Τι συμβαίνει στην Ισπανία;

Δεν έχει περάσει πολύς ιστορικός χρόνος από τότε που η Ισπανία βρέθηκε στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής πολιτικής επικαιρότητας χάρη στο κίνημα των Indignados, των γνωστών μας Αγανακτισμένων που γέμισαν και την πλατεία Συντάγματος όπως έμπαινε το καλοκαίρι του 2011. Πολλοί υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές των κινητοποιήσεων, πολλοί άλλοι σκληροί επικριτές τους. Ωστόσο το κίνημα έμελλε να έχει μια δυναμική που θα υπερέβαινε τις διαδηλώσεις των πλατειών (ή θα τις κεφαλαιοποιούσε αν προτιμάτε). Γνήσιο τέκνο του κινήματος αποτελεί το Podemos, το νεοπαγές αριστερό και -κατά πολλούς ριζοσπαστικό- ισπανικό κόμμα, που διατείνεται πως έρχεται για να αλλάξει εκ βαθέων ένα πολιτικό σύστημα που διαωνίζει φτώχεια και υποτάσσεται στη διαφθορά.

Η πλατεία Puerta del Sol της Μαδρίτης κατακλυσμένη από τους αγανακτισμένους

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, μέσα στο ρευστό πολιτικά κλίμα που επικρατεί στη χώρα της Ιβηρικές χερσονήσου, ποια θα είναι σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα η πορεία του νέου αυτού πολιτικού σχηματισμού. Αυτό που με περίσσεια σιγουριά μπορούμε να πούμε είναι ότι η ταχύτατη άνοδος της απήχησής του είναι εντυπωσιακή για τα δεδομένα μίας σύγχρονης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Στις Ευρωεκλογές του 2014 το Podemos απέσπασε 1,2 εκατομμύρια ψήφους, ή αλλιώς το 8% του συνόλου τους, κατακτώντας 5 έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επρόκειτο τότε για ένα κόμμα που μετρούσε λιγότερες από 100 ήμερες ζωής. 

Μην προτρέξετε να συμπεράνετε ότι αυτή Η επιτυχία οφείλεται στην «ελαφρά» ψήφο των Ευρωεκλογών. Πλέον το Podemos βρίσκεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις, ξεπερνώντας το κυβερνών συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα κατά 6.8 % (27.7-20.9), σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση που δημοσίευσε χθες 8/2 η έγκυρη El Pais. Ένα Λαϊκό Κόμμα (Partido Popular, PP) που έχει υποστεί τεράστια πολιτική φθορά, εξαιτίας τόσο των πολιτικών λιτότητας, όσο και των σκανδάλων στα οποία εμπλέκονται υψηλόβαθμα στελέχη του κόμματος, συμπεριλαμβανομένου και του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι. Φαίνεται λοιπόν πως η πρόθεση ψήφου στο Podemos αποτελεί καρπό της οργής των Ισπανών πολιτών. Σύμφωνα μάλιστα με την El Pais, η άνοδός του τινάζει στον αέρα το χάρτη των κομμάτων στην Ισπανία, προκαλώντας έναν πραγματικό πολιτικό σεισμό, μόλις 6 μήνες πριν από τις αυτοδιοικητικές εκλογές και 10 μήνες πριν τις εθνικές.

Ζαλάδα έχουν προκαλέσει στον πρωθυπουργό της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι τα ποσοστά του Podemos

Η άνοδος του Podemos, σε συνδυασμό με την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ στη χώρα μας,  σπάει ορισμένα από τα πολιτικά κλισέ που έχουμε δει να επαναλαμβάνονται ως λάιτ μοτίφ στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Σε όλες σχεδόν της χώρες της Ε.Ε. που πλήττονται από πολιτικές δημοσιονομικής προσαρμογής, οι φτωχότεροι των πολιτών τείνουν να στηρίζουν κόμματα συντηρητικά που τυλίγουν τον ευρωσκεπτικισμό σε συσκευασία εθνικισμού και ξενοφοβίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία, στις οποίες τα εθνικιστικά μορφώματα Front National και Ukip αντίστοιχα, προηγούνται των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας.Η ιδιατερότητα της Ισπανίας είναι ότι εκεί όσες πολιτικές κινήσεις προσπάθησαν να διαμορφώσουν εκλογικό κεφάλαιο βασισμένο στο ρατσισμό απέτυχαν παταγωδώς.

