Κατεβαίνοντας την Αγίου Κωνσταντίνου από την Ομόνοια, με κατεύθυνση προς την Πλατεία Καραϊσκάκη και το Μεταξουργείο, δύο αντικρινά κτίρια ξεχωρίζουν σε σύγκριση με τα υπόλοιπα που στέκονται στον δρόμο. Εκείνο του Εθνικού Θεάτρου, το Κτίριο Τσίλλερ με την Κεντρική και τη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» που είναι πολύ πιθανό να έχετε επισκεφθεί για κάποια παράσταση αλλά και το κοντινό του νεοκλασικό που κρύβει πολιτιστικούς θησαυρούς, άγνωστους σε πολλούς κατοίκους της πόλης.
Το κτίριο στη συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου που έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού «έργο τέχνης χρήζον κρατικής προστασίας», ονομάστηκε Μέγαρο Εϋνάρδου προς τιμήν του Ελβετού οικονομολόγου Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδου, φιλέλληνα, φίλου και υποστηρικτή του Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Εϋνάρδος συνέβαλε με σημαντικά κεφάλαια στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος το 1841, και οι μέτοχοί τον ανακήρυξαν επίτιμο διοικητή της.
Εκεί λοιπόν στεγάζεται το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας/ΜΙΕΤ στην Αθήνα (υπάρχει αντίστοιχο στην Θεσσαλονίκη). Για τον αρχιτέκτονα του κτιρίου και τα πρωτογενή του σχέδια δε γνωρίζουμε τίποτα. Δεδομένο είναι πάντως ότι το 1876 ο κτηματίας Χρήστος Αντωνόπουλος αγόρασε το οικόπεδο στη συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου, όπου λίγα χρόνια αργότερα ανεγέρθηκε το κτίριο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 έγιναν ορισμένες προσθήκες στο αρχικό σχέδιο.
Το 1942, οι απόγονοι του Αντωνόπουλου πούλησαν το κτίριο στην τράπεζα. Από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Εθνική Τράπεζα εκμίσθωνε το ισόγειο σε εμπορικές επιχειρήσεις και σε εταιρείες, ενώ στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο λειτουργούσε το Ξενοδοχείο Πατρίς. Το 1992 αποφασίστηκε η ιδιόχρηση του κτιρίου, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως πολιτιστικό κέντρο. Έναν χρόνο μετά αποκαταστάθηκε κι από το 1998 το Μέγαρο Εϋνάρδου άρχισε να λειτουργεί ως Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ.
Περιοδική έκθεση για τον γλύπτη Ρωκ
Τα τελευταία χρόνια, στο δραστήριο Μέγαρο Εϋνάρδου έχουν παρουσιαστεί πολλές εκθέσεις εικαστικών τεχνών. Πρόσφατα φιλοξενούσε μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση για τον Φωκίωνα Ρωκ, τον γλύπτη που έχει φιλοτεχνήσει το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη προκαλώντας αντιδράσεις στην εποχή του. Από τον χώρο έχουν περάσει κατά περιόδους έργα του Νίκου Δραγούμη, του Γιάννη Μόραλη, χαρακτικά του Θανάση Εξαρχόπουλου, μια έκθεση για τον αντιστασιακό Τύπο κατά την περίοδο της Δικτατορίας, φωτογραφικές εκθέσεις, ενώ έχουν διοργανωθεί παρουσιάσεις βιβλίων από το εκδοτικό πρόγραμμα του ΜΙΕΤ.
Παράλληλα, τα σταθερά εκθέματα που μπορεί κανείς να ανακαλύψει στο μέγαρο που στολίζει με την αισθητική και την ιστορία του την Αγίου Κωνσταντίνου χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Στα μεν του Αρχείου Χαρτογραφίας και στα δε του Μουσείου Παξινού-Μινωτή.
Το 2003 και χάρη σε δωρεά του Βίκτωρος και της Νιόβης Μελά ιδρύεται το Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου. Η επιθυμία των δωρητών, ήταν να δημιουργηθεί μόνιμος εκθεσιακός χώρος, ο οποίος θα φιλοξενεί τις εκθέσεις και τις εκδηλώσεις του Αρχείου, όπως και έγινε. Παράλληλα με τις θεματικές εκθέσεις οργανώνονται και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και σπουδαστές.
