Τα τελευταία χρόνια, όλο και κάπου θα έχει πάρει το αυτί σας την έννοια «δεξιός αναρχικός». Αν νομίζετε ότι είναι κάτι νέο, μια επινόηση της εποχής του ακραίου φιλελευθερισμού που απολαμβάνουμε εσχάτως, κάνετε λάθος.
Το 1922, στην κορύφωση των απανταχού κοινωνικών επαναστάσεων, ο μέγιστος Φερνάντο Πεσσόα κυκλοφόρησε τον «Αναρχικό Τραπεζίτη». Το βιβλίο είναι ο διάλογος, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, ανάμεσα στον αφηγητή και τον φίλο του, πανίσχυρο και πάμπλουτο τραπεζίτη και έμπορο. Η συζήτηση αφορά το αν ισχύει η φήμη που ακούγεται, ότι ο τραπεζίτης διαλαλεί ότι παραμένει αναρχικός.
Για να απαντήσει, ο τραπεζίτης αφηγείται την πορεία της ζωής του: όταν ήταν νέος, ανήκε, μαζί με άλλους περίπου σαράντα, σε μια αναρχική ομάδα που προσπαθούσε να προπαγανδίσει τον αναρχισμό. Πίστευαν ότι το πρωταρχικό είναι η ενημέρωση του κόσμου για την αναρχία: όταν μάθει τι ακριβώς είναι, ο λαός θα μπορέσει παρά να την αποδεχτεί. Όμως, ο ήρωάς μας παρατήρησε ότι ανάμεσα στους 40 αυτούς συναγωνιστές, ήδη δημιουργήθηκε – ίσως αναπόφευκτα – μια ιεραρχία: κάποιοι επιβάλλονταν στους άλλους, δίνοντας οδηγίες και προτείνοντας δράσεις. Με αυτό τον τρόπο όμως, καταργείται η ίδια η λογική της αναρχίας που είναι κατά κάθε τυραννίας, ακόμα κι αν αυτή αφορά το πιο μικρό πράγμα: πώς θα καταργήσεις μια τυραννία επιβάλλοντας μια νέα τυραννία;
Η λύση που έδωσε σε αυτό το πρόβλημα ήταν να προσπαθήσει για τα αναρχικά ιδανικά μόνος του. Μόνο έτσι δεν θα επιβαλλόταν σε κανέναν αλλά και το αντίστροφο. Ο σκοπός του λοιπόν – ο οποίος θα έπρεπε, κατά τη γνώμη του, να είναι και ο σκοπός κάθε αναρχικού – ήταν να γίνει ο ίδιος ελεύθερος. Αν ο καθένας κατόρθωνε από μόνος του να γίνει ελεύθερος, όλοι θα ήταν ελεύθεροι και θα φτάναμε αμέσως στον αναρχικό παράδεισο: την κοινωνική ελευθερία.
Ο τρόπος για να κατακτήσει αυτή την ελευθερία ήταν να υποτάξει τις κοινωνικες επινοήσεις (αφού δεν μπορεί να τις σκοτώσει). Αφού το χρήμα είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη κοινωνική επινόηση, αυτό που έπρεπε να κάνει ήταν να αποκτήσει τόσο πολύ χρήμα, ώστε το χρήμα να μην τον αφορά πια. Και αυτό έκανε: χρησιμοποίησε κάθε μέσο (όπως ο στρατηγός αποδέχεται ότι θα σκοτωθούν κάποιοι στρατιώτες του κατά την υπεράσπιση της πατρίδας) και κατάφερε να γίνει πολύ πλούσιος, με αποτέλεσμα πια να είναι ελεύθερος από το χρήμα. Και έτσι, κατόρθωσε να αποκτήσει την κοινωνική ελευθερία, τον απόλυτο στόχο του αναρχισμού!
Μια από τις γνωστές ατάκες του Πεσσόα είναι το «ζωή είναι να είσαι άλλος». Τα πολλά προσωπεία μέσω των οποίων παρουσίασε το έργο του, πιστοποιούν πόσο το πίστευε. Στον «Αναρχικό Τραπεζίτη» όμως, κάνει το εντελώς αντίθετο: εξετάζει τις συνέπειες του τι σημαίνει να είσαι ο εαυτός σου, να πραγματώνεις την ιδεολογία σου. Σε αυτό το μνημείο σοφιστείας και ειρωνείας, ο ογκόλιθος των γραμμάτων του 20ου αιώνα μας δείχνει πού μπορεί να φτάσει μια ιδέα, αν την τραβήξεις ως το τέλος.
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας
