Sheltered Gardens: Στον Βοτανικό Κήπο η φεμινιστική τέχνη άνθισε και η φύση κουηροποιήθηκε

Στον μεγαλύτερο βοτανικό κήπο της ανατολικής Μεσογείου, έκτασης 60 στρεμμάτων και μόλις οκτώ χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, στον Βοτανικό Κήπο Διομήδους, απλώθηκε μια σειρά από έργα τέχνης τοποθετημένα πολύ προσεγμένα στον πράσινο πνεύμονα, ανάμεσα σε αναρριχητικά φυτά, συστάδες από μπαμπού και she-shed θερμοκήπια. Δίπλα σε κυκλάμινα και σε ένα από τα αρχαιότερα δάση, «φύτρωσαν» τα έργα περισσότερων από 35 εικαστικών και περφόρμερ που αφήνουν το δικό τους στίγμα και μήνυμα του σήμερα. Εκεί, φιλοξενήθηκε τις προηγούμενες μέρες η πρωτότυπη υβριδική έκθεση “Sheltered Gardens”, την οποία ακόμα κι αν δεν προλάβατε να δείτε από κοντά, μπορείτε να την απολάυσετε online μέχρι το τέλος Νοεμβρίου.

Διαβάζοντας το ομώνυμο ποίημα της Hilda Doolittle του 1916 “Sheltered Garden” και την ανθολογία δοκιμίων της Alice Walker “In Search of Our Mothers’ Gardens”, η επιμελήτρια της έκθεσης και καλλιτεχνική διευθύντρια του PCAI, Κίκα Κυριακάκου εμπνεύστηκε: «Το Sheltered Gardens πραγματεύεται ένα δίπολο σε σχέση με την έννοια του κήπου. Στην πρώτη περίπτωση ο κήπος εγκλωβίζει και αντανακλά την πατριαρχική καταπίεση και τα βαθιά ριζωμένα έμφυλα στερεότυπα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση οι κήποι στοιχειοθετούν τις βάσεις που έχουν θέσει προηγούμενες γενιές γυναικών και ακτιβιστών μέσα από τις διεκδικήσεις τους για χειραφέτηση και κοινωνική και φυλετική ισότητα. Σε μια κρίσιμη εποχή όπως η σημερινή, με πολυεπίπεδα προβλήματα, με την κλιματική αλλαγή να βρίσκεται πλέον στο κατώφλι μας, τον φασισμό να εγκαθιδρύεται στην Ευρώπη, το ελληνικό #metoo και τις γυναικοκτονίες, τις πρόσφατες εξεγέρσεις στο Ιράν και τις δολοφονίες των Μαχσά Αμινί και Χαντίς Νατζαφί, είναι σημαντικό όχι απλά να συνεχίζουμε τη συζήτηση αλλά να δράσουμε άμεσα και δυναμικά» σχολιάζει η Κίκα Κυριακάκου στην Popaganda. 

Η καλλιτεχνική διευθύντρια του PCAI και επιμελήτρια της έκθεσης, Κίκα Κυριακάκου

Το μονοπάτι ξεκινούσε με το έργο της Sasha Velour, drag queen και καλλιτέχνιδας, η οποία είναι γνωστή επειδή κέρδισε στην ένατη σεζόν του RuPaul’s Drag Race, για το drag revue NightGowns και για το one-queen θεατρικό έργο Smoke & Mirrors. H Sasha Velour ξεπρόβαλε μέσα από το έργο “Still Alive”, όπου εμφανίζεται το ροζ πορτραίτο της πάνω σε καταπράσινο γρασίδι. Λίγο πιο κάτω, συναντούσαμε στο δρόμο μας ένα υπεραιωνόβιο ελαιόδεντρο ηλικίας 900 ετών και μια συστάδα από μπαμπού στην οποία χάνεσαι μέσα και νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε τόπο μακρινό.

