τις γάτες τα ίδια. Κάποιες γάτες για παράδειγμα, επ’ουδενί δεν θέλουν να τις ακουμπάμε στο πίσω μέρος του σώματός τους. Συνήθως, οι περισσότερες γάτες θέλουν αργές κινήσεις, για μικρό χρονικό διάστημα και κυρίως στο κεφάλι που νιώθουν μεγαλύτερο έλεγχο ή στα μαγουλάκια τους από όπου παράγουν τις φερομόνες. Αυτό που βλέπουμε συχνά να κάνουν οι γάτες, να χαϊδεύονται με τα μαγουλάκια τους στα πόδια μας ή στα έπιπλα, δεν το κάνουν ούτε για να μας χαϊδέψουν, ούτε για να χαϊδευτούν. Αυτό το κάνουν για να αφήσουν τις φερομόνες τους που είναι καποιες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούν οι γάτες για να επικοινωνούν μεταξύ τους και είναι διαφόρων ειδών. Αυτές που παράγονται από τα μάγουλά τους έχουν να κάνουν με την οικειότητα. Ουσιαστικά θέλουν να μας οικειοποιηθούν, να μυρίσουμε με το δικό τους άρωμα για να νιώσουν πιο άνετα.
Μέχρι ποιά ηλικία μπορεί να εκπαιδευτεί μια γάτα; Για παράδειγμα αν υιοθετήσουμε μια αδεσποτη ενήλικη γάτα είναι εύκολο να την εκπαιδεύσουμε; Εύκολο δεν είναι τίποτα. Η γάτα μπορεί να εκπαιδευτεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ιδανικό όμως θα ήταν να εκπαιδευτεί μέχρι 4 μηνών. Το θέμα είναι ότι τα νεαρά γατάκια, επειδή αναπτύσσεται το νευρικό τους σύστημα πιο γρήγορα, μπορούν να μάθουν περισσότερα πράγματα. Και σε μεγαλύτερη ηλικία μπορεί να μάθει ένας σκύλος ή μια γάτα το ο,τιδήποτε, απλά αν έχουν ήδη εδραιωθεί κάποιες συμπεριφορές μετά πρέπει να τους «ξεμάθουμε» αυτές τις συμπεριφορές, οι οποίες μπορεί να γίνονται και αυτόματα πολλές φορές. Όταν μια συμπεριφορά έχει γίνει εμπειρία δεν είναι εύκολο να αλλάξει και θέλει περισσότερο χρόνο. Μη ξεχνάμε πως οι περισσότερες συμπεριφορές της γάτας είναι λειτουργικές συμπεριφορές για την ίδια και τη βοηθάνε να επιβιώσει. Απλώς, δεν είναι αποδεκτές από εμάς.
«Πολλοί άνθρωποι, όσο ένα γατάκι είναι μικρό, βρίσκουν πολύ χαριτωμένο το να δαγκώνει ή να γρατζουνάει κι ενώ πολλές φορές μπορεί ακόμα και να ματώσουν, επειδή το γατάκι είναι μικρούλι και τρυφερό θεωρούν πως δεν αποτελεί πρόβλημα. Μεγαλώνοντας όμως η γάτα μαθαίνει να χρησιμοποιεί έτσι το στόμα της κι αυτό μπορεί να αποδειχθεί σοβαρό πρόβλημα».
Η εκπαίδευση που γίνεται; Είναι καλύτερο να γίνεται στο χώρο της ή να έρχεται στο κέντρο σας; Όταν πρόκειται για μικρά γατάκια θέλουμε να έρχονται εδώ έτσι ώστε να μπορούν να δουν ένα άλλο μέρος, ένα μέρος καινούργιο που έχει πάντα θετικά ερεθίσματα. Να έρχονται σε επαφή με άλλους ανθρώπους, να έρχονται σε επαφή με ελεγχόμενο τρόπο με άλλες γάτες, ίσως και με σκύλους από κάποιο σημείο και μετά, έτσι ώστε να μάθουν να δέχονται το διαφορετικό, να μάθουν να δέχονται την αλλαγή. Όταν μιλάμε για προβλήματα συμπεριφοράς μιας ενήλικης γάτας το καλύτερο είναι να βλέπουμε τη γάτα στο χώρο της για να παρατηρήσουμε όσο γίνεται τη συνήθη συπεριφορά της και όχι μια καινούργια συμπεριφορά που μπορεί να παρουσιάσει σε καποιον άλλο χώρο.
