«Κρίση είναι όταν το παλιό πεθαίνει και το καινούριο δεν μπορεί ακόμη να γεννηθεί – στο διάστημα αυτό, παρατηρούνται ποικίλα νοσηρά φαινόμενα». Μ’ αυτήν την ρήση την τόσο εύστοχη κι επώδυνη μάς υποδέχεται ο Βικτώρ, ένας «παρά φύσιν έξυπνος» εννιάχρονος γενεθλιάζων, απ’ την στολισμένη σαν τσίρκο σκηνή του Θεάτρου Τέχνης στην οδό Φρυνίχου, προϊδεάζοντας συνένοχους και σαστισμένους θεατές για το τι πρόκειται ν’ ακολουθήσει. Καλεσμένοι κι εμείς στα γενέθλιά του, όπως κι οι λογής λογής αλλόκοτοι χαρακτήρες που θα στοιχειώσουν τη σκηνή, οι θεατές δεν πρόκειται να παρακολουθήσουμε μόνο, αλλά να συμμετάσχουμε σχεδόν, στα όσα πρόκειται να εκτυλιχθούν στη μοιραία ετούτη φέστα, στο νοσηρό σαλόνι μιας πιο νοσηρής ακόμη μπουρζουά οικογένειας, που θα δει την παρά φύσιν αρμονία της να κομματιάζεται οριστικά, όχι από κάποιου μανιακού το μαχαίρι, αλλά απ’ την αιχμηρή ρομφαία που θα σχηματίσουν μερικές μικρές, μα ολότελα θανάσιμες αλήθειες. Στη βραδιά που ο νεαρός Βικτώρ, στο σπίτι το μπουρδέλο, θα βάλει ο ίδιος το φουρνέλο.
Γραμμένο το 1928, το κείμενο του Γάλλου ποιητή, θεατρικού συγγραφέα, και πρώιμου ντανταϊστή Ροζέ Βιτράκ παραμένει όχι μόνο επίκαιρο, αλλά κι ανατριχιαστικά προφητικό ακόμη και σήμερα, αποσαφηνίζοντας 90 χρόνια πριν, πως όποιο καθησυχαστικό τεχνοκρατικό επίθετο κι αν βάλουμε μπροστά της, μια όποια (πολιτική, οικονομική, οικολογική, ενεργειακή) κρίση είναι πάντα κατ’ αρχήν αξιακή και ηθική: και τι είναι η ηθική και οι αξίες της αν όχι η κουλτούρα κι ο πολιτισμός μας; Εκεί λοιπόν είναι που κρίνεται κι υπενθυμίζεται η ύπαρξη της τέχνης και ο λόγος της, που ως οργισμένο ξυπνητήρι οφείλει να ξεζαλίζει την πολιτισμική συνείδηση του ανθρώπου, και να τον φέρνει σε λογαριασμό κατάματο με τα σκοτάδια της ψυχής του.
Αν αυτή ακριβώς είναι κι η μεγάλη κληρονομιά των Αισχύλων και των Ντοστογιέφσκι του παρελθόντος μας, η ανάμνησή τους είναι χρέος μας και χρέος των υστέρων τους, κι αυτό το χρέος του εκπληρώνει πάλι στο ακέραιο ο Σταμάτης Κραουνάκης, ανασύροντας κι επαναφέροντας στο κέντρο της σκηνής ένα απ’ τα πιο αιχμηρά και γνωστικά για την ανθρώπινη κατάσταση έργα που έχουν γραφτεί ποτέ. Με πυρετώδη αφοσίωση, εντόπισε και ανάδειξε την αφτιασίδωτη αγριάδα του κειμένου του Βιτράκ, διαμελίζοντας κι ανασυνθέτοντάς το με τη μορφή ενός λιμπρέτου απ’ την κόλαση, που τριβελάει με τα δικράνια του βαθιά την ηθική μας επανάπαυση. Κι ας έχει την πλήρως απολαυστική δαιμονισμένη, σάτιρα και το σπαρταριστό της χιούμορ για θηκάρι της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής αιχμής του.
