Το Shoegazing City είναι μία στήλη-αστικό ημερολόγιο δύο ανθρώπων που προσπαθούν να συναντηθούν. Μία αρχιτέκτονας κι ένας ποιητής, η Sublolita και ο Latenighter, δίνουν ένα ραντεβού σ’ ένα σημείο της πόλης, καταγράφουν τη διαδρομή τους από διαφορετικές αφετηρίες, κι όταν φτάνουν στο σημείο, παρατηρούν, ρωτούν, κουτσομπολεύουν και αναρωτιούνται για το καθετί. This is a story of Latenighter meets Sublolita. Αυτή είναι η διαδρομή, παράλληλη και εφαπτόμενη, δύο ανθρώπων που έμαθαν να κοιτάζουν κάτω ― ή, μάλλον, προς τα κάτω, εκεί, στη λεπτομέρεια.
Μεταξουργείο – Κεραμεικός: Imaginary City
― Σκέφτομαι πολλές φορές ότι η πόλη ζει έξω από μένα.
― Ποιο κομμάτι της;
― Δεν εννοώ τους ανθρώπους.
― Έλα, ακούμπα στον τοίχο.
«Οι πόλεις, ράκη αστροφεγγιάς» λέει σ’ ένα ποίημά της η Τζένη Μαστοράκη. Σαν τις ωραίες λέξεις μιας γλώσσας· ας πούμε χαρμολύπη, ας πούμε πανωλεθρίαμβος ή unboyfriendable, για να θυμηθούμε και τους Magnetic Fields. Το στερεότυπο που έχουμε όλοι για την Αθήνα είναι το καζάνι όπου βράζουν όλες οι αξιολογικές κρίσεις γι’ αυτήν, σε μια κλίμακα που εκτείνεται από την κόλαση ώς τον παράδεισο.
― Δεν θέλω να φύγουμε από ’δώ.
― Μοιάζει με κόλαση, πάμε.
― Να με πας στον παράδεισο.
― Είναι αργία σήμερα.
Φεύγοντας από το πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικού, ήρθε μια σκέψη και κατσικώθηκε μπροστά μας, ούτε καν μέσα μας· σαν οθόνη, ξεπροβάλλουν οι λέξεις: οι άνθρωποι της πόλης δεν υπάρχουν μόνον ως σάρκα και οστά· είναι ζωγραφισμένοι στους τοίχους. Εκεί, πάνω σ’ εκείνη τη σκέψη, ήρθαν στο μυαλό μας η Νάντια και ο Μανώλης. Εκείνοι που μεταφέρουν την έννοια του ανθρώπου (ή, τέλος πάντων, της παρέμβασής του) στους τοίχους και στους δρόμους της πόλης. Η Νάντια Στασινού είναι γραφίστας και character designer. O Μανώλης Ηλιόπουλος (a.k.a. RTMone) είναι αρχιτέκτονας και street artist. Μαζί ζωγραφίζουν, σκιτσάρουν, συνθέτουν ιστορίες, διοργανώνουν workshops για μικρά και μεγάλα παιδιά, εικονογραφούν παιδικά δωμάτια και σχολεία. Όλα αυτά μέσα (αλλά και έξω) από το δικό τους στούντιο, το www.ImaginaryRooms.com.
Είχαμε ήδη φύγει από το Ελληνικό. Διασχίσαμε την παραλιακή, βγήκαμε στη Συγγρού, περάσαμε από το Σύνταγμα, την Πανεπιστημίου, την Αγ. Κωνσταντίνου, το Μεταξουργείο. Το Μεταξουργείο. Οι ζωτικές λειτουργίες της Αθήνας πηγαινοέρχονται στις γειτονιές, σκεφτόμαστε. Σαν να θέλει ―θα θέλαμε― να γίνει Βερολίνο, με τα ατέλειωτα «κέντρα», τους σπαρμένους σφυγμούς.
Τους σπαρμένους σφυγμούς. Το Μεταξουργείο αποτελεί προπομπό του Κεραμεικού, την ώρα που ο τελευταίος μπλέκεται με τρένα, γέφυρες, εγκαταλειμμένα κτίρια και δομές που σφυρίζουν αδιάφορα μπρος στο πέρασμα του χρόνου. Η Νάντια και ο Μανώλης πιάνουν τον παλμό, κάθε φορά, της πόλης, τον φέρνουν στον δικό τους, δημιουργούν κάτι από την αρχή.
