Ο ανθρώπινος πόνος ευδοκιμεί στον Έβρο. Διεκδικώντας τον τίτλο ισόβιου πρωταθλητή στη χώρα. Μελαγχολικοί, μοναχικοί φαντάροι περιπλανώνται σε σταθμούς λεωφορείων και τραίνων. Ξεχασμένοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί χάνονται καθημερινά ανάμεσα σε δύο κουλτούρες. Μετανάστες και πρόσφυγες από την Ασία και την Αφρική ξυπνάνε απότομα από το ευρωπαϊκό τους όνειρο. Τα κάγκελα, οι φράχτες και τα σύρματα είναι το σήμα κατατεθέν της περιοχής κι έχουν υψωθεί θεόρατα για να διαχωρίσουν τους καλούς από τους κακούς, εμάς από τους άλλους, τους δικούς μας από τους εχθρούς.
Στον ‘Εβρο βρέθηκα για πρώτη φορά αυτόν τον Φεβρουάριο με την ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Η οργάνωση παρεμβαίνει στα κέντρα κράτησης μεταναστών και αιτούντων άσυλο της ευρύτερης Θράκης από το 2009 παρέχοντας στους κρατούμενους το -όχι-και-τόσο αυτονόητο δικαίωμα στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στην ψυχολογική υποστήριξη.
Είμαι προετοιμασμένος για αυτό που θα συναντήσω. Έχει φροντίσει για αυτό η Χούλια, Ισπανίδα γιατρός με την οποία ταξιδεύουμε από την Αλεξανδρούπολη, περνώντας μέσα από τυπικά, φτωχικά χωριά της ελληνικής υπαίθρου με καλογυαλισμένα και μελαγχολικά μνημεία στην κεντρική πλατεία. «Όταν μου είπαν ότι θα έρθω αποστολή στην Ελλάδα θεώρησα ότι θα ήταν κάτι απλό. Έχω πάει σε διάφορα μέρη, όπως στο Νότιο Σουδάν και στο Πακιστάν, και έχω βιώσει άθλιες καταστάσεις. Σύντομα όμως κατάλαβα πως εδώ μιλάμε για τη σκοτεινή πλευρά της Ευρώπης, μια πλευρά που οι περισσότεροι αγνοούμε».
Μπαίνοντας, ωστόσο, στο Φυλάκιο, το μεγαλύτερο κέντρο κράτησης στον Βόρειο Έβρο, σοκάρομαι. Η άμυνα του καλομαθημένου οργανισμού μου αμέσως προσπαθεί να με προστατεύσει. Φαντάζομαι ότι βρίσκομαι σε σκηνικό από ταινία, κάτι σαν το δικό μας Εξπρές του Μεσονυκτίου. Οι συμβολισμοί είναι αναπόφευκτοι. Ένα κτήριο, σχεδόν στα σύνορα με τη Βουλγαρία και την Τουρκία, έχει μετατραπεί σε αποθήκη ανθρώπων, στοιβάζοντας κυριολεκτικά εκατοντάδες ψυχές. Τέσσερα πέντε μεγάλα κλουβιά – «όχι κελιά» όπως σωστά μου λέει η Άντζι, βελγίδα συνάδελφος που συντονίζει το πρόγραμμα – με κάγκελα μπροστά τους απλώνονται σε έναν σκοτεινό, υγρό και βρώμικο διάδρομο. Το κάθε κλουβί-κελί, όχι πολύ μεγαλύτερο από ένα δυάρι, φιλοξενεί με όρους Ξένιου Δία του νεότερου περισσότερα από 50 άτομα για 22 ώρες την ημέρα επί 18 μήνες. Οι διπλές κουκέτες είναι τόσο συνωστισμένες που οι άνθρωποι δεν μπορούν καν να περπατήσουν στον ανύπαρκτο σχεδόν διάδρομο και αναγκάζονται να μετακινούνται από κρεβάτι σε κρεβάτι φτάνοντας μέχρι τα μπροστινά κάγκελα. Τους βλέπεις παντού. Κάποιοι κοιμούνται, ορισμένοι συζητούν, ένας προσεύχεται, εναποθέτοντας την τελευταία του ελπίδα στο Θεό.
