Ο Poka-Yio και η Κατερίνα Τσέλου σε εικαστικές ισορροπίες εν όψει της Μπιενάλε.
Στην οδό Σοφοκλέους, στο εμβληματικό κτίριο του παλαιού Χρηματιστηρίου Αθηνών, και εν μέσω αντιμνημονιακών διαδηλώσεων έφτασα στο ραντεβού μου με τους δύο εκπροσώπους της επιμελητικής ομάδας της 4ης Μπιενάλε της Αθήνας η οποία εγκαινιάζεται την Κυριακή, τον Poka-Yio, συνιδρυτή και συν-διευθυντή της διοργάνωσης και την Κατερίνα Τσέλου, ιστορικό τέχνης και μέλος της επιμελητικής ομάδας της έκθεσης. “Και τώρα τι;” είναι η κεντρική ερώτηση που θέτει η φετινή Μπιενάλε που φέρει τον τίτλο AGORA, μια ερώτηση που μοιάζει να πολλαπλασιάζεται από το συμβολικό βάρος του κτιρίου που κάποτε υπήρξε ο ναός της υποτιθέμενης ανάπτυξης της Ελλάδας. Ο τεράστιος χώρος -ξεχασμένος αφότου το Χρηματιστήριο μεταφέρθηκε σε μια αρχιτεκτονική μετριότητα στην άσχημη είσοδο της πόλης- ευτυχώς είχε ήδη καταληφθεί από τις ομάδες των νέων ανθρώπων που εργάζονται για την Μπιενάλε προκειμένου να τον μεταμορφώσουν σε έναν ζωντανό οργανισμό που θα φιλοξενήσει για δύο μήνες περίπου εβδομήντα καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η αίσθηση ήταν περίεργη καθώς για το στήσιμο κάποιων τμημάτων της έκθεσης θα χρησιμοποιηθούν υλικά που έχουν βρεθεί στον δρόμο καθώς και παλέτες που θα διαμορφώσουν τις βαθμίδες ενός μεγάλου αμφιθεάτρου. Εγκατάλειψη και παρακμή σε συνδυασμό με άκρατη δημιουργία, από τους λίγους πάντα εννοείται που προσπαθούν να ανοίξουν νέους δρόμους. Στην Μπιενάλε της Αθήνας το επιχειρούν με έργα σύγχρονης τέχνης, ζωγραφική, γλυπτική και εγκαταστάσεις, video, ηχητικά έργα, performances, θέατρο, χορό, και μουσική αλλά και με πολλές συζητήσεις -ζωντανές ή σε διαδικτυακές πλατφόρμες- όπου ακαδημαϊκοί, επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων, συνεργατικές πρωτοβουλίες, ομάδες πολιτών και βέβαια το κοινό, καλούνται να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό φυτώριο ιδεών. Ένα μεγάλο κοινωνικό γεγονός…
Φτάσαμε αισίως στην τέταρτη διοργάνωση της παράτολμης σύλληψης να δημιουργήσετε την Μπιενάλε της Αθήνας. Σκέψεις και συναισθήματα.
Poka-Yio: Οκτώ χρόνια σε τεντωμένο σκοινί…
Αισθάνεσαι δικαιωμένος; Ότι αφήνεις μια παρακαταθήκη στον χώρο των εικαστικών τεχνών στην Ελλάδα;
Poka-Yio: Το στοίχημα που βάλαμε τότε το κερδίσαμε. Είχαμε βάλει ένα τελείως ουτοπικό στοίχημα – ίσως και γραφικό όταν το εκφράσαμε δημόσια- να μπει η σύγχρονη Ελληνική τέχνη στον διεθνή εικαστικό χάρτη. Αυτό επετεύχθη μέσα σε αυτά τα χρόνια, όχι μόνο από μας, αλλά και λόγω της γενικότερης κινητικότητας που υπάρχει. Οπότε από αυτή την πλευρά νοιώθουμε δικαιωμένοι. Ταυτόχρονα βέβαια έχουμε μετρηθεί και με τα όριά μας. Αναγκαστήκαμε να αντιμετωπίσουμε τη γραφειοκρατία, το δημόσιο, τι σημαίνει το να συνεργαστείς με ιδιωτικούς φορείς, με εταιρείες, με τους ίδιους τους Έλληνες καλλιτέχνες, με ιδρύματα…
Το κτίριο του παλαιού Χρηματιστηρίου θα ζωντανέψει ξανά, αυτή τη φορά για…καλό σκοπό.