Podemos σημαίνει ΣΥΡΙΖΑ;

Όποιος βιαστεί να απαντήσει θετικά, θα σκοντάψει στην πολιτική του κρίση. Συζητήσαμε με την Ισπανίδα δημοσιογράφο Μπεγόνια Καστιέγια, ανταποκρίτρια της ισπανικής εφημερίδας ABC σε Ελλάδα και Κύπρο, η οποία μας μίλησε για τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης των Podemos και ΣΥΡΙΖΑ. Προσπαθήσαμε να δούμε πέρα από το εύκολο συμπέρασμα που βγαίνει από την κοινή εμφάνιση του Αλέξη Τσίπρα με τον ηγέτη των Podemos, Πάμπλο Ιγκλέσιας, στην τελευταία αθηναϊκή προεκλογική ομιλία του πρωθυπουργού. «Πρόκειται για δύο πολιτικά κόμματα που επιθυμούν να αλλάξουν ριζικά τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού στην Ευρώπη, μένοντας ωστόσο εντός πλαισίου Ε.Ε. Αμφότερα επιδιώκουν να καλύψουν το κενό που προκύπτει στο πολιτικό σκηνικό από την υποχώρηση των παραδοσιακών σοσιαλιστικών κομμάτων εξουσίας (PSOE και ΠΑΣΟΚ σε κάθε χώρα αντίστοιχα), με πολιτικά προγράμματα που θέλουν να βάλουν τέλος στη λιτότητα, υπόσχονται παροχές και κηρύσσουν “φορολογικό πόλεμο” στα πλουσιότερα κοινωνικά στρώματα», μας λέει η έμπειρη δημοσιογράφος. 

Δεν είναι βέβαια λίγες και οι ποιοτικές διαφορές μεταξύ τους. «Το ισπανικό ριζοσπαστικό κόμμα, σε αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι ένα κόμμα νεοπαγές, απότοκο της οικονομικής κρίσης, πράγμα που δεν ισχύει για τον ΣΥΡΙΖΑ. Το Podemos διαφοροποιείται ακόμη στο ότι δεν υιοθετεί διπολικά συστήματα πολιτικής ερμηνείας τύπου “λαός εναντίον κεφαλαίου”, ενώ ο πολιτικός λόγος του κρατάει διακριτές αποστάσεις από εκείνον της παραδοσιακής αριστεράς», αναφέρει συνοπτικά η κυρία Καστιέγια.

Ο Αλέξης Τσίπρας με το γενικό γραμματέα του Podemos, Πάμπλο Ιγκλέσιας

Γιατί όμως το Podemos;

Όμως τι είναι αυτό που έκανε το Podemos να πετύχει, τουλάχιστον rebus sic stantibus; Όπως προδίδει και το όνομα του (στα ελληνικά μεταφράζεται «Μπορούμε»), η πολιτική του  στηρίζεται στην ελπίδα (σας θυμίζει κάτι;), την οποία φαίνεται να έχει απολέσει μεγάλο μέρος των Ισπανών.