Έργο – ορόσημο του σουρεαλιστικού κινήματος, το Βικτώρ ή Τα Παιδιά στην Εξουσία χρονογραφεί και χρονομετρά την κατάρρευση ενός αστικού σαλονιού, τη βραδιά που δυο μπουρζουά οικογένειες θα βρεθούν για να γιορτάσουν τα γενέθλια του πιτσιρικά του τίτλου. Ενός πιτσιρικά αρρωστημένα εύστροφου, που σαν την μύγα του Σωκράτη θα αναλάβει να τσιμπήσει τα καπούλια των μεγάλων – ενήλικες μονάχα στ’ όνομα και διόλου στη συμπεριφορά: αποκαλύπτοντας σταδιακά τα μιαρά μυστικά που συνθέτουν τις μπλεγμένες σαν πλοκάμια χταποδιού γύρω απ’ το θήραμά του σχέσεις τους, ο Βικτώρ θέτει εν κινήσει ένα ντόμινο αντιδράσεων που, μέσα από τον σατιρικό τους παραλογισμό, μόνο μια τραγική κατάληξη μπορούν να έχουν: είτε την θορυβώδη αυτοκαταστροφή του κατεστημένου, είτε την ανεπεισοδιακή κονιορτοποίηση των αμφισβητιών του.
Έργο βαθιά συμβολιστικό και εύφορο για μυριάδες αναγνώσεις κι αναλύσεις, το πολυεπίπεδο κείμενο του Βιτράκ αναλαμβάνει να ξεδιαλύνει για λογαριασμό μας, εκτός απ’ τον Σταμάτη Κραουνάκη με τη μεταγραφή και τη μελοποίηση, η Μαριάννα Κάλμπαρη με τη σκηνοθεσία του. Με τολμηρή κι αιρετική για το παρελθόν του έργου προσέγγιση, η Κάλμπαρη επιλέγει την άγρια παράνοια του μπουρλέσκ για να σχηματοποιήσει εύστοχα τον νοσηρό παραλογισμό του πλέγματος ψεμάτων, μυστικών κι υποκρισίας που κοσμούν το μεγαλοαστικό σαλόνι, ως κειμήλια πιο πολύτιμα ακόμη κι απ’ το πανάκριβο «σερβίτσιο των Σεβρών» – το ίδιο σερβίτσιο που καταλήγει «κατατεθρυματισμένο» αρκετά νωρίς, ως πρώιμος οιωνός. Το πρώτο μόνο απ’ τα πολλά θύματα της νέμεσης που έχει καταλάβει τον Βικτώρ (στο ρόλο, στιβαρός και θυελλώδης ο Σταμάτης Κραουνάκης).
Κοστούμια και σκηνικά που παραπέμπουν σ’ ένα μιούζικαλ της παρακμής και της κατάρρευσης (επιμέλεια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη) δείχνουν ευθύβολα το στόχο της εικόνας, ήχοι τραχείς και διαπεραστικοί (από τους Βασίλη Ντρουμπόγιαννη και Βάιο Πράπα) αψηφούν την καθώς πρέπει τάξη της εορταστικής ατμόσφαιρας διαβάλλοντάς την, κι ένα σύννεφο από λέξεις που κρύβουν μέσα κεραυνούς, ξεστομίζονται από τους ερμηνευτές σε απόλυτη κατάληψη θαρρείς από τα πνεύματα των χαρακτήρων τους. Ένα κείμενο που αντανακλά με την κακοφωνία του την παραζάλη της ηθικής καταβύθισης στην παρακμή, τόσο των ηρώων όσο και της κοινωνίας που εκπροσωπούν – μια κοινωνία με «ηθική ελαφριά σαν τις δαντέλες» της.
Πιο έμπειρος κι ευλύγιστος του (καθολικά σπουδαίου στις επιδόσεις του) cast, ο Γεράσιμος Γεννατάς κλέβει και καθορίζει την παράσταση στο σύνολό της, αποδίδοντας με ανατριχιαστική ορμή τον τραγικό παλιάτσο της παρέας: το μεγαλύτερο θύμα της παρανοϊκής παράστασης που συνθέτει η μπουρζουά υποκρισία τούτων δω των δυο οικογενειών, ο χαρακτήρας του είναι αντικατοπτρισμός του προδομένου ιδεαλιστή. Του φουκαρά που πίστεψε στ’ αλήθεια το όνειρο μιας ειλικρινούς και δίκαιης κοινωνίας, που έχαψε αμάσητο το ψευδεπίγραφο όραμα της μεγάλης Γαλλίας, που πίσω απ’ τα συνθήματα της ισότητας, της αδερφότητας και της ελευθερίας, έκρυβε τη βίαιη χυδαιότητα του «γαμάμε κι αποικούμε», υπνωτίζοντας τις μάζες με «λεφτά λαθραία».
Ένα σύμπλεγμα ασταμάτητο, που μεταλλάσσεται κι ανανεώνεται στο διηνεκές, με τον μόνο τρόπο που έχει το παρόν να επιβιώσει από ένα μέλλον που απειλεί να το κάνει παρελθόν: θυσιάζοντάς το στο βωμό της φαυλότητας. Αναδεικνύοντας έτσι την αναπόδραστη τραγικότητα που κρύβεται μέσα στην κυκλική φύση του χρόνου.
