Η Linder Sterling μοιάζει με αερικό. Γλυκιά, μιλά ψιθυριστά, θαυμάζει ένα σωρό μικρές λεπτομέρειες που παρατηρεί γύρω της και λάμπει όταν αναφέρεται στην τέχνη της.
Γεννημένη στο Λίβερπουλ, σπούδασε γραφιστικές τέχνες στο Μάντσεστερ ενώ παράλληλα άρχισε να ανακαλύπτει την punk μουσική και τα βιβλία ενδυνάμωσης της Γυναίκας, συμμετέχοντας με τον δικό της, ριζοσπαστικό τρόπο σε δύο μεγάλα κινήματα της εποχής. Την κέρδισαν οι εικαστικές τέχνες, η φωτογραφία, το ανατρεπτικό, φεμινιστικό φωτομοντάζ και η performance art αλλά κάπου ενδιάμεσα, όταν ένιωσε ότι θέλει όχι μόνο να φαίνεται αλλά και να ακούγεται, υπήρξε για ένα διάστημα η frontwoman της punk μπάντας Ludus.
Το σεξ και η πορνογραφία έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στα έργα της Linder. Από τα σούπερ μαυρισμένα γυμνά του Playboy της δεκαετίας του ’70 στολισμένα με λουλούδια, μέχρι τις γυμνές γυναίκες που στο κεφάλι τους έχουν μια ηλεκτρική θερμάστρα ή ένα ρολόι.
Είναι η γυναίκα που δημιούργησε το σοκαριστικό για την εποχή του εξώφυλλο στο σινγκλ Orgasm Addict του punk συγκροτήματος Buzzcocks, έχει δώσει περφόρμανς καλυμμένη με κρέας πολύ πριν το κάνει η Lady Gaga και από το 2018 μέχρι το 2021, ένα τεράστιο έργο της, μήκους 85 μέτρων, κοσμούσε τον σταθμό του μετρό Southwark στο Λονδίνο. Το The Power of Bliss ήταν σαν μία κινηματογραφική ακολουθία από χείλη, τριαντάφυλλα, φαγοπότια και Ρωμαίους και ο τίτλος του μία αναφορά στον τρόπο που κάποτε αποκαλούσαν τον γυναικείο κόλπο, όπως είχε ανακαλύψει διαβάζοντας ένα άρθρο.
Bra Rose, φωτομοντάζ, 2024 © Linder
Το σοκαριστικό για την εποχή του εξώφυλλο στο σινγκλ Orgasm Addict του punk συγκροτήματος Buzzcocks.
Έχει τιμηθεί με το βραβείο Paul Hamlyn Foundation, ενώ οι πρόσφατες ατομικές της εκθέσεις έχουν παρουσιαστεί σε πολλά μουσεία και αρκετά έργα της έχουν συμπεριληφθεί σε ομαδικές εκθέσεις στην Tate Modern, το Αυστραλιανό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, την Tate Britain και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγο. Κάποια από αυτά περιλαμβάνονται στις συλλογές των: Arts Council Collection, Συλλογή Σύγχρονης Τέχνης ΔΕΣΤΕ, Irish Museum of Modern Art, Museum of Modern Art, Νέα Υόρκη και της Tate Gallery του Λονδίνου.
Στην Ελλάδα, το έργο της παρουσιάστηκε πρόσφατα στην υβριδική έκθεση του PCAI Sheltered Gardens (09/2022 – 01/2023) στον Βοτανικό Κήπο Διομήδους και διαδικτυακά, αλλά και στην εκδήλωση που διοργάνωσε το PCAI σε συνεργασία με το ΕΜΣΤ τον Φεβρουάριο του 2024, με τίτλο “Διερευνώντας ταυτότητες και φύλα στους σύγχρονους κήπους-καταφύγια”.
Αυτή την περίοδο ετοιμάζει την ατομική της έκθεση στην Hayward Gallery του Λονδίνου, αλλά ύστερα από πρόσκληση του PCAIκαι της καλλιτεχνικής διευθύντριας του οργανισμού, Kίκας Κυριακάκου, ήρθε πριν λίγες μέρες στη χώρα μας, με σκοπό να πραγματοποιήσει ερευνητικό καλλιτεχνικό έργο στην Αθήνα και τους Δελφούς.
