«Το συναίσθημα μπορεί να είναι μη δημοφιλής λέξη στην τέχνη», παραδέχεται η Γου Τσανγκ, όμως το συναίσθημα είναι κάθε άλλο παρά απόν στη δουλειά της 37χρονης.
Η σκηνοθέτρια και καλλιτέχνης, παραλήπτρια του περίφημου McCarthur genius grant το 2018, καταγράφει κρυφές ιστορίες, περιθωριοποιημένες αφηγήσεις και την ίδια την επιτελεστική πράξη.
Πρόσφατα, στις 26 και 27 Απριλίου, παρουσίασε το “Sudden Rise at a Given Tune” στο Μουσείο Whitney: ένα ιδιαίτερο κολλάζ λέξεων, κινηματογραφικών εικόνων, κινήσεων και ήχων. Η performance, που αποτελεί το τελευταίο έργο του συνόλου Moved by the Motion, που έχει ιδρύσει η Γου Τσανγκ και η διεπιστημονική καλλιτέχνιδα boychild, έρχεται την Κυριακή 5 Μαΐου, στις 21:00, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο του Fast Forward Festival.
Σε σύμπραξη με τον χορευτή Josh Johnson, την DJ και παραγωγό ηλεκτρονικής μουσικής Asma Maroof και τον ποιητή και πανεπιστημιακό Fred Moten, τα λόγια επιδραστικών προσωπικοτήτων της μαύρης διανόησης (όπως των Langston Hughes, James Baldwin και W.E.B. Du Bois) συναντούν τους στίχους του Τζίμι Χέντριξ, τους στοχασμούς της Χάνα Άρεντ και τη «μαντική» φαινομενολογία του Όσκαρ Μπέκερ.
Το έργο της Τσανγκ καταρρίπτει τα όρια μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, καταγραφής και φαντασίας. Από κοινού με την performance “Sudden Rise at a Given Tune”, η βίντεο-εγκατάσταση “One Emerging from a Point of View” συνδέει τα μονοπάτια δύο γυναικών – της φωτορεπόρτερ Ειρήνης Βουρλούμη και της Yassmine Flowers, μιας νεαρής τρανς γυναίκας από το Μαρόκο. Αντλώντας έμπνευση από την ιστορία, τη μυθολογία και την επιστημονική φαντασία, η Τσανγκ τοποθετεί τις δύο παράλληλες αφηγήσεις σε τοπία πραγματικά και φανταστικά, κατασκευάζοντας μια υβριδική μυθιστορία.
Για αυτήν την υβριδική μυθυστορία, αλλά, μεταξύ άλλων την προσέγγιση της προσφυγικής κρίσης και τη σημασία της συνεργασίας στη δουλειά της, η Γου Τσανγκ μίλησε στην Popaganda, λίγο πριν τα έργα της προσγειωθούν στη Στέγη.
Στο “One Emerging from a Point of View” επιχειρείς ένα είδος υβριδικής μυθιστορίας. Αλλού περιγράφεις τη δουλειά σου ως “hybrid magical realist doc fiction”. Όσο καιρό θυμάμαι, πάντα είχα την παρόρμηση να καταγράφω πράγματα. Τα τελευταία 15 χρόνια έχω δουλέψει με ντοκιμαντέρ –όχι μόνο ως ένα μέσο που «συλλαμβάνει» την πραγματικότητα, αλλά αντίθετα ως μια διαδικασία που μεταμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις. Εμπνέομαι από τους εξελισσόμενους τρόπους που οι κάμερες επηρεάζουν τον τρόπο που βλέπουμε και σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον. Η παρουσία της κάμερας εγείρει ηθικά ερωτήματα, που εκθέτουν ή καθιστούν διαφανή ένα είδος απόστασης ή επιθυμίας στις σχέσεις. Η καταγραφή είναι συχνά ένας τρόπος για μένα να συμμετέχω ενώ ταυτόχρονα παρατηρώ. Μπορεί επίσης να είναι μια συλλογική πράξη που καλεί τα υποκείμενα (που συχνά είναι φίλοι ή/και performers οι ίδιοι) να με δουν να τους βλέπω, ενθουσιάζομαι και συνεχώς εκπλήσσομαι από αυτό που συμβαίνει όταν δημιουργούμε αυτή τη δυναμική μαζί. Η κάμερα γίνεται μια απτή πρόκληση ή άδεια.