Ποιές προβληματικές συμπεριφορές της γάτας μπορούμε να βελτιώσουμε; Ούρηση και αφόδευση εκτός αμμοδόχου, επιθετική συμπεριφορά σε ανθρώπους και ζώα, γάτες που κυνηγάνε την ουρά τους, περιποιούνται υπερβολικά το τρίχωμά τους σε σημείο να αυτοτραυματίζονται κ.α. Τα αίτια μπορεί να είναι είτε παθολογικά, είτε ψυχολογικά, είτε συνδυασμός αυτών των δύο. Τα πιο συχνά προβλήματα που καλούμαι να αντιμετωπίσω αφορούν γάτες που είναι επιθετικές σε άλλους ανθρώπους ή μεταξύ τους και γάτες που δεν χρησιμοποιούν την αμμοδόχο τους. Ένα ακόμα πρόβλημα που συναντάμε συχνά είναι το δάγκωμα. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλοί άνθρωποι, όσο ένα γατάκι είναι μικρό, βρίσκουν πολύ χαριτωμένο το να δαγκώνει ή να γρατζουνάει κι ενώ πολλές φορές μπορεί ακόμα και να ματώσουν, επειδή το γατάκι είναι μικρούλι και τρυφερό θεωρούν πως δεν αποτελεί πρόβλημα. Μεγαλώνοντας όμως η γάτα μαθαίνει να χρησιμοποιεί έτσι το στόμα της κι αυτό μπορεί να αποδειχθεί σοβαρό πρόβλημα.
«Η γάτα θέλει και παρέα και φροντίδα και δεν μπορεί ούτε της αρέσει να μένει μόνη της συνέχεια. Απλά επειδή είναι πιο ανεξάρτητη, κυρίως επειδή έχει την αμμοδόχο της και δεν χρειάζεται να βγει βόλτα 2 και 3 φορές την ημέρα όπως οι σκύλοι, θεωρούμε πως απαιτεί λιγότερο χρόνο από τη ζωή μας.»
Το αν είναι θηλυκό ή αρσενικό το ζώο μας παίζει ρόλο στην εκπαίδευση; Και το αν είναι στειρωμένο; Το αν είναι θηλυκό ή αρσενικό δεν παίζει ρόλο κι από μελέτες που έχουν γίνει δεν προκύπτει κάποια διαφορά ανάμεσα σε θηλυκά κι αρσενικά. Το αν είναι στειρωμένο ένα ζώο παίζει ρόλο για όλες τις συμπεριφορές που είναι ορμονοεξαρτώμενες. Για παράδειγμα, η θηλυκιά γάτα η οποία θα είναι σε οίστρο κάποιους μήνες το χρόνο και θέλουμε να αλλάξει η συμπεριφορά της κατά την περίοδο του οίστρου, αυτή δεν θα αλλάξει όσο είναι αστείρωτη. Ενας αρσενικός γάτος ο οποίος μπορεί να φύγει από το σπίτι του γιατί μπορεί να έχει μυρίσει μια θηλυκιά γάτα -κάτι που μπορούν να το μυρίσουν σε ακτίνα χιλιομέτρου- αν στειρωθεί, αυτή η συμπεριφορά αλλάζει. Πρέπει επομένως να στειρώσουμε τις γάτες μας γιατί, εκτός από τους ιατρικούς λόγους και τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, για πολλά ζώα είναι βασανιστικό να έχουν οίστρο και να μη μπορούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους αυτή. Η σεξουαλική επιθυμία στα ζώα είναι ορμονοεξαρτώμενη. Δεν είναι σαν κι εμάς που είναι μια επιθυμία ελεγχόμενη κι ανεξάρτητη από τις ορμόνες μας. Για τα ζώα ο οίστρος είναι μια περίοδος που πρέπει να κάνουν τα πάντα για να γονιμοποιηθούν κι έτσι να επιβιώσουν σαν είδος. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χάσουμε τη γάτα μας, μπορεί να την πατήσει αυτοκίνητο, μπορεί να εκνευρίζεται πιο εύκολα και να αλλάζει η συμπεριφορά της. Γι΄αυτό λοιπόν αλλά και για τα προβλήματα υγείας πρέπει να στειρώνουμε το ζώο μας. Φυσικά και για να μην έχουμε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και καινούργια γατάκια. Έχουμε ήδη αρκετές χιλιάδες αδέσποτα στους δρόμους και δεν χρειαζόμαστε άλλα.
