Η Έλενα, η Σμαρ και ο Steve, συνθέτουν κόσμους συμπεριληπτικούς μέσα από τα comics και τα illustrations τους. Στα έργα τους, όλοι μας ανεξαιρέτως ζούμε ισότιμα, απολαμβάνοντας τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας. Όταν η πραγματικότητα επιμένει να κάνει διακρίσεις, οι comic artists δημιουργούν εξωπραγματικούς, πολύχρωμους τόπους και ήρωες, που γίνονται καταφύγιο από την ανθρωποφαγική όψη της κοινωνίας. Οι ιστορίες τους αντιτίθενται στις κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα, θέτοντας στο επίκεντρο την ομορφιά της αυτοδιάθεσης, της ελεύθερης έκφρασης και της μοναδικότητας του κάθε ατόμου.
Με αφορμή το Athens Pride Week 2021 που ξεκινάει σήμερα, Κυριακή 18/7, και καθοδηγείται από το μήνυμα «Αυτό που μας ενώνει», οι τρεις καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες, μοιράστηκαν στην Popaganda τις πρώτες τους αναμνήσεις από την σκιτσογραφία, τα ερεθίσματα και τους κομίστες που εμπνέουν το gay και queer περιεχόμενο των έργων τους, αναδεικνύοντας παράλληλα το κόμικ σε ένα μέσο κοινωνικής διαμαρτυρίας και διεκδίκησης της ορατότητας της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, κόντρα σε έναν κόσμο ομοφοβικό και τρανσφοβικό.
Έλενα Γώγου (elenagarts)
Comic artist – Illustrator
Στο δημοτικό, θυμάμαι να διαβάζω φανατικά WITCH και να ζωγραφίζω κόμικς με πρωταγωνίστριες τις φίλες μου από το σχολείο ή με ήρωες από ταινίες και video games που μου άρεσαν. Αμερικάνικα superhero κόμικς άρχισα να διαβάζω εξαιτίας των X-Men. Έχω μπαμπά σινεφίλ οπότε από μικρό έβλεπα από Indiana Jones μέχρι Hitchcock, αλλά όταν έπεσαν οι ταινίες των X-Men στα χέρια μου, έγινε το «κλικ». Τις λάτρευα, τις έβλεπα συνέχεια και φυσικά, έφτιαχνα δικά μου κόμικς με τους ήρωες (ο Wolverine ήταν ο αγαπημένος μου). Μέχρι που κάποια στιγμή ανακάλυψα ότι, ουάου, υπάρχουν κανονικά κόμικς με τους X-Men στα βιβλιοπωλεία!
Γενικότερα, δεν είμαι fan του ρεαλισμού. Έχω μεγάλο soft spot για ιστορίες που ανατρέπουν στερεοτυπικά tropes. Π.χ, το κλασσικό “ο ήρωας κερδίζει το κορίτσι”, αλλά είναι και οι δύο κορίτσια. Νομίζω το τί μου αρέσει σήμερα είναι ένα μιξ των διαφόρων πραγμάτων που έβλεπα και διάβαζα στο λύκειο. X-Men, Tomb Raider, The Less Than Epic Adventures of TJ and Amal και Starfighter, που ήταν δυο από τα αγαπημένα μου web comics, One Piece, Supernatural και πολύ fanfiction από τα δύο τελευταία.
Στα έργα μου δεν φιλοξενώ με άμεσο τρόπο προσωπικά μου βιώματα για δύο λόγους. Πρώτον, σπάνια γράφω εγώ τα σενάρια. Και δέυτερον, τα κόμικς που σχεδιάζω έχουν μέσα ζόμπι, βρικόλακες, post-apocalytpic δυστοπίες, ξωτικά ή γκέι τσοπάνηδες που ταξιδεύουν σε παράλληλους κόσμους για να βρουν τον έρωτα. Προσπαθώ όμως να βάζω στοιχεία του εαυτού μου στους χαρακτήρες της κάθε ιστορίας όποτε γίνεται. Μπορεί για παράδειγμα να προτείνω στον συγγραφέα να αλλάξει το φύλο ή τη σεξουαλικότητα κάποιου χαρακτήρα ή να ζητήσω μεγαλύτερη ελευθερία στον σχεδιασμό της εμφάνισής του.