Πώς αποφάσισες να προσεγγίσεις την προσφυγική κρίση; Δεν ξεκίνησα με σκοπό να κάνω μια δουλειά «για» την προσφυγική κρίση, αλλά ενεπλάκην με τη Λέσβο μέσω μιας φίλης, της Ειρήνης Βουρλούμη, που είναι φωτορεπόρτερ. Η Ειρήνη καταγράφει τα προσφυγικά camps σε όλη την Ελλάδα και ειδικά στην Λέσβο τα τελευταία έξι χρόνια. Πριν δύο χρόνια, ξεκίνησα να γυρίζω μαζί της στη Λέσβο αλλά δεν σχεδίαζα να κάνω κάποιο έργο, απλά ήθελα να κατανοήσω τη μέθοδό της. Κόλλησα με την ερώτηση του τι σημαίνει να αναλαμβάνεις την παραγωγή μιας εικόνας της «κρίσης». Επειδή η δουλειά του φωτορεπόρτερ είναι να παράγει εικόνες που ευαισθητοποιούν και μεταμορφώνουν τη δημόσια συνείδηση. Στην περίπτωση της Λέσβου, οι φωτογραφίες δημοσιογράφων όπως η Ειρήνη έφεραν την προσοχή του κόσμου και σηματοδότησαν μια μαζική προσπάθεια αρωγής σε μια επείγουσα κατάσταση. Οπότε το πρότζεκτ εξελίχθηκε ως μια συζήτηση με την Ειρήνη, αλλά μέχρι πέρυσι όταν γνώρισα την Yassmine, μια νεαρή τρανς πρόσφυγα που είχε περάσει από τη Μόρια, δεν είχα νιώσει ότι υπήρχε μια ταινία να δημιουργηθεί. Ήθελα να φέρω τις ιστορίες τους κοντά. Και για τις δύο γυναίκες στην ταινία, η φαντασία γίνεται ένας τρόπος να ειπωθούν οι ιστορίες τους και, με διαφορετικούς τρόπους, πιστεύω ότι αυτές οι φαντασίες μας βοηθούν να εξερευνήσουμε τραύματα.
Πώς διαπραγματεύεται ο καλλιτέχνης τέτοια ζητήματα; Φυσικά στην Ελλάδα η προσφυγική κρίση συζητείται τόσο ευρέως και μπορεί συχνά να αποτελέσει προβληματική στην τέχνη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Λέσβου, επειδή είναι τόπος ενός από τα πιο διαβόητα camps και εικόνα που έχει καταλήξει να είναι σχεδόν αντιπροσωπευτική της κρίσης (οι βάρκες, τα σωσίβια κλπ.). Από την δική μου οπτική, το θέμα έμοιαζε σχεδόν απλησίαστο – σαν ένα ναρκοπέδιο αναπαραστασιακών ζητημάτων. Αλλά με έναν τρόπο η ένταση και η δυσφορία είναι που με ώθησαν και επιτάχυναν την ταινία, επειδή το διακύβευμα ήταν πολύ υψηλό, να υπηρετήσει το υλικό. Στο τέλος, πιστεύω ότι μια μη παραδοσιακή προσέγγιση ήταν καταλληλότερη ή ίσως πιο ηθική. Με την Yassmine γράψαμε μαζί την ιστορία της, δημιουργήσαμε έναν χαρακτήρα για αυτήν, με κοστούμια και σκηνικά. Ήταν ένας διασκεδαστικός τρόπος συνεργασίας που μας έδωσε ζωή αντί να εκμεταλλευτεί τον πόνο. Με κάποιους τρόπους η ιστορία της θυμίζει την πραγματική της πορεία, αλλά δεν είναι τόσο κυριολεκτική, είναι ανοιχτή στην ερμηνεία.