Συχνά ακούμε κηδεμόνες ζώων να λένε ότι πολύ θα ήθελαν να υιοθετήσουν κι ένα δεύτερο ζωάκι αλλά δεν θα το δεχτεί ή γάτα τους και θα δημιουργηθεί πρόβλημα. Αυτό είναι κάτι που λύνεται; Είναι μέσα στα πλαίσια της εκπαίδευσης; Δεν θα έλεγα οτι είναι μέσα στα πλαίσια της εκπαίδευσης. Διαχωρίζουμε από τη μία πλευρά τα θέματα της εκπαίδευσης που έχουν να κάνουν με το να μάθουν γνωσιακά οι γάτες καποιες εντολές όπως «κάτσε», «ξάπλωσε» κτλ, και από την άλλη πλευρά τα προβλήματα συμπεριφοράς που έχουν να κάνουν με τα συναισθήματα της γάτας. Μια γάτα μπορεί να εκνευρίζεται με έναν άλλο σκύλο, μπορεί να αγχώνεται, μπορεί να φοβάται, που αυτό για να το αλλάξουμε πρέπει να διαγνώσουμε ποιά είναι τα συναισθήματα που οδηγούν τη γάτα σε αυτήν τη συμπεριφορά για να το αντιμετωπίσουμε κατάλληλα. Δεν είναι παθογνωμονικό οτι αυτή η γάτα έχει αυτήν τη συμπεριφορά άρα θα κάνουμε αυτά τα 5 πράγματα και θα λύσουμε το πρόβλημα. Δεν υπάρχουν συνταγές, πρέπει να έχουμε τη διάγνωση. Η κοινωνία της γάτας έτσι κι αλλιώς δεν δέχεται εύκολα άλλα ζώα. Αν και είναι το μόνο αιλουροειδές μαζί με το λιοντάρι που είναι κοινωνικό ζώο δεν μπορεί να δεχτεί εύκολα καινούργια ζώα. Για να το μάθει αυτό και να το δεχτεί είναι μια διαδικασία που γίνεται σταδιακά, που πρέπει να γίνουν κάποια πολύ στοχευμένα πράγματα που και πάλι μπορεί να μην είναι στόχος μας να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι απλά να μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς πρόβλημα.
Τελικά αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι εκπαιδεύουμε εμείς το ζώο μας ή ότι εκπαιδευόμαστε εμείς οι ίδιοι; Κάνουμε και τα δύο ταυτόχρονα και είναι και τα δύο εξίσου σημαντικά. Ό,τι και να μάθουμε στη γάτα μας αν εμείς μέσω της συμπεριφοράς μας την αγχώνουμε, τη μπερδεύουμε, την εκνευρίζουμε, η γάτα μας δεν θα μπορέσει να συμβιώσει μαζί μας χωρίς κάποιο πρόβλημα. Δεν είναι δυνατόν να απαιτούμε από τη γάτα μας να τα έχει μάθει όλα κι εμείς να συμπεριφερόμαστε απερίσκεπτα μη λαμβάνοντας υπόψιν τις ανάγκες και τις επιθυμίες της. Δεν μπορούμε να κάνουμε πάντα το δικό μας επειδή είμαστε θεωρητικά ανώτερα είδη, να θέλουμε σώνει και καλά να γίνεται πάντα το δικό μας. Το ζώο μας έχει ανάγκες τις οποίες πρέπει να τις κατανοήσουμε, να τις σεβαστούμε και κάποιες φορές να το αφήσουμε να τις εκφράζει με έναν αποδεκτό φυσικά τρόπο. Πολύς κόσμος έρχεται και με ρωτάει πώς θα τιμωρήσει τη γάτα του για αυτό που κάνει. Εμείς δεν θέλουμε να τιμωρήσουμε τη γάτα γι’ αυτό που κάνει, θέλουμε να της μάθουμε να κάνει το σωστό.