Οι άνθρωποι αυτοί θα περάσουν τουλάχιστον ενάμιση χρόνο από τη ζωή τους σε αυτές τις συνθήκες χωρίς να έχουν κάνει τίποτα το αξιόποινο. Το μοναδικό τους «έγκλημα» είναι ότι τους λείπει ένα χαρτί. Ίσως και το γεγονός ότι πίστεψαν πως θα έβρισκαν στην Ευρώπη τον πολιτισμό για τον οποίο είχαν ακούσει.
Μόλις μας βλέπουν, συνωστίζονται στα κάγκελα και φωνάζουν. «Doctor! Doctor!» Η Χούλια περνά και τους χαιρετά όλους με χειραψία και χαμόγελο. Έχουν τόσο ανάγκη την ανθρώπινη επαφή με τον έξω κόσμο. Το πρόσωπό τους φωτίζεται. Η γιατρός τούς ρωτάει αν έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας. Πάντα υπάρχει κάτι. «Σχεδόν όλα σχετίζονται με τις συνθήκες κράτησης» μου λέει η Julia. «Λοιμώξεις εξαιτίας των βρώμικων, βουλωμένων τουαλετών και μεταδιδόμενα νοσήματα λόγω του συνωστισμού αλλά και της απαράδεκτης τακτικής των αρχών π.χ. να δίνουν σε περιορισμένο αριθμό ξυραφάκια έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται από πολλά άτομα. Καθημερινά διαπιστώνουμε γαστρεντερικά προβλήματα λόγω της ελλιπούς διατροφής, ιώσεις από την ανυπαρξία θέρμανσης, μυοσκελετικά προβλήματα σε εικοσάχρνους από την υγρασία μέχρι τη μη αντιμετώπιση χρόνιων ασθενειών, όπως ο διαβήτης. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως σχεδόν όλοι πάσχουν από κατάθλιψη. Έχουν αποκαρδιωθεί εδώ μέσα». Οι γιατροί μας κάνουν ότι μπορούν, πραγματοποιώντας περίπου 5.500 ιατρικές συνεδρίες την περίοδο 2013-14. Επιπλέον, οι ομάδες της οργάνωσης διένειμαν είδη πρώτης ανάγκης που περισσότερο μοιάζουν με είδη πολυτελείας σε αυτούς τους χώρους, συμπεριλαμβανομένων 6.662 κιτ με είδη προσωπικής υγιεινής και 1.648 σετ με ρούχα, παπούτσια και υπνόσακους.
Από την άλλη μεριά, οι ψυχολόγοι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα καθημερινά γίνονται μάρτυρες της απύθμενης ανθρώπινης απόγνωσης. Οι απόπειρες αυτοκτονίας πλέον δεν σοκάρουν κανέναν. Πριν λίγο καιρό δύο κρατούμενοι στο αντίστοιχο κέντρο κράτησης της Κομοτηνής, ισχυρίζονται πως είναι ανήλικοι αλλά κανείς από την Αστυνομία δεν τους δίνει σημασία, όπως άλλωστε κάνουν με όλα τα παιδιά, καθώς η παραδοχή της ηλικίας κάτω των 18 προϋποθέτει υποχρεώσεις για το κράτος και για τους όχι και τόσο ενθουσιώδεις δημόσιους λειτουργούς. Αν είναι όντως ανήλικοι αυτό έχει ως άμεση συνέπεια την απελευθέρωση και την υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία τους. Η Πολιτεία προτιμάει να κλείσει τα μάτια, όπως κάνει συνήθως μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπου το μαχαίρι δεν συναντά ποτέ το κόκκαλο. Οι δύο κρατούμενοι ανεβαίνουν στην ταράτσα των κτηρίων και απειλούν να πέσουν αν δεν τους ακούσουν. Η κίνησή τους δεν συγκινεί κανέναν. Η απελπισία, τους οδηγεί στο κενό. «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ήχο που κάνει το σώμα όταν προσκρούει στο έδαφος» μου λέει η Αλίκη, ψυχολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Ο ένας εκ των δύο έσπασε και τα δύο του πόδια. Το ένα πόδι δεν θα επανέλθει ποτέ».