«Το αρχικό κίνητρο ήταν η εξωστρέφεια του εσωτερικού διάλογου, σε αλληλεπίδραση με τον θεατή. Δεν έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια· αντιθέτως, το κίνητρο πλέον παραμένει εμμονικά ευχάριστο… το ίδιο εξωστρεφές ― και ευελπιστώ να μετουσιωθεί σε κάποια έκδοση στο κοντινό μέλλον», σκέφτεται η Νάντια, καθώς περπατάμε στον δρόμο και κοιτάζουμε κάτω, ρίχνοντας κλεφτές ματιές στους τοίχους, μπας και πρώτοι αναφωνήσουμε «Α! Κι αυτό δικό σας είναι» ― αποτυχία.
«Όταν δημιουργείς, έρχεσαι αντιμέτωπος με όλων των ειδών τις συναισθηματικές κλίμακες. Η σχέση των χαρακτήρων μου με την ψυχολογία είναι ακριβώς αυτή. Η καταγραφή των συναισθημάτων του κάρακτερ κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού του», συνεχίζει.
«Ως έφηβος σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, περίμενα να βρω αυτό το κάτι που θα μου έσωζε τη ζωή και θα σκότωνε τη βαρεμάρα μου. Το κίνητρο αυτό είναι μια μεταβλητή που επηρεάζεται αέναα από άπειρες συνιστώσες. Σαν μεταλλασσόμενος ιός. Πλέον απολαμβάνω ότι μπορώ να τον μεταδίδω», παρεμβαίνει ο Μανώλης, που μοιάζει να σκανάρει όλη την περιοχή, έτοιμος ν’ αραδιάσει μπροστά μας την ιστορία όλων των βαμμένων τοίχων.
Εκείνοι που ζωγραφίζουν τα «ράκη αστροφεγγιάς» τι έχουν, άραγε, στο μυαλό τους γεμίζοντας με παράξενα σκίτσα την πόλη; «Εκείνα με επιλέγουν. Θυμάσαι όταν ήσουν παιδί, που σου έδιναν εκείνο το ωραίο μπλοκ ακουαρέλας με το μικρό λευκό σπιράλ και, για κάποιον λόγο, κάτι ανεξήγητο σε ωθούσε να βγάλεις το σπιράλ; Θυμάσαι; Έτσι επιλέγω, αυθόρμητα μάλλον…» κάνει τα πράγματα σαφή η Νάντια.
Ο Μανώλης, ζώντας μες στην πόλη και συνεχώς φανταζόμενος πώς θα την κάνει ομορφότερη, θεωρεί ότι το graffiti καθορίζει μια πόλη, μεταβάλλει την αντίληψη του δημόσιο χώρου. «Το graffiti αποτελεί αυθόρμητο schoolhacking και σε βοηθά να αποκτήσεις από νεαρή ηλικία αντίληψη για το αστικό κενό, τη σχέση αστικού και δημοσίου χώρου και τη σύνθεση. Έχει πλάκα, σαν παιδί, να ψάχνεις τα κομβικά σημεία της πόλης, τα ιδανικά spots για να βάψεις και δημιουργείς μια παράξενη σχέση οικειοποίησης της πόλης. Βάφεις έναν δημόσιο χώρο και νιώθεις ότι είναι προέκταση της επιδερμίδας σου. Είναι δικός σου. Ταυτόχρονα, επανανοηματοδοτείς τον όρο “δημόσιο”, που είναι παραγκωνισμένος πλέον».
Οι πόλεις θέλουν να τις πατάς, να μπορείς να βιώσεις τον ρυθμό τους κάτω από τα πόδια σου. Έτσι, μπορείς ίσως να ξεχωρίσεις τους ανθρώπους που τη ζουν από αυτούς που τους ζει. Η Νάντια φαντάζεται τους χαρακτήρες της ως ζωντανούς ανθρώπους, «…ίσως διότι οι περισσότεροι είναι εμπνευσμένοι από υπάρχoντες χαρακτήρες, ανθρώπους και κατάλοιπα του υποσυνείδητου αυτών, ατάκτως εικονογραφημένα με αφορμή την δημιουργία μιας εκολλαπτόμενης κοινωνίας που ονομάζω “Α doodlers Society”, μια κοινωνία στην οποία ιδανικά οι χαρακτήρες συμβιώνουν αρμονικά χωρίς να καταπατούν ο ένας την προσωπικότητα του άλλου και παράλληλα δημιουργούν με πηγαίο αυθορμητισμό».