Η Κίκα Κυριακάκου και η Linder Sterling στο PCAI Παβιγιόν Πικιώνη, πλέον «πι» © Maria Toultsa/ PCAI
Στις 21 Μαΐου, έδωσε μια πρωτότυπη περφόρμανς στο πρώην παβιγιόν Πικιώνη στους Δελφούς, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, με τον τίτλο “Cut to the chase”. Το πρόσφατα ανακαινισμένο από το PCAI Παβιγιόν Πικιώνη, πλέον «πι» (Παγκόσμιο Κέντρο Κυκλικής Οικονομίας και Πολιτισμού), είναι ένα ιστορικό και αρχιτεκτονικό μνημείο της δεκαετίας του 1950, που βρίσκεται στην αρχαιολογική περιοχή των Δελφών και σχεδιάστηκε από τους κορυφαίους Έλληνες αρχιτέκτονες Δημήτρη και Πέτρο Πικιώνη. Ως νέος πολιτιστικός χώρος του PCAI, έχει ως τώρα φιλοξενήσει σημαντικές εκθέσεις και πολιτιστικές δραστηριότητες σε συνεργασία με διεθνείς φορείς και συλλογές τέχνης.
Η Linder μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο Λονδίνο και σε ένα Ιρλανδικό χωριό δίπλα στη θάλασσα. Η επίσκεψή της στην Αθήνα ήταν μια ευχάριστη απόδραση για την ίδια, που μου είπε ότι ενώ στην Αγγλία ο καιρός σε κάνει να μαζεύεσαι και να συρρικνώνεσαι, στην Ελλάδα σε κάνει να λάμπεις και να θες να βγαίνεις έξω. Κάπου ανάμεσα στην κουβέντα μας, μου έδειξε μια τσάντα για ψώνια από μουσαμά που πήρε από ελληνικό σούπερ μάρκετ επειδή ήθελε να φτιάξει ένα κολάζ με αυτά τα πρόσωπα. Μέσα σε αυτή την τσάντα υπήρχαν γυναικεία στηθόδεσμα που θα χρησιμοποιούσε στην παράσταση στους Δελφούς.
Μιλήσαμε για τα χρόνια που η punk μουσική άλλαξε τη ζωή της, για τον ρόλο της στο φεμινιστικό κίνημα και τον τρόπο που η ίδια συνεχίζει να δημιουργεί στην ψηφιακή εποχή, για τη συνεργασία της με την Κίκα Κυριακάκου και το πόσο πολύ της αρέσει να δουλεύει μαζί της, αλλά και για την ασφάλεια που έχει νιώσει από τη φιλοξενία του PCAI, που για έναν καλλιτέχνη, όπως μου τόνισε, «Το να συνεργάζεται με τους σωστούς ανθρώπους είναι πολύ απελευθερωτικό».
Από την παράσταση Cut to the Chase της Linder Sterling στους Δελφούς © Maria Toultsa/ PCAI
Η Linder με τα δικά της λόγια:
Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά στάδια στη ζωή και πολλές ταυτότητες. Υπάρχει η ταυτότητα που παρουσιάζεις όταν είσαι με κόσμο και εκείνη που έχεις όταν βρίσκεσαι “εκτός εργασίας”. Σίγουρα μέσα σε αυτές τις 7 δεκαετίες της ζωής μου έχω αλλάξει και σκεπτόμενη τώρα τον 12χρονο εαυτό μου, δεν θα ήθελα να είμαι όπως τότε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που σε διαμορφώνουν και σε μετατοπίζουν, αλλά το σημαντικό είναι, όσο και αν αλλάζεις κάποια στοιχεία του χαρακτήρα σου μέσα στα χρόνια, να είσαι αληθινός και να κρατάς το κέντρο σου σταθερό. Στο τέλος της μέρας, να έχεις τις ίδιες αξίες μέσα σου.
Ζούμε σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο και όταν ήμουν νέα δεν γνωρίζαμε πολλά περί σεξουαλικής πολιτικής. Παρακολουθούσαμε πολύ τη μουσική σκηνή της εποχής, την punk, την avant-garde και την pop και τον τρόπο με τον οποίο τα μουσικά ρεύματα μετακινούνταν. Σαν 16χρονη τότε, δεν αντιλαμβανόμουν πολλά πράγματα πέρα από το ότι ήθελα να πάω στη σχολή Καλών Τεχνών και να γνωρίσω ενδιαφέροντες καλλιτέχνες. Ένιωθα σαν το ασχημόπαπο που θα γνώριζε τους κύκνους, αλλά δεν είχα στο μυαλό μου ότι μπαίνω σε φεμινιστικά μονοπάτια. Μου πήρε καιρό να φτιάξω τη “φυλή” μου.