Η συλλογή του ζεύγους Μελά περιλαμβάνει περίπου 200 έντυπους χάρτες από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αιώνα, παλιούς άτλαντες όπως του Mάρκο Μποσκίνι και του Βιντσέντζο Μαρία Κορονέλλι και σπάνια γεωγραφικά εγχειρίδια. Θα δείτ επιχρυσωμένες χαλκογραφίες που απεικονίζουν τη Βιέννη του 1857, την Ελλάδα του 1570 με χρώμα, την Κρήτη με την Κορσική και τα νησιά του Ιουνίου σε έναν χάρτη, την περιπλάνηση του Οδυσσέα και τον περίπλου της Ερυθράς Θάλασσας. Συμπληρωματικά περιλαμβάνονται επίσης δημοσιεύματα σχετικά με τη χαρτογραφία και τη γεωγραφία γενικότερα. Με πυρήνα αυτή τη συλλογή, το ΜΙΕΤ εμπλουτίζει συστηματικά με αγορές υλικού το Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου, ενώ το σύνολο των χαρτών και των βιβλίων βρίσκεται στη διάθεση των μελετητών.
Ένα σημαντικό έκθεμα που θα συναντήσει κανείς στο Αρχείο είναι ένα αυθεντικό αντίτυπο της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου σε άριστη κατάσταση. Εμπνευσμένος από το πνεύμα της γαλλικής επανάστασης και τη δυτική Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα, ο Ρήγας τυπώνει μια σειρά από χάρτες, μεταξύ των οποίων και τη Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος, έναν χάρτη διαστάσεων 2,07 x 2,07 μέτρα, που αποτελείται από επιμέρους τμήματα, που είναι γεμάτος από ιστορικές πληροφορίες, επιπεδογραφίες, έναν ανεμοδείκτη και πληθώρα αρχαίων νομισμάτων.
Η φύση του χάρτη του δεν είναι αμιγώς γεωγραφική ή ιστορική παρά συμπληρώνει τα έργα του αποτελώντας ένα έντυπο μανιφέστο. Μέσω μιας εικόνας της βαλκανικής χερσονήσου μεταδίδει με συνοπτικό τρόπο επαναστατικά μηνύματα, θα μπορούσε να θεωρηθεί συμπλήρωμα του λεκτικού έργου Ο Θούριος. Ο Ρήγας Φεραίος κάνει άλλωστε εντατική χρήση της εικόνας και του ύμνου για να ενισχύσει το όραμά του για ελευθερία και να το κάνει κατανοητό σε όλους τους σκλαβωμένους λαούς.
Η Χάρτα του Ρήγα
Περνώντας μια άλλη πόρτα του Μεγάρου που ανοίγει μόνο κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας, από ένα πικάπ ακούγεται η φωνή μια εμβληματικής ηθοποιού. Το Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού δημιουργήθηκε σύμφωνα με τους όρους που έθεσε ο κορυφαίος ηθοποιός, σκηνοθέτης και σύζυγός της στη διαθήκη του.
Το Κληροδότημα είναι κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης και υπάγεται στην εποπτεία των Υπουργείου Οικονομικών καθώς και του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Ως διαχειριστής του Κληροδοτήματος, το ΜΙΕΤ προκηρύσσει κατ’ έτος υποτροφίες εσωτερικού και εξωτερικού για σπουδαστές από όλους τους τομείς και τις ειδικότητες της θεατρικής τέχνης, καθώς και για τεχνικούς του θεάτρου που επιθυμούν να μετεκπαιδευτούν στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τους όρους του διαθέτη Αλέξη Μινωτή, το ΜΙΕΤ εκδίδει μελέτες για την ιστορία και τη θεωρία του θεάτρου, καθώς και μεταφράσεις έργων του κλασικού ρεπερτορίου.
Όσο για το δωμάτιο στο οποίο ακούσαμε την ηθοποιό στο έργο «Η Ήρα και το Παγώνι» του Seán O’Casey, ανάμεσα στους σκοπούς του κληροδοτήματος ήταν εξαρχής η δημιουργία μιας αίθουσας που θα φιλοξενεί ενθυμήματα από τη ζωή και τη σταδιοδρομία της Κατίνας Παξινού. Μετά τον θάνατο του διαθέτη, όταν και τα προσωπικά του αντικείμενα περιήλθαν στο Μορφωτικό Ίδρυμα, η αρχική αίθουσα Παξινού επεκτάθηκε, εμπλουτίστηκε και μετονομάστηκε σε Μουσείο Παξινού-Μινωτή. Έτσι στον χώρο θα συναντήσετε από χαρτιά αλληλογραφίας και μια ταμπακιέρα, μέχρι πορτρέτα, κοστούμια, κοσμήματα, το όσκαρ Β’ γυναικείου ρόλου της ηθοποιού για τον ρόλο της στο «Για Ποιον Χτυπάει η Καμπάνα», μια φωτογραφία του Νίκου Καζαντζάκη με αφιέρωση στον Αλέξη Μινωτή, μια φωτογραφία της Κατίνας Παξινού αγκαλιά με τον Λουκίνο Βισκόντι μεταξύ πολλών άλλων μοναδικών, καταπληκτικών εκθεμάτων.