Μια που αναφέρθηκες σε αυτούς, είναι διαφορετικοί οι Έλληνες καλλιτέχνες στις συνεργασίες τους απ’ ότι οι ξένοι;
Poka-Yio: Είναι σαν το ποδόσφαιρο. Πρέπει να έχεις ματς στα πόδια σου. Η εμπειρία σου κάνει μόνο καλό. Αυτό θέλαμε, να δοθεί η ευκαιρία στους Έλληνες δημιουργούς να εκθέσουν δίπλα σε συναδέλφους του από το εξωτερικό, είτε ανερχόμενους, είτε καταξιωμένους. Η ποιότητα των έργων των Ελλήνων είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά σε τεχνικά ζητήματα έχουν υπάρξει φορές που δυσκολευτήκαμε στην συνεργασία ως προς το στήσιμο των έργων. Θέματα όπως η ευελιξία, η ταχύτητα στην ανταπόκριση, η έλλειψη τεχνικών μέσων, είναι μερικά από τα προβλήματα που έχουμε αντιμετωπίσει.
Κοιτάζοντας προς τα πίσω, θα άλλαζες κάποια από τις θεματικές που επιλέξατε για τις προηγούμενες διοργανώσεις;
Poka-Yio: Είναι σαν να έχεις πει μια ιστορία, δεν μπορείς να την ξεπείς. Και η ιστορία αυτή γίνεται συλλογικό κτήμα. Το Destroy Athens, η πρώτη διοργάνωση, μπορεί να έκανε τότε αίσθηση, αλλά διακρίνω σε αυτή μια «εφηβική» αιχμή. Από την άλλη άφησε παρακαταθήκη.
Η Κατερίνα Τσέλου στους χώρους της Μπιενάλε.
Με κάποιο τρόπο ήταν σαν να προφητεύατε τις κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις.
Poka-Yio: Δυστυχώς το ακούμε συχνά. Όμως αν τότε ήμασταν προφήτες, τώρα είμαστε πολύ πίσω από τα γεγονότα. Στη μέση αυτής της επταετίας αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε ότι σιγά σιγά χάναμε την προκεχωρημένη θέση θέασης, αρχίσαμε να επιβραδύνουμε εμείς και η ιστορία να επιταχύνει, με αποτέλεσμα να είμαστε τώρα πίσω από τα γεγονότα. Τα γεγονότα καλπάζουν με τέτοιο ρυθμό, που η τέχνη, και οι επιμελητές –και γι αυτό φέτος δουλέψαμε τόσο συλλογικά- αδυνατούμε να πιάσουμε το πνεύμα της εποχής. Αυτό το zeitgeist, αποκωδικοποιώντας το πρόχειρα και με τα δικά μας εργαλεία, έχει αλλάξει τέσσερις φορές στην τελευταία διετία. Οι Μπιενάλε διεθνώς είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να είναι μια ακτινογραφία της εποχής τους. Όμως μοιάζει ότι το μοντέλο της Μπιενάλε είναι ελλιπές στην περίπτωση της Ελλάδας, δεν καταφέρνει να πιάσει τον ρυθμό των αλλαγών. Ίσως πρέπει να σκεφτούμε νέα μοντέλα εκθέσεων. Σίγουρα έχουμε αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε μια Μπιενάλε και τον τρόπο που δουλεύουμε. Και αυτό που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι η συμμετοχή του κόσμου, από αυτή κρίνεται η επιτυχία της. Σαν ένα μεγάλο κοινωνικό γεγονός.