Εμπνευσμένη από τους δικούς της προσωπικούς κήπους, η Λήδα Παπακωνσταντίνου δημιούργησε το βίντεο “Do not walk alone” που κάνει αναφορά στο γνωστό ποίημα του Dylan Thomas “Do not go gentle into that good night”. «Ο κήπος είναι τόπος συνάντησης. Και η performance και το video είναι βασισμένα σε παρατηρήσεις γεγονότων μέσα από τα οποία ζω, κι αυτό δεν αφορά μόνο εμένα, αφορά όλους, γιατί όλοι τα μοιραζόμαστε. Έχει να κάνει με την παρατήρηση πλοίων που μεταφέρουν εμπορεύματα και είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια του covid τα πλοία αυτά μείνανε έξω από τα λιμάνια, στη μέση του πουθενά. Γιατί ασχολήθηκα μ’αυτά; Γιατί ζω σε ένα νησί και τα βλέπω. Έβλεπα τη μεταφορά εμπορευμάτων από μία απόσταση, ενώ τα εμπορεύματα όμως που καταναλώνουμε όλοι είναι τόσο κοντά μας. Εγώ είμαι μια απόλυτα συνειδητοποιημένη μη καταναλώτρια. Καταναλώνω αυτά που έχουν ήδη κάποιοι άλλοι καταναλώσει. Κάνω ανακύκλωση, και στα ρούχα μου ακόμα ντύνομαι second-hand» είπε η γνωστή περφόρμερ.

Δεν συναντάς κάθε μέρα έργα τέχνης της Gloria Steinem, της Αμερικανίδας φεμινίστριας δημοσιογράφου και πολιτικής ακτιβίστριας, η οποία έγινε ευρέως γνωστή ως πρωτοστάτρια του φεμινιστικού κινήματος στις ΗΠΑ στα ‘60s και ‘70s. Η έκθεση αυτή υποσχόταν ότι θα δεις μια σειρά έργων που δημιουργήθηκαν από εμβληματικές φυσιογνωμίες του γυναικείου κινήματος τις οποίες η Κίκα Κυριακάκου ενέταξε και στο θεωρητικό πλαίσιό της, καθώς ανέτρεξε σε συγγραφείς όπως οι H.D., Audre Lorde, Alice Walker, Virginia Woolf, Donna Haraway κ.ά. κατά την έρευνά της.

Πρόκειται για ένα πρόσωπο που θαυμάζω και έχω μελετήσει

«Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η καταξιωμένη post-punk εικαστικός Linder, η Kathleen Hanna, ιδρυτικό μέλος των Bikini Kill και Julie Ruin και πρωτεργάτρια των riot grrrls, η συγγραφέας και σκηνοθέτης Chris Kraus, η Sasha Velour, κεντρική εκπρόσωπος της drag art καθώς και η Gloria Steinem, η σημαντική αυτή συγγραφέας και κυρίαρχη φιγούρα του δεύτερου φεμινιστικού κινήματος. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που θαυμάζω και έχω μελετήσει ενώ κατά την προετοιμασία της έρευνάς μου μοιράστηκα με το γραφείο της την ιδέα μου για την έκθεση. Ανταποκρίθηκαν θερμά στο concept και καθώς κεντρικό κομμάτι του Sheltered Gardens αποτελεί η σύνδεση με τη λογοτεχνία και η οπτικοποίηση του κειμένου στην έκθεση, επιστρατεύθηκαν φράσεις της Steinem σχετικές την έρευνα και τις προβληματικές του Gardens», δήλωσε στην Popaganda.

Στο ξέφωτο, είδαμε «μία σκηνή, η οποία σαν φυτό ξεπροβάλει από έναν ανοιχτό χώρο και παράλληλα είναι και διαστημόπλοιο που έχει προσγειωθεί στη μέση του πουθενά», σημείωσε η δημιουργός του, Μαρίνα Βελησσσιώτη. Μια καλύβα, ένα καταφύγιο, ένα μέρος προστασίας στο σχήμα ενός εξωτικού φυτού, εμπνευσμένο από το γυνέριο, το φτερωτό φυτό ακριβώς δίπλα στο έργο τέχνης. Στην πατριαρχική κοινωνία, η καλύβα φτιαχνόταν αποκλειστικά από γυναίκες Σαρακατσάνες. Έτσι, η συγκεκριμένη καλύβα αποτελεί καταφύγιο για την μελλοντική γυναίκα της γης.