Τα πρώτα χρόνια τους, η punk μουσική και το φεμινιστικό κίνημα άλλαξαν πολλά. Στη Βρετανία υπήρχε πείνα, οι οικογένειες δεν είχαν να φάνε κι ενώ συνέβαιναν πράγματα και από άλλους ανθρώπους σε πολλές πόλεις της χώρας, δεν υπήρχε ίντερνετ και δεν μπορούσαμε να εντοπίσουμε τα πάντα και να καταλάβουμε το μέγεθος της επιρροής όσων κάναμε. Πέρασαν δεκαετίες για να συνειδητοποιήσουμε εμείς οι γυναίκες πόσο συμβάλλαμε στο φεμινιστικό κίνημα τότε.
Fake Lips, κολάζ, 2024 © Linder
Με ενθουσίαζε σε εκείνη τη νεαρή ηλικία που μπορούσα να παρεμβαίνω στην τέχνη, να κάνω ανθρώπους να σκέφτονται περισσότερο, να αντιμετωπίζουν το γυμνό όχι ως κάτι πορνογραφικό αλλά με διαφορετικό τρόπο. Ήταν πολύ ενδυναμωτικό αυτό. Τα μόνα που χρειαζόμουν ήταν μία λεπίδα, κόλλα και τα περιοδικά της μαμάς μου. Ήταν πολύ αγνό και ακόμα και σήμερα λατρεύω να δουλεύω με τον παραδοσιακό τρόπο δημιουργίας. Πολλοί άνθρωποι προτιμούν πλέον την ψηφιακή εποχή, αλλά εγώ λατρεύω να κόβω και να κολλάω. Μου αρέσει η μυρωδιά της κόλλας, του χαρτιού, ο ήχος του ψαλιδιού.
«Χρησιμοποίησε την αρρώστια σου σαν όπλο». Αυτό το έμαθα μέσα από φεμινιστικά βιβλία θεραπείας και από μικρή λειτούργησε στον εαυτό μου. «Δεν φταίει κάτι σε σένα, φταίει ο κόσμος που σε περιβάλλει για κάποια πράγματα και είναι φυσικό να αντιδράς μέσα σε έναν αφύσικο κόσμο». Έχω κάπου γραμμένη τη φράση: «Δεν είσαι τρελή, ο κόσμος στον οποίο ζεις είναι» και έτσι έμαθα να αρνούμαι να θέτω σε αμφισβήτηση την πνευματική μου υγεία. Έβλεπα ανθρώπους γύρω μου να αυτοτραυματίζονται ή να πεθαίνουν από υπερβολική χρήση, αλλά εγώ βρήκα έναν τρόπο να χρησιμοποιήσω τις λεπίδες δημιουργικά. Δυστυχώς, πολλοί νέοι, και τότε και σήμερα, κάνουν κακό στον εαυτό τους, αλλά εγώ δεν πήρα τις λεπίδες μέσα μου, τις έβγαλα έξω και δημιούργησα έργα. Βλέποντας όσα συμβαίνουν τώρα στον κόσμο, σκέφτομαι ότι θα ήθελα να μείνω λίγο περισσότερο στο παρελθόν. Μοιάζει τόσο ζεστό και άνετο το παρελθόν. Τόσο ασφαλές.
Μεγάλωσα σαν παιδί στα ‘50s και οι γονείς μου ήταν πολύ φτωχοί, ο πατέρας μου δούλευε σε οικοδομές και η μητέρα μου έραβε σε εργοστάσια. Δεν είχα ιδέα τι σημαίνει σχολή καλών τεχνών, όλοι στην οικογένεια είχαν παρατήσει το σχολείο στα 14 τους ή και νωρίτερα και ήμουν η πρώτη που έμεινε στο σχολείο μέχρι τα 18. Ήμουν σαν πειραματόζωο ή σαν τη μαϊμού που βρέθηκε στο διάστημα. Δεν ήξερα ακριβώς τι σημαίνει σχολή καλών τεχνών, ήξερα μόνο ότι ήθελα να ζωγραφίζω και πίστευα ότι θα γνωρίσω πολύ bohemian ανθρώπους που θα μιλούν για πολιτική και φεμινισμό και θα είναι λαμπεροί και σπουδαίοι. Ήμουν πολύ αφελής. Στο Μάντσεστερ δεν ήταν καθόλου έτσι τότε.