Τι είδους αντίκτυπο θέλετε να έχει η φετινή Μπιενάλε;
Poka-Yio: Δεν την σχεδιάσαμε για να έχει συγκεκριμένες επιπτώσεις, αλλά για να είναι ένα γεγονός. Μια υποδοχή, μια μηχανή, ένα μηχάνευμα. Δεν κάνουμε έκθεση, δημιουργήσαμε ένα μηχάνευμα που ως υποδοχέας θα υποδεχτεί τον κόσμο και ελπίζουμε ότι θα υπάρξει διάδραση. Εμείς κάναμε ένα βήμα πίσω προκειμένου να καλυφθεί ο χώρος από τον κόσμο. Υπάρχει ένα μούδιασμα, ένα ερώτημα, «Και τώρα τι;». Περάσαμε από το ξάφνιασμα, στην οργή και τώρα στο μούδιασμα μέσα στη διετία. Και τώρα πού πάμε; Η φετινή διοργάνωση προσπαθεί να αφουγκραστεί τις χιλιάδες διαφορετικές φωνούλες και την απάντησή τους. Το τι οραματίζεται ο καθένας για το μέλλον. Το πρόταγμα είναι η συλλογικότητα. Αυτό που ο κόσμος θέλει να προτείνει για το τι θα γίνει. Και σε μια εποχή που επικρατεί η μισαλλοδοξία απ’ όλες τις πλευρές, εμείς προτείνουμε τον διάλογο και την συνεργασία, την συλλογικότητα…
Κατερίνα Τσέλου: …με ότι μπορεί να σημαίνει βέβαια αυτό. Γιατί συλλογικά και συμμετοχικά δουλέψαμε και όλοι όσοι εμπλακήκαμε στην διοργάνωση της έκθεσης. Η ιδέα ήταν να διερευνήσουμε τα όρια της συλλογικότητας και της συνεργασίας στην πράξη. Η πολυφωνία είναι σίγουρα θετική αλλά υπάρχουν και αντιφάσεις και δυσκολίες. Την αντιλαμβάνομαι ως κάτι το θετικό, αλλά δεν είναι πανάκεια, ούτε είναι πάντα η λύση.
Υπήρξαν πολλές ομάδες εργασίας και επιμελητικές ομάδες για την παραγωγή της έκθεσης. Τι θα παρουσιάσετε; θα είναι μια ενιαία έκθεση ή θα έχει πολλές μικρότερες υποενότητες;
Κατερίνα Τσέλου: Θα είναι μια έκθεση, μπορείς να την πεις και έκθεση ιδεών, στην οποία προφανώς θα υπάρχουν έργα τέχνης αλλά παράλληλα στην κεντρική αίθουσα του παλιού Χρηματιστηρίου Αθηνών, επί δύο μήνες θα πραγματοποιούνται καθημερινά πολλές και διαφορετικές δράσεις: Περφόρμανς, ομιλίες, συμπόσια. Θεωρητικές προσεγγίσεις της τέχνης αλλά και καλλιτεχνικά δρώμενα, αλλά και άλλες δράσεις που βρίσκονται κάπου στον ενδιάμεσο χώρο λόγω του διακαλλιτεχνικού ή διεπιστημονικού χαρακτήρα τους. Παρόλα αυτά, ό,τι θα συμβαίνει μέσα στον χώρο εμείς το αντιλαμβανόμαστε ως μία ενότητα, μία έκθεση. Γι αυτό και πολλές από τις δράσεις, τις περφόρμανς ή τις συζητήσεις θα ξεκινούν ή θα γίνονται μπροστά σε συγκεκριμένα έργα της έκθεσης και με αφορμή αυτά, προκειμένου η λογική της διάδρασης να γίνεται κομμάτι της εμπειρίας των θεατών. Η ιδέα είναι ότι οι επισκέπτες θα μπορούν μέσα στο πλαίσιο των δράσεων να θέσουν τα δικά τους ερωτήματα και να ξεκινούν συζητήσεις πάνω σε συγκεκριμένα έργα.
Δουλεύοντας όλοι αυτοί οι άνθρωποι μαζί, πως αποδεχόσασταν ή απορρίπτατε τις ιδέες;
Κατερίνα Τσέλου: Ξεκινήσαμε λίγο πιο γραφειοκρατικά με προτάσεις και ψηφοφορίες, αλλά στην συνέχεια δεν χρειαζόταν να ψηφίζουμε, μπορούσαμε να καταλαβαίνουμε την γενικότερη στάση και θέση της πλειοψηφίας απέναντι σε κάθε ιδέα, ο ενθουσιασμός ή ο σκεπτικισμός ήταν προφανής και ανάλογα προχωρούσαμε. Ήμασταν πολλοί επιμελητές, ήταν πολλά τα έργα και πολλά τα θέματα που θέλαμε να αγγίξουμε. Δεν ήταν εύκολο να βγει μια συνεκτική έκθεση. Αφού συμφωνήσαμε σε έναν αρχικό αριθμό έργων, συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να δουλέψουμε παραπάνω στις συνδέσεις μεταξύ των έργων, για να δημιουργήσουμε μια αφήγηση, όσο πολυφωνική και διακοπτόμενη και αν είναι. Τελικά καταφέραμε να συμπεριλάβουμε διαφορετικές απόψεις, διαφορετικές οπτικές.