Τι είναι όμως το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και πως διαμορφώθηκε; Το 1966, επί Διοικήσεως Γεωργίου Μαύρου, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, στο πλαίσιο του εορτασμού των 125 χρόνων από την ίδρυσή της, αποφάσισε να δημιουργήσει ένα μορφωτικό-πολιτιστικό ίδρυμα με σκοπό να συμβάλει στην ανάπτυξη των γραμμάτων, των επιστημών και των καλών τεχνών. Το Ίδρυμα συστάθηκε πράγματι με το Διάταγμα 311 της 1ης Απριλίου 1966.
Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος αποτελούσαν οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Ιωάννης Κακριδής και Λίνος Πολίτης, ο συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκης, ο Πρέσβης ‘Αγγελος Βλάχος, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Λεωνίδας Φιλιππίδης και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, τότε Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Διευθυντής του Ιδρύματος ανέλαβε ο συγγραφέας και διακεκριμένος επιμελητής εκδόσεων Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλης. Από το 1966 μέχρι τον Απρίλιο του 1967, το Διοικητικό Συμβούλιο σχεδίασε τη δράση του Ιδρύματος για τα επόμενα χρόνια, όμως το δικτατορικό καθεστώς απέλυσε τον διευθυντή του Ιδρύματος και αντικατέστησε βάναυσα όσα μέλη του δεν είχαν ήδη παραιτηθεί.
Το ΜΙΕΤ, όπως έγινε γνωστό με το ακρωνύμιό του, αρχίζει ουσιαστικά τη δράση του από το 1974, όταν ο Γεώργιος Μαύρος, τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, με νομοθετική ρύθμιση αποκαθιστά την τάξη, το προδικτατορικό συμβούλιο και τον απολυμένο διευθυντή του Ιδρύματος. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του’ 80 στεγαζόταν σε διάφορα κτίρια της τράπεζας, ώσπου μεταφέρθηκε στη σημερινή του έδρα, στο θαυμάσιο κτίριο της οδού Θουκυδίδου 13 στην Πλάκα, σε ένα επίσης σημαντικό κτίριο του αθηναϊκού αποθέματος.
21 χρόνια αργότερα, η Ακαδημία Αθηνών απονέμει στο ΜΙΕΤ το Αργυρό Μετάλλιο για τη συνολική προσφορά του στην εγχώρια πνευματική ζωή. Η παρουσία του ΜΙΕΤ στο πεδίο των γραμμάτων χρονολογείται από το 1977, όταν κυκλοφόρησαν οι πρώτες του εκδόσεις, οι οποίες, σύμφωνα με τους καταστατικούς του σκοπούς, προορίζονται να καλύψουν κυρίως διδακτικές ανάγκες των πανεπιστημίων, αλλά και ευρύτερα βιβλιογραφικά κενά. Έκτοτε το ΜΙΕΤ επιλέγει και εκδίδει έργα που, λόγω κόστους ή άλλων ειδικών αναγκών, δεν είναι δυνατόν να τα αναλάβουν οι εμπορικοί εκδοτικοί οίκοι. Πολλές από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ έχουν εισαχθεί ως διδακτικά εγχειρίδια στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.
Ωστόσο, όπως το ίδιο το ίδρυμα αναφέρει «σταθερός πόλος προσανατολισμού παραμένει επίσης ο μέσος αναγνώστης, ο φιλομαθής κάθε ηλικίας ή κοινωνικής τάξης, ο οποίος επιθυμεί να μορφωθεί ή να διευρύνει την παιδεία του σε οποιονδήποτε από τους κλάδους τους οποίους καλύπτει το εκδοτικό πρόγραμμα του ΜΙΕΤ». Και μια καλή ευκαιρία για να έχετε μια πρώτη επαφή με το έργο του Ιδρύματος είναι να γνωρίσετε από κοντά τα εκθέματα-θησαυρούς που βρίσκονται στην Αγίου Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου.
