Το gaslighting μπορεί να συμβεί με μοναδικούς τρόπους σε μερικές από τις πιο επιζήμιες, ανθυγιεινές σχέσεις, όπου το άλλο μέλος της σχέσης χειραγωγεί τις συνομιλίες για να ελαχιστοποιήσει τα συναισθήματά σας. Ωστόσο, υπάρχουν χαρακτηριστικές εκφράσεις και τακτικές που οι περισσότεροι μπορούν να μάθουν να συσχετίζουν με αυτήν την τοξική πρακτική. Για παράδειγμα, «Αντιδράς υπερβολικά» ή «Παρεξηγείσαι από αυτό που λέω» ή «Είσαι απλά τρελός/ή». Αν πιάνετε τον εαυτό σας να αναγνωρίζει αυτές τις φράσεις ενώ μιλάτε με τον σύντροφό σας, τον αδερφό σας ή το αφεντικό σας, κι όλα αυτά ενώ αμφισβητείτε συνεχώς τον εαυτό σας ή ζητάτε συγγνώμη για πράγματα που δεν μπορείτε να θυμηθείτε, έχετε πέσει θύμα gaslighting.
Το gaslighting λαμβάνει χώρα όταν κάποιος «προσπαθεί να κάνει ένα άλλο άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων να αμφισβητήσει ή τις πεποιθήσεις τους ή τη δική τους πραγματικότητα», εξηγεί η Danielle Hairston, M.D., επίκουρη καθηγήτρια ψυχιατρικής και ψυχιατρικής εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Howard. «Είναι μια τακτική χειραγώγησης».
Τι ακριβώς είναι το gaslighting;
Το gaslighting είναι μια μορφή συναισθηματικής κακοποίησης, όπου κάποιος χειραγωγείται ώστε να «αμφισβητήσει τις αντιλήψεις, τις εμπειρίες ή την κατανόηση των γεγονότων του», σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA). Προηγουμένως αναφερόταν σε ακραία χειραγώγηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιον να αναπτύξει ψυχική ασθένεια ή να χρειαστεί να δεσμευτεί σε ψυχιατρικό ίδρυμα, αλλά η APA λέει ότι τώρα χρησιμοποιείται γενικότερα.
Ο όρος προήλθε από ένα θεατρικό έργο του 1938 του Πάτρικ Χάμιλτον και την κινηματογραφική μεταφορά του 1944, Gaslight. Στην ταινία, μια σύζυγος αρχίζει να αμφιβάλλει για τη λογική της, αφού ο χειριστικός σύζυγός της αρχίζει σιγά-σιγά να χαμηλώνει τις λάμπες αερίου στο σπίτι τους και κάνει και άλλες αλλαγές στο περιβάλλον τους. Όταν αυτή το αναφέρει, της λέει ότι είναι ξεχασιάρα, φαντάζεται πράγματα και συμπεριφέρεται παράξενα, και την απομονώνει από τους άλλους.
Οι gaslighters προσπαθούν να κάνουν κάποιον να χάσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του ή να αισθάνεται σύγχυση με την πραγματικότητα, λέει ο Hairston, «Προσπαθεί να σας αποσπάσει την προσοχή ή να εκθρέψει την ενοχή ή την υπευθυνότητα και την ευθύνη. Μερικές φορές, είναι ακόμη πιο σκληρό, σαν να προσπαθεί κάποιος να σε μειώσει ή να βλάψει ή να εκμηδενήσει την αυτοεκτίμησή σου».
Ακολουθούν 18 κοινές φράσεις που χρησιμοποιούν οι gaslighters και περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πώς μπορείτε να ανταποκριθείτε:
«Είσαι τρελός»
Αυτή είναι μια συνηθισμένη φράση που χρησιμοποιούν οι gaslighters για να αποφύγουν να αναλάβουν την ευθύνη ή να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους, λέει ο Hairston. Οδηγεί το θύμα σε αμφιβολία για τον εαυτό του, αμφισβήτηση της πραγματικότητας της κατάστασης και ανησυχία για τη δική του κρίση και λογική.
«Δεν έγινε έτσι»
Το να πεις σε ένα θύμα ότι κάτι δεν συνέβη ποτέ ή ότι συνέβη διαφορετικά από αυτό που θυμάται είναι μια κρυφή μορφή gaslighting. Κάνει κάποιον να αμφιβάλλει για τις αντιλήψεις του και να αισθάνεται σύγχυση. «Μπορεί να είναι πολύ τραυματικό», είπε ο Hairston. «Μπορεί να είναι μια πολύ αρνητική εμπειρία όταν προσπαθείς να εκφράσεις κάτι που συνέβη και κάποιος σου λέει επανειλημμένα: “Όχι, δεν έγινε έτσι”».
«Αυτό δεν συνέβη ποτέ»
Το να σε κάνει να αμφιβάλλεις για τη μνήμη ή την πραγματικότητά σου είναι μια κρυφή, παθητικο-επιθετική τακτική του gaslighter, λέει ο Hairston. Το να πεις σε κάποιον ότι κάτι δεν συνέβη είναι μια συνηθισμένη φράση που υποβαθμίζει τις εμπειρίες και τα συναισθήματα κάποιου. Αυτό το σχόλιο μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβές εάν περιστρέφεται γύρω από ένα τραυματικό γεγονός.
«Δεν είναι αυτό που εννοούσα»
Αυτή η δήλωση επιτρέπει σε έναν gaslighter να αποφύγει την ανάληψη ευθύνης. Η απαξίωση της γνώμης, της προσωπικής εμπειρίας, της αξιοπιστίας ή της ευφυΐας ενός ατόμου είναι κοινές τακτικές gaslighting, λέει ο Daglas.
«Αν νοιαζόσουν για ‘μένα, θα …»
Σε ρομαντικές σχέσεις, ένας gaslighter μπορεί να χρησιμοποιήσει την αγάπη του συντρόφου του εναντίον του ως τρόπο για να δικαιολογήσει τη δική του κακή συμπεριφορά. Μπορεί επίσης να κατηγορήσει λανθασμένα τον συντρόφό του για απάτη ή πρόκληση προβλημάτων στη σχέση. Έτσι, θα πουν πράγματα όπως, «Αν νοιαζόσουν για μένα, θα με άφηνες να κοιτάξω το τηλέφωνό σου», λέει ο Sarkis, κάτι που αναγκάζει ένα θύμα να σπάσει τα όριά του. «Ο σκοπός είναι να υπονομεύσει την αίσθηση της πραγματικότητας και να σας κάνει να νιώθετε ότι δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε τον εαυτό σας», λέει.
«Ο τάδε πιστεύει ότι είσαι τρελός/-ή»
Δεδομένου ότι η απομόνωση είναι μια βασική τακτική του gaslighting, οι δράστες προσπαθούν να σας κάνουν να νιώσετε μόνοι ή ανίσχυροι. Συνήθως, αντί να χρησιμοποιούν συγκεκριμένα ονόματα, οι gaslighters χρησιμοποιούν γενικούς όρους όπως «όλοι πιστεύουν ότι κάτι δεν πάει καλά με σένα» ή «όλοι οι φίλοι μας ξέρουν ότι έχεις προβλήματα», εξηγεί η Stephanie Sarkis, Ph.D., ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας του “Gaslighting: Αναγνωρίστε χειριστικούς και συναισθηματικά καταχρηστικούς ανθρώπους — και απελευθερωθείτε”. «Τους αποκαλώ αόρατους στρατούς», λέει. «Θα το χρησιμοποιήσουν ως αντίγραφο ασφαλείας των ανθρώπων που δεν είναι εκεί για να εδραιώσουν την άποψή τους».