Wu Tsang, Sudden Rise at a Given Tune
Το “Sudden Rise at a Given Tune” συμπεριλαμβάνει ένα εκλεκτικό μείγμα συνεργατών. Πώς επιλέγεις τα άτομα με τα οποία δουλεύεις; Βρίσκουμε ο ένας τον άλλον. Δουλεύω με την boychild πάνω σε αυτήν την performance τα τελευταία έξι χρόνια και είναι ένα σύνολο που συνεχίζει να μεγαλώνει. Δουλεύουμε με τον τσελίστα μας, τον Patrick Belaga, σχεδόν από την αρχή και με τον Josh Johnson τα τελευταία δύο χρόνια. Η Asma Maroof είναι το νεότερό μας μέλος αλλά ουσιαστικά συνεργαζόμαστε τα τελευταία δέκα χρόνια, έχει συνθέσει τη μουσική σε πολλές από τις ταινίες μου. Οπότε οι συνεργασίες όντως προκύπτουν από τη φιλία, γιατί υπάρχει μια εμπιστοσύνη και μια οικειότητα που είναι απαραίτητη στη δουλειά. Δεν θα έλεγα ότι αυτή η οικειότητα απαιτεί χρόνο, γιατί μερικές φορές τη βρίσκω αμέσως, όπως με την Yassmine στην ταινία.
Τι ενέπνευσε την performance και την επιλογή των προσωπικοτήτων που συμπεριλαμβάνει; Μιλώντας για συνεργάτες, το σενάριο του “Sudden Rise” έρχεται από ένα κείμενο που γράφτηκε από και με άλλον έναν από τους παλιούς μου συνεργάτες, τον Fred Moten που είναι ποιητής. Το κείμενο είναι αρκετά ποιητικό και πυκνό, αλλά δεν είναι για να γίνει κατανοητό με την συμβατική έννοια. Είναι περισσότερο μια γλώσσα που σε καλύπτει, που δένει μαζί πολλές ετερόκλητες στιγμές, σώματα και έννοιες που γεφυρώνουν το χώρο με το χρόνο. Πολλές από τις λέξεις έχουν πολλαπλές και απόκρυφες σημασίες, που έχουμε ξαθάψαμε μέσα από κίνηση, ήχο και εικόνες. Οι φιγούρες που χρησιμοποιούνται, όπως ο Τζέιμς Μπόλτγουιν, η Χάριετ Τάμπμαν και ο Άιζακ Χέιζ είναι κομμάτι ενός πανθέου αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε μαύρη ριζοσπαστική παράδοση και πρακτικές μαύρης μελέτης. Στη δουλειά του Φρεντ, και υποθέτω και στη δική μας – η «μελέτη» είναι μια σημαντική έννοια που δεν σχετίζεται με το σχολείο. Έχει να κάνει με τη δέσμευση στο να μαθαίνουμε μαζί και ο ένας από τον άλλο. Έχει να κάνει με το τελετουργικό της συνάθροισης, της μεταφοράς και της παραγωγής εναλλακτικών μορφών γνώσης.
Τι εμπειρίες θα ήθελες το κοινό να έχει και τι ερωτήσεις ελπίζεις να εγείρεις; Η δουλειά μου έχει στόχο να καλεί τον κόσμο να εκπλαγεί. Μέσα από έντονα θυμικά (affects), όπως η ομορφιά και ο τρόμος, ελπίζω το κοινό να νιώσει πράγματα. Το συναίσθημα μπορεί να είναι μη δημοφιλής λέξη στην τέχνη, ίσως γιατί γίνεται αντιληπτό ως ρομαντικό ή αφελές. Αλλά για εμένα, προερχόμενη από μια κινηματογραφική παράδοση, μου αρέσει να δουλεύω με συναισθήματα γιατί μπορεί να είναι μεταμορφωτικά και να κινούν την αφήγηση. Θέλω να χρησιμοποιώ τον ήχο, τη μουσική και την εικόνα για να συγκινήσω τους ανθρώπους σωματικά. Πιστεύω ότι σήμερα είμαστε ολοένα και περισσότερο αποκομμένοι από τους εαυτούς μας, δεδομένων των ρυθμών ζωής, οπότε η τέχνη μπορεί να είναι ένας τρόπος να μειώσουμε τις ταχύτητες και να επικεντρωθούμε στο πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Συγκεκριμένα, ελπίζω να δώσω στον κόσμο επίγνωση της εγγύτητας με τους άλλους που συχνά αγνοούμε, να προσφέρω μια κατανόηση αυτού μέσω της αίσθησης της αφής ή της επαφής.