Ξαφνικά, μπροστά μας ένα κορίτσι που πέφτει, πέφτει, πέφτει. Κι όμως, είναι τόσο χαμογελαστό. Μήπως δεν πέφτει τελικά; Αναρωτιόμαστε για την ιστορία πίσω από το Gravity Girl. « “…δεν έχω παρά να φανταστώ ότι αψηφώ για άλλη μια φορά τη βαρύτητα και συνεχίζω να πέφτω αλλά προς τα επάνω”. Η ιστορία πίσω από το Gravity Girl είναι η αμφιθυμία που συνεπάγεται ένας αποχωρισμός».
Καμιά φορά, οι πόλεις είναι καλό να οριοθετούν, εκτός από τα ιστορικά τους κέντρα, και τα θρυλικά τους. Μεταξουργείο και Κεραμεικός, τα διάφανα όριά τους φτιάχνουν μια αστική αφήγηση, όπου η ιστορία ανασυστήνεται. Είναι κι αυτά τα σημεία της πόλης που αδυνατούν, κατά κάποιον τρόπο, να μείνουν για πολύ καιρό τα ίδια.
«…στις βόλτες που κάνω στην πόλη μας, πιάνω τον εαυτό μου να σκιτσάρει νοερά σε όλες τις κατ’ εμέ όμορφες τυφλές όψεις ― μεσοτοιχίες, αυτό είναι το αγαπημένο μου σημείο. Δεν έχω ζωγραφίσει κάτι σε αυτό το σημείο, τουλάχιστον όχι ακόμη», λέει η Νάντια, ενώ ο Μανώλης αναφέρει ότι «η αγάπη γι’ ατελείωτες βόλτες, εξερευνήσεις και ταξίδια σε κάνουν να αναζητάς συνέχεια νέα όμορφα σημεία για να σκιτσάρεις. Σίγουρα τα παρθένα είναι και τα πιο ενδιαφέροντα». Το βλέπεις στα χέρια τους ― είναι έτοιμα να πιάσουν τον μαρκαδόρο και να φτιάξουν άλλη μια ιστορία.
Αναρωτιόμαστε αν η τέχνη του δρόμου έχει κανόνες. Τι, τελικά, έχουν να σκέφτονται οι steet artists όταν αρπάζουν τις μπογιές. «Οι δύο βασικοί κανόνες ήταν πάντα ο σεβασμός και η ελευθερία. Συχνά αντικρουόμενοι, αλλά εύκολα συμπληρωματικοί», λέει ο Μανώλης, ο οποίος είχε συνεργαστεί και με το Remap. «Επανεξέτασα τον αντίκτυπο που έχει η τέχνη στη διαμόρφωση μιας περιοχής. Θα το ξαναέκανα, αλλά σε επίπεδο διάδρασης με τους κατοίκους», συμπληρώνει.
Οι τοίχοι που προσπερνάμε είναι γεμάτοι υπογραφές. Τι στο καλό έχει στον νου του κάποιος που απλώς βάζει μια υπογραφή σ’ έναν τοίχο; Τι μας λέει μια τέτοια υπογραφή τελικά; «Μπορεί να αποκαλύψει πότε είχε βαφτεί τελευταία φορά ο τοίχος. Άρα και πόσο ενδιαφέρθηκε ο ιδιοκτήτης του ή ο αντίστοιχος δημόσιος φορέας. Τελικά, αποκαλύπτει την αδιαφορία ή την αδυναμία ενός συστήματος γραφειοκρατίας να σβήσει απλώς μια χρωματιστή υπογραφή! Αυτό το σύστημα είναι υπεύθυνο γι’ αυτόν που θα ξαναπιάσει το σπρέι του και θα ξαναφήσει την υπογραφή του», υποστηρίζει ο Μανώλης.
«Μικρή δεν έτρωγα τον αρακά, έβλεπα κάτι πράσινα 3D κυκλάκια στο πιάτο και ήθελα, αν γινόταν, τουλάχιστον να έχουν άλλη γεύση, ή ίσως δεν μου άρεσε το πλαστικό πιάτο, άλλες φορές μού άρεσαν και τα δύο. Έτσι και με την αισθητική και την αρχιτεκτονική μιας πόλης: υπάρχουν στιγμές που μ’ αρέσει τόσο πολύ γι’ αυτό που ακριβώς είναι, και άλλες στιγμές που θέλω να μετατρέψω μαγικά τον αρακά σε κάτι άλλο», λέει η Νάντια όταν τη ρωτάμε για το κατά πόσο η αισθητική και η αρχιτεκτονική μιας πόλης την ελκύει ή την αποτρέπει να τη ζωγραφίσει. Ο Μανώλης, στο ίδιο ερώτημα, αναφέρει ότι «σίγουρα με επηρεάζει, αλλά είναι κρίμα να ταξιδέψεις κάπου και να μην τους αφήσεις ένα κομμάτι του εαυτού σου».