«Πάντα αντιδράς δυσανάλογα»
Οι απολυταρχισμοί όπως το «πάντα», «ποτέ», «όλοι» και «κανείς» είναι «κόκκινες σημαίες» του gaslighting, λέει ο Sarkis. Κατηγορώντας κάποιον ότι αντιδρά υπερβολικά ευτελίζει τα συναισθήματα του θύματος και το κάνει να νιώθει ότι η κρίση του για την κατάσταση είναι αλλοιωμένη.
«Γι’ αυτό δεν έχεις φίλους»
Αυτή η δήλωση έχει σκοπό να επιτεθεί στην αυτοεκτίμηση κάποιου και να τον αποξενώσει από τους άλλους – έτσι ώστε να εξαρτάται περισσότερο από τον gaslighter. Οι δράστες μπορεί επίσης να επιτεθούν στους φίλους ή την οικογένειά σας ή να σας προτείνουν να μείνετε μακριά από ορισμένα άτομα. Ο Hairston λέει ότι αυτό μπορεί να είναι ένα είδος χειραγώγησης.
«Μην ασχολείσαι τόσο πολύ με αυτό»
Όπως όταν λέει σε κάποιον ότι αντιδρά υπερβολικά, αυτή η δήλωση δυσφημεί ή ελαχιστοποιεί τη νοημοσύνη, τα συναισθήματα ή την αξιοπιστία του θύματος, λέει ο Ντάγκλας. Ουσιαστικά, λέει σε κάποιον πώς πρέπει να αισθάνεται, πιθανώς για να τον κάνει να ανησυχεί ότι δεν αντιδρά σωστά.
«Δεν αντέχεις ένα αστείο»
Οι gaslighters το λένε συχνά αυτό για να ξεφύγουν από τα προσβλητικά σχόλια. Μπορεί επίσης να αρχίσουν να λένε ενοχλητικά πράγματα με αστείο τρόπο για να ομαλοποιήσουν την κατάσταση. Το άκουσμα αυτής της φράσης μπορεί να σας οδηγήσει να αμφισβητήσετε ξανά τις αντιδράσεις και τις αντιλήψεις σας.
«Δεν έχεις ιδέα για …»
Οι gaslighters συχνά κατηγορούν κάποιον άλλο για ένα πρόβλημα σε μια σχέση, ενώ αφαιρούν την προσοχή από τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, λέει ο Sarkis, οι gaslighters μπορεί να πουν, «Δεν έχεις ιδέα πώς να διαχειριστείς τα χρήματα. Έχουμε χρέος εξαιτίας σου», όταν στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο gaslighter είναι αυτός που κάνει υπερβολικές δαπάνες.
«Με ανάγκασες να κάνω …»
Η εκτροπή και η σύγχυση ενός θύματος είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα του gaslighter και οι δράστες συχνά αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους, λέει ο Hairston. Οι gaslighters μπορεί να κατηγορήσουν το θύμα τους ότι σκόπιμα τους προκαλεί και στη συνέχεια να κατηγορήσουν το θύμα όταν θυμώσουν. Τα θύματα μπορεί να αισθάνονται την ανάγκη να ζητήσουν συγγνώμη ακόμα και όταν ξέρουν ότι δεν έχουν κάνει τίποτα κακό.
«Είμαι ο μόνος υπεύθυνος σε αυτή τη σχέση»
Έρευνα που δημοσιεύτηκε στην American Sociological Review αναφέρει την ιστορία μιας γυναίκας της οποίας ο σύντροφος της έκλεβε τα χρήματά της και στη συνέχεια την κατηγορούσε ότι τα έχασε και ότι ήταν «απρόσεχτη» με τα χρήματα. «Ο σκοπός του gaslighter είναι να υπονομεύσει την αίσθηση της πραγματικότητας και να σας κάνει να νιώσετε ότι δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε τον εαυτό σας», λέει ο Sarkis.