Ο λόγος και πάλι στην ανταποκρίτρια της ABC. «Το κίνημα των Αγανακτισμένων έδωσε μεγάλη ώθηση στο κόμμα, εμπνέοντάς το να σχηματίσει το όραμά του για μια  “από τα κάτω” δημοκρατία,  όπως οι ίδιοι την αποκαλούν, φέρνοντας στο προσκήνιο τις “επιτροπές γειτονιάς” που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για τα  καθημερινά τους προβλήματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκλογική βάση του κόμματος, που κατά κύριο λόγο συντίθεται από νέους με πανεπιστημιακή μόρφωση, οι οποίοι, ωστόσο αδυνατούν να βρουν δουλειά σε μία χώρα με ανεργία που αγγίζει το 25%. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στο ότι το Podemos αυτοπαρουσιάζεται ως ένας πολιτικός χώρος που προσπαθεί να δώσει αξιόπιστες λύσεις σε σειρά προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νέοι, αλλά και στο ότι θέτει ως βασική προγραμματική του προτεραιότητα να βάλει τέλος στο δικομματισμό, που, όπως και στη χώρα σας, καθιερώθηκε μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1975. Το Σοσιαλιστικό και το Λαϊκό Κόμμα δεν έχουν πλέον την αίγλη που γοήτευε κάποτε τους πάλαι ποτέ πιστούς ψηφοφόρους τους, ανθρώπους που πια πιέζονται ιδιαίτερα από την κρίση κι αναζητούν επιτακτικά απαντήσεις, υπερβαίνοντας τα ιδεολογικά στεγανά που υιοθετούσαν στο παρελθόν».

Μεγάλη έκπληξη προκάλεσε η αποδοχή του Podemos και στον Έρικ Μάρτιν, γενικό διευθυντή του Reddit, της δημοφιλούς αμερικάνικης πλατφόρμας ειδήσεων και κοινωνικής δικτύωσης. «Παρατηρήσαμε πως ένα ισπανικό κόμμα που δεν είχαμε ακούσει ποτέ χρησιμοποιούσε την ιστοσελίδα μας για να οργανωθεί. Ποτέ δεν είχαμε ξαναδεί κάποιον να χρησιμοποιεί το Reddit ως εργαλείο πολιτικής οργάνωσης. Ή τουλάχιστον όχι σε αυτό το βαθμό», δήλωσε στο New Yorker. Στο Reddit, τα μέλη του Podemos οργανώνουν διαδικτυακές συνελεύσεις, απαντούν σε ερωτήσεις πολιτών γύρω από τις θέσεις του κόμματος, ενώ ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η  Plaza Podemos (Πλατεία των Podemos), ένα forum όπου γίνονται ελεύθερες συζητήσεις γύρω από πολιτικά – και όχι μόνο – θέματα.

Για το Podemos, η μέθοδος είναι το μήνυμα. Για αυτό και δίνει πρωταρχική σημασία στην πολιτική φρασεολογία που χρησιμοποιεί, βαθιά επηρεασμένη από τη συνθηματολογία του κινήματος Occupy Wall Street. «Είμαστε το 99%», «Το χρέος είναι παράνομο» και «Ο δικομματισμός ανήκει στο παρελθόν» είναι μερικά από τα συνθήματά του  που έχουν περάσει σε μεγάλη μερίδα του ισπανικού πληθυσμού. Όμως το πολιτικό λεξιλόγιο του αριστερού κόμματος παρουσιάζει μια ακόμη σημαντική πτυχή. Παραμένει μακριά από φράσεις-κλισέ των παλαιών κομουνιστικών/αριστερών κομμάτων, των οποίων η ρητορική δείχνει έτσι κι αλλιώς παρωχημένη στις γενιές που ανδρώθηκαν πολιτικά μετά την πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού.

Το αίτημα των Αγανακτισμένων για δικαιοσύνη φέρει ως προγραμματική του σημαία το Podemos

Καθοριστική βέβαια είναι και η φιγούρα του Πάμπλο Ιγκλέσιας. Ντυμένος με ρούχα που έχει αγοράσει από σούπερ μάρκετ και με ύφος που τονίζει επιμελώς τις λαϊκές καταβολές του εξομολογήθηκε στον Guardian πως «ο ύπνος έχει γίνει πολύ δύσκολος τον τελευταίο καιρό», μεταξύ συνεντεύξεων τύπου, μεταβάσεων στις Βρυξέλλες και κομματικών συνελεύσεων. «Υπάρχει μεγάλη πίεση», ανέφερε, «όμως είμαστε αισιόδοξοι καθώς πιστεύουμε βαθύτατα πως συμβάλλουμε σε ιστορικές πολιτικές αλλαγές στη χώρα μας». Όσον αφορά την πίεση που ασκούν οι πολιτικές ύφεσης που εφαρμόζεται στις χώρες του Νότου, απάντησε από τα σκαλιά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: «Ό, τι έχει απομείνει στην Ευρώπη δεν είναι παρά μια πολιτική ελίτ που γονατίζει μπροστά στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα… Μερικοί Ευρωπαίοι όμως δεν θέλουν να καταντήσουν κάτοικοι αποικιών». Όπως υποστήριξε και ο ίδιος, βασική αποστολή του Podemos είναι να αποδώσει εκ νέου τα σκήπτρα της εξουσίας στο λαό.