Η τέχνη του δρόμου έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως κίνηση διαμαρτυρίας, αφύπνισης, μία τέχνη στην υπηρεσία του «κοινού καλού», είτε κοινωνικού είτε αισθητικού. «Όλα είναι ένα πέρασμα από την ιστορία, μια προσωπική έκφραση η οποία θα ήμουν χαρούμενη εάν εντέλει συνέβαλε με τον δικό της τρόπο σε αυτό που εγώ ονομάζω “αισθητική συνεισφορά”. Αν υπάρξουν κι εκείνα τα δευτερόλεπτα αλληλεπίδρασης μεταξύ των περαστικών και της αισθητικής του δρόμου, τότε ΤΕΛΕΙΑ!» λέει ενθουσιασμένη. Ο Μανώλης είναι πιο στακάτος: «Είναι περισσότερο ανάγκη για προσωπική έκφραση. Είχα κάποιες εκλάμψεις φαντασίωσης αφύπνισης των θεατών, αλλά μετά ξύπναγα και ξανακοιμόμουν μάλλον».
Η λέξη «βανδαλισμός» εμφανίζεται συχνά στην κουβέντα μας. Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε εκείνες τις στιγμές κατά πόσο η τέχνη του δρόμου πηγάζει από ένα αίσθημα «εκδίκησης» ή «αντίδρασης» ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων. «Ο όρος αυτός έχει λάβει μια ευρύτερη διάσταση, δεν αφορά πλέον μόνο τα έργα τέχνης που παρεμπιπτόντως βανδαλίζονται. Ο βανδαλισμός είναι μια προκατάληψη. Είναι λυπηρό αν σκεφτεί κανείς ότι οι άνθρωποι διαθέτουν ψυχή. Αφαιρώντας τους τη δυνατότητα δημιουργίας ―γιατί όχι και σε δημόσιους χώρους― με μια ευρύτερη έννοια οδηγούμαστε στον βανδαλισμό και τον ευνουχισμό “αυτής” και συνδράμουμε και εμείς στην προκατάληψη» ― η Νάντια έχει ξακάθαρη άποψη.
Ο Μανώλης συμπληρώνει με ιστορική αναφορά, για να διαλευκάνει το… μυστήριο: «Βανδαλισμό ονομάζω την άνευ άδειας επέμβαση στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο. Το γνωρίζατε ότι οι Βάνδαλοι ήταν γερμανικό φύλο των πρώτων αιώνων μ.Χ., οι οποίοι συνήθιζαν, κατά τις εκστρατείες τους, να καταστρέφουν έργα τέχνης από τους τόπους των κατακτήσεών τους;»
Θέλουμε να τους τσιγκλήσουμε λιγάκι. Τους ρωτάμε τι θα έκαναν αν τους δινόταν η ευκαιρία να επέμβουν καλλιτεχνικά στη Βουλή, στον Παρθενώνα, στο Δημαρχείο, στη Μπλε Πολυκατοικία και στο εργοστάσιο σοκολάτας του Παυλίδη στην Πειραιώς. Δεν τσιμπάνε: «Τη Βουλή θα τη μετατρέπαμε σε γυάλινο κτίριο, με αναφορές στη διαφάνεια. Ίσως τελικά βέβαια να τη μετατρέπαμε σε θερμοκήπιο, για να έχει και λόγο ύπαρξης βέβαια. Τα υπόλοιπα δεν χρειάζονται επεμβάσεις. Μόνο ένα φρεσκαρισματάκι!»
― Τι είναι η πόλη μας;
― Μην είν’ οι κάμποι, μην είναι τα βουνά;
― Έλα, πες μου.
― Εσύ, εγώ και πεντέξι ζευγάρια μάτια.
― Θέλεις ένα γλειφιτζούρι;
― Πού το θυμήθηκες αυτό;
― Έλα, πάμε.