Χελώνες, κάκτοι, θερμοκήπια και το “Portrait of a reclining artist” της Ελένης Μπαγάκη μεταξύ άλλων δημιούργησαν ένα παζλ τέχνης και φύσης. «Σκεφτόμουν τη σχέση της φύσης στην ιστορία της Τέχνης και πιο συγκεκριμένα όσο αναφορά στη ζωγραφική και ότι πολύ συχνά εμφανίζεται μια γυναίκα που είναι ξαπλωμένη σ’ένα φυσικό τοπίο. Έτσι όπως ήμουνα κι εγώ ξαπλωμένη στον λόφο Φιλοπάππου σκεφτόμουνα ποιά είναι η δικιά μου θέση σαν γυναίκα-καλλιτέχνιδα. Σκεφτόμουνα επίσης ότι τo self-portrait σχολιάζει τη θέση της γυναίκας στην Ιστορία της Τέχνης και πως πάντα απεικονίζεται από ένα αντρικό βλέμμα, εδώ όμως είμαι και η μούσα αλλά και η καλλιτέχνης μέσα σε αυτό το video», σχολίασε η Ελένη Μπαγάκη.

Η Chris Kraus, γνωστή συγγραφέας του “I love Dick”, συμμετείχε και αυτή στο “Sheltered Gardens” με μια καλλιτεχνική βιντεο-δημιουργία της από το 1982, η οποία μιλάει για τον ομοερωτισμό. Στο παρελθόν, η Κίκα Κυριακάκου είχε συνεργαστεί με τη Semiotext (e) και τον Sylvère Lotringer στο πλαίσιο της έκθεσης “Voyage Around Μy Room”, μια έκθεση η οποία αποτέλεσε το πρώτο σημείο επαφής με την Kraus. «Της άρεσε πολύ η θεματική του Sheltered Gardens και συζητήσαμε αρκετά για το αν θα συμμετείχε με κείμενο ή βίντεο πριν καταλήξουμε στο έργο της “In Order To Pass” (1982). Η συγκεκριμένη σούπερ δουλειά αποτελεί ‘μια μάχη μεταξύ εικόνων και λέξεων’, όπως έχει πει και η ίδια η Kraus. Μάλιστα, το βίντεο της στην έκθεση στον Βοτανικό Κήπο Διομήδους έχει τοποθετηθεί απέναντι από το πορτραίτο της Kathy Acker από τον Michel Delsol. Καθώς η Kraus αποτελεί μεταξύ άλλων και τη βιογράφο της Acker η συνύπαρξη των δύο αυτών έργων στον κήπο αποκτά νέους συνειρμούς και εννοιολογικές συνδέσεις», δήλωσε η Κίκα.

Σε ασπρόμαυρο print, διακρίναμε το κολάζ που έχει δημιουργήσει η Linder, εκπρόσωπος της feminist art, ακτιβίστρια, περφόρμερ, μια πολύ γνωστή Βρετανίδα καλλιτέχνης, η οποία έχει διακριθεί για το κομμάτι των φωτομοντάζ και τα κολάζ που δημιουργεί. «Χρησιμοποιεί τη λέξη υποκουλτούρα και γυναίκες συνήθως εντός του οικιακού περιβάλλοντος, καλύπτοντας διάφορα σημεία είτε του σώματος, είτε του προσώπου για να κάνει ουσιαστικά κάποια σχόλια σε σχέση με ζητήματα ταυτότητας, σε σχέση με τα έμφυλα στερεότυπα» αναφέρει η Κίκα Κυριακάκου για την πολύ σημαντική εκπρόσωπο της γυναικείας τέχνης. Το immersive video του Βρετανονιγηριανού Evan Ifekova με τίτλο “Thoughts” μπορούσε και σε έβαζε κι εσένα σε διαλογιστικές σκέψεις. Παράλληλα, έτρεχαν μια σειρά από περιπατητικές, εικαστικές και πρωτότυπες χορευτικές performances και αναγνώσεις, τις οποίες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν οι επισκέπτες της έκθεσης και του Κήπου.  