O «Nόμος-Φίμωτρο» και η αλλαγή που κυοφορείται

Η εμφάνιση του Podemos ως κυρίου παίκτη στο ισπανικό κομματικό φάσμα αποκτά κι άλλη μια πολύ ενδιαφέρουσα διάσταση, αν λάβει κανείς υπόψη του τον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο της ισπανικής κυβέρνησης (Νόμος για την Ασφάλεια του Πολίτη). Πρόκειται για τον Ley Mordaza, τον πολυσυζητημένο «Νόμο-Φίμωτρο». Ένα νομικό πόνημα δίχως προηγούμενο στην παράδοση των δυτικών δημοκρατιών, που έχει προκαλέσει κύμα αντιδράσεων λόγω των αντιδημοκρατικών μέτρων που προβλέπει.  Ενδεικτικά: ο νόμος απαγορεύει αδιακρίτως τη φωτογράφηση αστυνομικών καθώς και τις συγκεντρώσεις που δεν έχουν την άδεια της αστυνομίας, με τους παραβάτες να καλούνται να καταβάλουν δυσβάστακτα πρόστιμα που αγγίζουν τις 30,000€. Ο νόμος-φίμωτρο προβλέπει ακόμη τη νομιμοποίηση των λεγόμενων «μαύρων λιστών» της αστυνομίας που περιέχουν ονόματα διαδηλωτών και ακτιβιστών. Πρόκειται εν ολίγοις για μία νομοθετική ρύθμιση που φέρνει σε πολλούς δυσάρεστες αναμνήσεις από τα πιο αντιδημοκρατικά μέτρα που ίσχυαν κι επί της δικτατορίας του Φράνκο. Κάτι αξιοσημείωτο: ο νόμος δεν προβλέπει ποινή φυλάκισης. Κι αυτό, φυσικά, γιατί οι φυλακές κοστίζουν. Αντίθετα, προβλέπει εξοντωτικά πρόστιμα, τα οποία επιτρέπουν άλλωστε και την αύξηση των κρατικών εσόδων.

Η ψήφιση του «νόμου – φίμωτρο» προκάλεσε κύμα διαδηλώσεων που αντιμετωπίστηκαν με ωμή βία από την αστυνομία

Για το νέο «Νόμο – Φίμωτρο» ως μέτρο αντιδραστικό κόντρα στις δημοκρατικές ελευθερίες και τα κινήματα, η Μπεγόνια Καστιέγια παρατηρεί: «Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει ένα σταδιακό περιορισμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρόκειται για αντανακλαστική αντίδραση σε μια άνευ προηγουμένου κοινωνική κινητοποίηση, που τροφοδοτήθηκε κυρίως από την αλληλεπίδραση μεταξύ των παραδοσιακών διαδηλώσεων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης». Και προσθέτει: «Στην Ισπανία αναπτύχθηκε πολυδιάστατος ακτιβισμός για το δικαίωμα στη στέγαση, με το κίνημα των Αγανακτισμένων να καλεί σε μαζική πολιτική ανυπακοή. Η τελευταία δεκαετία είναι γεμάτη με εκδηλώσεις όπου ο ακτιβισμός και η πολιτική δεν έχουν περιοριστεί σε φυσικό επίπεδο, αλλά τροφοδοτήθηκαν εν πολλοίς από την επικοινωνία που έχουν σε πραγματικό χρόνο οι ακτιβιστές χάρη στις νέες τεχνολογίες. Κι ένα ολόκληρο νομικό σύστημα τίθεται τώρα εναντίον αυτής της γόνιμης διαλεκτικής σχέσης μεταξύ δρόμων και δικτύων».