«Τα παιδιά ξέρουν ότι δεν είσαι καλός γονιός»
Αυτή η παρατήρηση στοχεύει να προκαλέσει «γονική αποξένωση», λέει ο Sarkis, η οποία αναγκάζει τα θύματα να αμφισβητούν τις πράξεις τους, μειώνει την αυτοεκτίμησή τους και τα κάνει να πιστεύουν ότι οι άλλοι σκέφτονται άσχημα για αυτά. «Θέλουν να εκνευρίζεσαι, ώστε να ευθυγραμμιστείς περισσότερο με τον gaslighter, προσθέτει.
«Ποιον θα πιστέψουν;»
Το gaslighting συνήθως χαρακτηρίζεται από μια άνιση δυναμική ισχύος. Ο Sarkis λέει ότι αυτό το σχόλιο μπορεί να προέρχεται από το αφεντικό σας ή έναν σύζυγο που μπορεί να έχει μεγαλύτερη επιρροή στην κοινότητα σε μια προσπάθεια να σας κάνει να νιώσετε ανίσχυροι. «Μπορεί να πουν: “Αν πεις κάτι, ποιον θα πιστέψουν, εμένα ή τον τρελό;”», προσθέτει.
«Είσαι πολύ ευαίσθητος/-η»
Εάν προσπαθείτε να εκφράσετε θλίψη ή άλλα συναισθήματα, ένας gaslighter μπορεί να το πει αυτό για να ελαχιστοποιήσει και να ακυρώσει τα συναισθήματά σας. «Ο καλύτερος τρόπος να ανταποκριθείς είναι να σταθείς στη θέση σου», λέει ο Hairston, «Θα πρέπει να πεις, “Λοιπόν, δεν νιώθω ότι είμαι ευαίσθητος. Προσπαθώ να μεταφέρω την άποψή μου και να εκφραστώ”».
«Απλώς μην ανησυχείς για αυτό τώρα»
Μόλις ένας gaslighter αναστατώσει το θύμα του, μπορεί να το πει αυτό, ειδικά αν το θύμα προσπαθήσει να το αντιδράσει. Ο στόχος είναι να ελαχιστοποιήσει τα συναισθήματα κάποιου, ώστε να αμφιβάλλει για τα συναισθήματά του ή να ανησυχεί ότι είναι πολύ ευαίσθητος. «Η βασική ιδέα είναι να προσέχεις την απαξίωση της γνώμης και της προσωπικής εμπειρίας ενός ατόμου», λέει ο Ντάγκλας.
«Μου κάνεις gaslighting»
Η μετατόπιση ευθυνών είναι μια κοινή τακτική ενός gaslighter. Το να κατηγορείς το θύμα ότι είναι ο gaslighter προκαλεί σύγχυση, το κάνει να αμφισβητεί την κατάσταση και απομακρύνει την προσοχή του από την επιβλαβή συμπεριφορά του αληθινού gaslighter, λέει ο Sarkis.
Ποια είναι τα σημάδια ότι σου κάνουν gaslighting;
Οι gaslighters χειραγωγούν εκτρέποντας ή μεταθέτοντας την ευθύνη ή αρνούμενοι κατηγορηματικά ότι κάτι συνέβη, λέει ο Hairston. Εάν αντιμετωπίζετε gaslighting, μπορεί να:
- Αμφισβητείτε τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις, τις σκέψεις και την πραγματικότητά σας
- Αμφισβητείτε τις αντιλήψεις και την κρίση σας
- Νιώσετε μόνοι, ανίσχυροι ή ανεπαρκείς
- Νιώθετε σύγχυση
- Ζητάτε συγγνώμη συχνά
- Αμφισβητείτε τις αναμνήσεις και τις αποφάσεις σας
- Ανησυχείτε ότι είστε πολύ ευαίσθητοι ή ότι κάτι δεν πάει καλά με εσάς
- Δυσκολεύεστε να πάρετε αποφάσεις
- Σκέφτεστε ότι οι άλλοι σας αντιπαθούν χωρίς αιτία