Είναι τόσο σημαντικό να μπορείς να βρεις ιστορίες με ήρωες που σου μοιάζουν, αλλά για πολλούς ανθρώπους αυτό είναι δύσκολο ακόμα και τώρα. Ειδικά σε genres όπως action, fantasy, sci-fi, που είναι αυτά στα οποία δουλεύω συνήθως, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Θυμάμαι ακόμη όταν είδα πρώτη φορά το τελευταίο επεισόδιο του The Legend of Korra. Δεν νομίζω ότι έχω ξαναδεί από τότε άλλο χαρακτήρα σαν την Korra. Αντίστοιχα φαντάσου αν στο Star Wars – που είναι ένα τεράστιο franchise με ταινίες, κόμικς, παιχνίδια και ένα σωρό άλλα πράγματα – o Poe και ο Finn ήταν όντως ζευγάρι. Πόσο τέλειο θα ήταν; Αλλά οι Disney Overlords δεν μας αγαπάνε.
Στο λύκειο ήθελα πάρα πολύ να ζωγραφίζω σαν τον Michael Turner και τ@ Phobs. Αυτές τις μέρες σχεδιαστικά είμαι πολύ fan της Becky Cloonan, του Mike Mignola, του Chris Samnee και του Leandro Fernández και όποιου άλλου έχει ωραία, έντονα μελάνια. Επίσης, μου αρέσουν πολύ τα χρώματα της Jordie Bellaire. Η δουλειά μου έχει σίγουρα μεγαλύτερη απήχηση στο εξωτερικό απ’ ότι εδώ, γιατί έξω είναι πιο mainstream η θεματολογία μου. Στην Ελλάδα δυστυχώς είναι ήδη μικρό το κοινό των κόμικς, πόσο μάλλον το κοινό που ψήνεται να διαβάσει κόμικς δράσης με γυναίκες και queer χαρακτήρες. Αλλά δεν έχω κανένα παράπονο γιατί το ελληνικό κοινό που μας διαβάζει, όσο μικρό και αν είναι, μας στηρίζει σε ό,τι κάνουμε και το αγαπάμε ιδιαιτέρως!
Σιγά σιγά περνάμε από το underground στο mainstream, με όλα τα καλά και τα κακά που αυτό συνεπάγεται. Σήμερα, μπορείς με ένα γρήγορο ψάξιμο online να βρεις queer κόμικς όλων των ειδών για όλα τα γούστα και όλες τις ηλικίες. Webcomics, zines, ανθολογίες στο Kickstarter, σειρές κόμικς και graphic novels από μικρούς και μεγάλους εκδοτικούς και ότι άλλο θες. Ακόμα και η Marvel και η DC έβγαλαν φέτος επετειακά τεύχη με τους ΛΟΑΤΚΙ+ ήρωες τους, σχεδιασμένα από ΛΟΑΤΚΙ+ δημιουργούς, για να γιορτάσουν το Pride. Από την άλλη πλευρά, αυτό προφανώς δεν σημαίνει ότι όλες οι ταυτότητες αντιπροσωπευόνται εξίσου ή ότι δεν υπάρχει ομοφοβία, τρανσφοβία, στους χώρους των κόμικς. Το αποτέλεσμα που έχει η εμπορευματοποίηση του queerness είναι πως προβάλλεται κυρίως ό,τι είναι πιο κοντά στο “κανονικό” ώστε το “προϊόν” να έχει απήχηση σε όσο μεγαλύτερο κοινό γίνεται. Από αυτή τη άποψη, τα ανεξάρτητα και underground κόμικς έχουν τεράστια αξία παρά το μικρό τους κοινό γιατί το περιεχόμενό τους είναι πολύ πιο ελεύθερο.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως κόμικς δεν είναι (μόνο) παιδικά βιβλία με σούπερ ήρωες, αλλά μια μορφή τέχνης με την ίδια βαρύτητα που έχει ο κινηματογράφος ή η λογοτεχνία. Και η τέχνη είναι εν γένει πολιτική και μπορεί να επηρεάσει τις απόψεις των ανθρώπων. Το κόμικ αποτελεί ένα μέσο κοινωνικής διαμαρτυρίας και διεκδίκησης της ορατότητας και της αντιπροσώπευσης των ΛΟΑΤΚΙ+. Γι’ αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό να δίνονται ευκαιρίες σε ΛΟΑΤΚΙ+ δημιουργούς να πουν τις δικές τους ιστορίες χωρίς να τις ωραιοποιούμε και να τις αναπλάθουμε για το κοινό. Όταν το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με τις προκαταλήψεις του και την πραγματικότητα των συστημικών διακρίσεων και νοιώθει άβολα τότε μπορεί να υπάρξει κοινωνική αλλαγή.