Το βίωμα της επίδρασης της φύσης σε συνδυασμό με τα έργα τέχνης είναι καθοριστικό. Για όσα άτομα όμως δεν είχαν την δυνατότητα να επισκεφτούν την έκθεση δια ζώσης, μπορούν να δουν την ψηφιακή εκδοχή της, η οποία είναι διαθέσιμη πλέον μέσω του pcai.gr, χάρη στη συνεργασία με τη Flunet Productions. «Το περιβάλλον περιήγησης στηρίζεται σε ξέφωτα και θερμοκήπια του κήπου, πρόκειται ωστόσο για μια άλλη έκθεση που αποτέλεσε το έναυσμα για τη φυσική διάσταση της έκθεσης στον Κήπο και το δημόσιο πρόγραμμα επιτελέσεων που ακολούθησε. Μια ψηφιακή έκθεση με τους ίδιους συμμετέχοντες διαφορετικά, ωστόσο, έργα σε κάποιες περιπτώσεις, και νέες νοηματικές συνδέσεις. Η υβριδική αυτή διάσταση του εγχειρήματος αποτέλεσε και μια πρόκληση κατά το σχεδιασμό του είμαι όμως ιδιαιτέρως χαρούμενη με το αποτέλεσμα ενώ οι επισκέπτες θα μπορούν να περιηγηθούν στο ψηφιακό Sheltered Gardens μέχρι και τις 30 Νοεμβρίου», συνέχισε η επιμελήτρια της έκθεσης.

Όταν αποφασίστηκε το Sheltered Gardens να αποκτήσει και φυσική υπόσταση στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια ομαδική εικαστική έκθεση με απόλυτο σεβασμό στη συνθήκη του βοτανικού κήπου και στη χλωρίδα και την πανίδα του. Ήταν ζητούμενο παράλληλα με τα έργα να αναδειχθεί ο ξεχωριστός αυτός κήπος και το σημαντικό επιστημονικό και εκπαιδευτικό έργο του, ένα έργο που έχει ξεκινήσει από το 1975. Με τους αγαπημένους φίλους VASKOS (Βασίλη Νούλα και Κώστα Τζημούλη) συνεπιμεληθήκαμε από τις 22 μέχρι και τις 24 Σεπτεμβρίου μια σειρά από performances στον Κήπο Διομήδους. Τα έργα που παρουσιάστηκαν με αφορμή την έκθεση στα διάφορα ξέφωτα του κήπου ήταν εξαιρετικά και θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους Λήδα Παπακωνσταντίνου, Φοίβη Γιαννίση, Ίρια Βρεττού, Ερμίρα Γκόρο, I broke the vase, Δήμητρα Ιωάννου, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Άρης Παπαδόπουλος & Μάρθα Πασακοπούλου, VASKOS, VIGIL (Δέσποινα Σανιδά-Κρεζία & Φωτεινή Σταματελοπούλου) για τη συμμετοχή τους. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως καθώς αυτές τις ημέρες είχαμε πραγματικά μεγάλη επισκεψιμότητα και ανταπόκριση από τον εικαστικό χώρο και η έκθεση θα παραταθεί μέχρι και τις 9 Οκτωβρίου.

Διάρκεια διαδικτυακής έκθεσης: 22 Σεπτ – 30 Νοε, 2022 μέσω του pcai.gr

Μοιραστείτε περισσότερα για την έκθεση χρησιμοποιώντας τα hashtags
#shelteredgardens #pcai #diomedesbotanicgarden