Ο πειρασμός είναι μεγάλος για να μην εξαχθεί το προφανές συμπέρασμα: Το Podemos προέκυψε από τα σπλάχνα των πλατειών και των διαδηλώσεων, άρα μήπως ο ο «Νόμος – Φίμωτρο» που περιστέλλει τα ατομικά δικαιώματα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα θεσμικό ανάχωμα στη γιγαντωση του ριζοσπαστικού ισπανικού κόμματος; 

Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας επέστησε την προσοχή στον κίνδυνο που στέκεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από τις συνταγματικές ελευθερίες, κίνδυνο που σύμφωνα με ερεύνα της El Pais διαβλέπει και το 82% του ισπανικού λαού. Ένας σημαντικός, μάλιστα, αριθμός ευρωβουλευτών, προερχόμενων από διαφορετικές κοινοβουλευτικές ομάδες, έχει υπογράψει κάλεσμα προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να κρίνει τη συμβατότητα του Ley Mordaza με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Φτιάχτηκε ο Νόμος-Φίμωτρο απλά και μόνο για να ανακόψει την πορεία του Podemos και του Πάμπλο Ιγκλέσιας προς την εξουσία;

Η κατάσταση γύρω από τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική για τη χώρα που έζησε τη μακροβιότερη δικτατορία του 20ου αιώνα. Εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «ο Νόμος-Φίμωτρο προκαλεί ανεπανόρθωτη βλάβη στα δικαιώματα του συνόλου των πολιτών». Ήδη από τον Απρίλιο του 2014, μήνες δηλαδή πριν τεθεί σε ισχύ, η Διεθνής Αμνηστία είχε δημοσιεύσει αναφορά με τίτλο «Ισπανία: Απειλείται το δικαίωμα στις διαδηλώσεις». Όπως τονίζει και η Τζεζέρκα Τιγκάνι, αντιπρόεδρος του προγράμματος της Διεθνούς Αμνηστίας στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, «η υπερβολική χρήση βίας από την πλευρά της αστυνομίας και η ακόμη περαιτέρω όξυνση της μέσα από αντιδημοκρατικά νομοθετήματα αποτελούν ξεκάθαρο δείγμα γραφής της αποφασιστικότητας με την οποία η ισπανική κυβέρνηση θέλει να στραγγαλίσει τις ειρηνικές διαδηλώσεις».

Το στοίχημα του Podemos παραμένει η κινητοποίηση του κόσμου ενάντια στην πολιτική των ελίτ

Το δίπολο έχει ήδη διαμορφωθεί και θα γίνεται όλο και πιο φανερό όσο πλησιάζουμε στις εκλογές προς το τέλος του 2015. Από τη μία, δε χωράει αμφιβολία ότι η Ισπανία χρειάζεται μία εναλλακτική πρόταση σε ένα πολιτικό σύστημα βουτηγμένο στο βούρκο των σκανδάλων.  Από την άλλη, δεν είναι ωστόσο λίγοι εκείνοι που βλέπουν στο Podemos μία πολιτική δύναμη επικίνδυνη και λαϊκίστικη, με φανερή αδυναμία εκτός από διαμαρτυρία να παράγει και την πολιτική που θα αντιμετωπίσει τα σύνθετα προβλήματα (υπολογίστε και τον ακμαίο τοπικό εθνικισμό) που ταλανίζουν την ισπανική κοινωνία. Το σίγουρο είναι, όπως βλέπουμε να συμβαίνει και στην Ελλάδα, ότι η μάχη του παλιού με το καινούριο θα είναι έντονη και επώδυνη. Και θα φέρνει όλο και πιο κοντά στο κέντρο της μεγάλης εικόνας τις αντιφάσεις των έτερων «τεμπέληδων του Νότου».