«Αν και είναι το μόνο αιλουροειδές μαζί με το λιοντάρι που είναι κοινωνικό ζώο δεν μπορεί να δεχτεί εύκολα καινούργια ζώα…»
«Για να το μάθει αυτό και να το δεχτεί είναι μια διαδικασία που γίνεται σταδιακά, που πρέπει να γίνουν κάποια πολύ στοχευμένα πράγματα που και πάλι μπορεί να μην είναι στόχος μας να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι απλά να μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς πρόβλημα»
Μια γάτα μπορεί να είναι ευτυχισμένη κλεισμένη μέσα σε ένα σπίτι; Εμείς μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι κλεισμένοι συνεχώς μέσα σε ένα σπίτι; Είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Μπορεί να είναι ευτυχισμένη όμως αν της δώσουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα, αν έχει την παρέα μας, αν έχει παιχνίδια, αν έχει το φαγητό που θέλει με τον τρόπο που θέλει. Μια γάτα, όταν είναι στη φύση, τη μισή μέρα κυνηγάει. Επομένως, με κάποιον τρόπο, σε μια γάτα που ζει σε ένα διαμέρισμα πρέπει να της καλύψουμε αυτήν την ανάγκη. Οι περισσότερες γάτες αν τις βγάλουμε ξαφνικά έξω, περισσότερο θα αγχωθούν παρά θα χαρούν. Έχουν ανάγκη όμως τα καινούργια ερεθίσματα. Οχι τόσο από καινούριες μυρωδιές όπως ο σκύλος αλλά από ένα διαφορετικό τρόπο παιχνιδιού παραδείγματος χάριν. Να ασκηθεί δηλαδή με έναν καινούριο τρόπο. Η γάτα είναι κυνηγός. Θελει να κυνηγήσει και δεν θέλει απαραίτητα να έχει ένα μπολ τροφής πάντα γεμάτο. Πρέπει να της το κάνουμε όσο πιο ενδιαφέρον γίνεται. Μπορούμε να της κρύβουμε τροφή σε κάποια σημεία ή σε καποια ειδικά παιχνίδια και να φροντίζουμε να υπάρχει εναλλαγή στη ρουτίνα της ωστε να την κρατάμε σε εγρήγορση.
Ποιός τύπος ανθρώπου πρέπει να υιοθετεί σκύλο και ποιός γάτα; Επικρατεί μια άποψη πως όσοι δεν έχουν πολύ χρόνο, καλό είναι να υιοθετούν μια γάτα. Όλα εχουν να κάνουν με τις προτιμήσεις του καθενός. Ίσως για κάποιον νέο άνθρωπο που λείπει πολλές ώρες από το σπίτι να είναι καλύτερο να υιοθετήσει μια γάτα κι όχι ένα σκύλο. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορώ να λείπω συνεχώς όλη τη μέρα από το σπίτι ή και για μέρες ολόκληρες. Καλύτερα να πάρω ενα λούτρινο σε αυτήν την περίπτωση. Η γάτα θέλει και παρέα και φροντίδα και δεν μπορεί ούτε της αρέσει να μένει μόνη της συνέχεια. Απλά επειδή είναι πιο ανεξάρτητη, κυρίως επειδή έχει την αμμοδόχο της και δεν χρειάζεται να βγει βόλτα 2 και 3 φορές την ημέρα όπως οι σκύλοι, θεωρούμε πως απαιτεί λιγότερο χρόνο από τη ζωή μας. Εξακολουθεί όμως να είναι ένα κοινωνικό ζώο που απολαμβάνει και αποζητά τη φροντίδα και την παρέα μας.