Το 1976, στο τέλος της δεύτερης χρονιάς μου στη σχολή, είχα την ευκαιρία να δω τους Sex Pistols και τους Buzzcocks και θυμάμαι ότι ανακάλυψα κάτι εντελώς διαφορετικό από όσα είχα δει μέχρι τότε. Αυτοί οι ροκ σταρς δεν ήταν γκλαμ, οι κιθάρες ήταν ξεκούρδιστες, ό,τι συνέβαινε ήταν χαοτικό, υπήρχε ευαισθησία, ευαλωτότητα, κάτι εντελώς πρωτόγνωρο για μένα. Και πολύ απελευθερωτικό. Και ήταν πολύ σημαντικό να μην είσαι ήρωας, αλλά αντιήρωας. Ένιωθα σαν την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων και αυτό το σοκ του καινούργιου, το βρήκα πολύ ελκυστικό. Τότε ήταν που άρχισα να κόβω τα περιοδικά και να φτιάχνω κολάζ. Ήταν το μόνο που με ενδιέφερε.
Μιλώντας για το θέμα της πατριαρχίας, θέλω να πω ότι παλιά η διάκριση ήταν πιο ξεκάθαρη και “ο εχθρός” πολύ πιο ευδιάκριτος. Στην πολιτική, στην εργασία, μπορούσαμε να αντιληφθούμε πιο εύκολα τη θέση ενός άντρα και να τον στοχοποιήσουμε. Σήμερα είναι πιο δύσκολο γιατί “οι στόχοι” είναι παντού, μετακινούνται, αλλάζουν μορφή, καλύπτονται και δεν μπορείς να διακρίνεις πάντα τις προθέσεις του άλλου. Στη Βρετανία υπάρχει ο όρος “digital violence against women” για τις διακρίσεις που γίνονται εις βάρος των γυναικών και τις επιθέσεις εναντίον τους. Δυστυχώς πολλές φορές αντιμετωπίζεις σεξισμό από εκεί που δεν το περιμένεις καθόλου. Είναι πολύ πιο δύσκολα πλέον τα πράγματα.
Centaur, κολάζ, 2024 © Linder
Για πάρα πολλά χρόνια δεν ένιωθα μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου. Το ένιωσα πρώτη φορά όταν ήμουν 50 χρονών. Η δουλειά μου άρχισε να μπαίνει σε μεγάλα ινστιτούτα τέχνης και αυτό με ανύψωσε, κατάλαβα ότι αυτό που κάνω έχει κάποιο νόημα. Διαπιστώνω ότι πολύ συχνά πλέον οι νέοι καλλιτέχνες γνωρίζουν πολύ γρήγορα τη δόξα, ο κόσμος της τέχνης τους προμοτάρει για 2-3 χρόνια και μετά μπορεί να πέσουν απότομα από το βάθρο τους και αυτό είναι κρίμα. Εγώ πλέον νιώθω πιο δυνατή, γιατί η αναγνώριση που έχω λάβει και η σχέση μου πλέον με την τέχνη και τους θεσμούς με έχει φέρει σε μία θέση του να έχω περισσότερη επιρροή σε αλλαγές ή που μπορώ πιο εύκολα να ξεπερνάω τα όρια. Δεν έχω άγχος πια.
Πιστεύω ότι η τέχνη είναι μία μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας. Και αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Με πολύ σοφιστικέ τρόπο, με σουρεαλιστικό τρόπο. Έχει συμβεί αρκετές φορές και μάλιστα κάποια από αυτά τα έργα είναι και συλλεκτικά. Η τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο, οι σωστές εικόνες μπορούν εκπληρώσουν αυτόν τον σκοπό. Υπάρχει ένας ωκεανός εικόνων εκεί έξω, αλλά η σωστή εικόνα μπορεί να έχει αυτόν τον ρόλο.
Έχω πάει σε τόσες πορείες διαμαρτυρίας όταν ήμουν νέα για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων και όταν πέρασε ο νόμος που τις απαγορεύει σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, ένιωσα συντετριμμένη. Τρομοκρατήθηκα και δεν μπορούσα να το πιστέψω. Οι νεότερες γενιές μεγαλώνουν σε σκοτεινές εποχές. Συχνά φοβάμαι για το μέλλον τους, αλλά νομίζω ότι πρέπει να τους μαθαίνουμε διαρκώς την αλήθεια. Να μορφώνουμε τα νέα παιδιά όσο μπορούμε.