Ο τίτλος της φετινής διοργάνωσης είναι AGORA. Η συνάθροιση του Δήμου, των πολιτών, ή με την εμπορική και οικονομική σημασία της λέξης;
Κατερίνα Τσέλου: Και τα δύο. Και ως χώρος συνάθροισης, διαβούλευσης και ανταλλαγής απόψεων, και σε συμβολικό επίπεδο στο χώρο όπου παλιά διαπραγματεύονταν τις αξίες των μετοχών, γίνεται σήμερα μια επαναδιαπραγμάτευση αξιών. Πάντως, η έκθεση δεν δίνει έτοιμες απαντήσεις.
Η επιμελητική ομάδα ποιους περιελάμβανε;
Poka-Yio: Πολλοί ήταν από τον χώρο της τέχνης, αλλά πολλοί άλλοι προέρχονταν από άλλους χώρους όπως για παράδειγμα της επικοινωνίας, ή των κοινωνικών επιστημών. Το αποτέλεσμα ήταν να καταφέρουν να ταρακουνήσουν το αυτοαναφορικό και ολίγον ναρκισσιστικό σύστημα της τέχνης, με πρόδηλα ερωτήματα που υπονόμευαν τον δικό μας δαντελωτό λόγο.
Κατερίνα Τσέλου: Το πιο ενδιαφέρον ήταν ότι όσοι δεν προέρχονταν από τον χώρο της τέχνης έβλεπαν έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο διαχείρισης των ίδιων θεμάτων μέσα από την τέχνη. Τελικά μας ενεργοποίησε όλους αυτή η σύμπραξη.
Ο διάλογος δεν θα περιορίζεται μόνο στον εκθεσιακό χώρο. Μέσα από τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες της διοργάνωσης θα γίνεται πραγματικά δημόσιος. Άλλωστε χρησιμοποιήσατε αυτές τις πλατφόρμες για να προσεγγίσετε και καλλιτέχνες που δεν γνωρίζατε.
Poka-Yio: Σε επιμελητικό επίπεδο χρησιμοποιήσαμε αρκετά έργα από αυτά που μας έστειλαν καλλιτέχνες μέσω του ηλεκτρονικού Open Call, εκεί δηλαδή που ο καθένας μπορούσε να κάνει την δική του πρόταση. Έτσι όχι μόνο οι επιμελητές γνώρισαν καλλιτέχνες που δεν ήξεραν, αλλά και οι καλλιτέχνες γνωρίστηκαν μεταξύ τους. Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε πως θα εκμεταλλευτούμε αυτή την διαδικασία προκειμένου να δημιουργήσουμε μια database για να προωθήσουμε ευρύτερα την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή, όπως κάνουν για παράδειγμα οι Δανοί και οι Φλαμανδοί. Όμως αυτό που είναι πάρα πολύ σημαντικό για εμάς άμεσα, είναι η συμμετοχή του κόσμου σ’ αυτόν τον δημόσιο διάλογο που θέλουμε να δημιουργήσουμε, καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης. Στο #ab4agora λαμβάνουμε από twitter, facebook και instagram τις εικόνες και τα σχόλια του κόσμου, την δική του οπτική και απάντηση στο ερώτημα «Και τώρα τι;», και θα τα χρησιμοποιούμε και στις συζητήσεις και τις παρουσιάσεις που θα κάνουμε στον χώρο. Πραγματικά επιζητούμε την συμμετοχή και τη διάδραση με τον κόσμο.
Ημέρες και ώρες λειτουργίας της 4ης Μπιενάλε της Αθήνας 2013 AGORA
Κτίριο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Σοφοκλέους 8-10
CAMP Contemporary Art Meeting Point, Ευπόλιδος 4 & Απελλού 2
Τρίτη – Παρασκευή 13.00 – 21.00
Σάββατο – Κυριακή 10.00 – 22.00
Για περισσότερες πληροφορίες, εδώ.