Νομίζω πως η Disney και κάθε τεράστια πολυεθνική εταιρία που φοράει ουράνια τόξα στο logo της τον Ιούνιο, ενδιαφέρονται κυρίως για το κέρδος τους και όχι για την εκπροσώπηση των ΛΟΑΤΚΙ+. Ναι μεν η Marvel έχει κάποιους queer ήρωες, αλλά είναι λίγοι ή είναι σπάνια το επίκεντρο της ιστορίας ή είναι κομμένοι και ραμμένοι για να ταιριάζουν στο ετεροκανονικό καλούπι ώστε να μην προσβάλλουν πολύ τους ομοφοβικούς αναγνώστες. Η γνώμη μου είναι ότι δεν αρκεί απλά να υπάρχουν queer χαρακτήρες χωρίς να συμβάλουν στην ιστορία το ίδιο με τους straight χαρακτήρες. Ίσως η απλή προβολή να βοηθά στην κανονικοποίηση τους στα μάτια των ομοφοβικών. Αλλά αισθάνομαι ότι εξίσου συχνά, όταν queer κόμικς αποτυγχάνουν, οι ομοφοβικοί κατηγορούν την πολιτική ορθότητα και τη “gay agenda” και όχι το πραγματικό πρόβλημα που είναι το κακό γράψιμο και το ότι οι εταιρείες δεν ενδιαφέρονται να φτιάξουν ενδιαφέρουσες και αυθεντικές queer ιστορίες. Σαν αναγνώστες, πιο σημαντικό είναι να στηρίζουμε απευθείας ΛΟΑΤΚΙ+ δημιουργούς και ανεξάρτητα κόμικς, ειδικά τους δικούς μας εδώ στην Ελλάδα.
Το μήνυμα του φετινού Pride, “Αυτό που μας ενώνει” είναι εξαιρετικό, γιατί εκφράζει αυτό που μας κάνει διαφορετικούς και είναι τέλειο να είσαι διαφορετικός! Καθώς μένω στην Πάτρα, δεν έχω πάει ποτέ στο Athens Pride. Θα παινέψω όμως το σπίτι μου και θα πω ότι τo Pride της Πάτρας είναι πολύ ωραίο και αυτο-οργανωμένο και να μας έρθετε!
Σμαρ (smarmakescomics)
Κομίστρια – Δημιουργός “OMG Lesbians”
Είχα την τύχη να έχω αρκετή ενθάρρυνση προς τις τέχνες ως παιδί. Τα κόμικς πάντα θυμάμαι να είναι ένας όμορφος τρόπος εξοικείωσης με την ανάγνωση και με άλλες πηγές γνώσης. Θυμάμαι ότι είχαν βγει κάποια κόμικ για την ιστορία του κόσμου, ότι πηγαίνουμε με τη μητέρα μου στη στοά του βιβλίου και ήταν ενθουσιασμένη για το ότι τέτοια θέματα παρουσιάζονται με προσβάσιμο τρόπο στα παιδιά.
Στη δουλειά μου, με εμπνέει πολύ η καθημερινότητα. Ο τρόπος με τον οποίο επεξεργάζομαι τον κόσμο βασίζεται στα συναισθήματα, οπότε και τα πράγματα που με ενδιαφέρουν να αναπτύξω σε ιστορίες κόμικς έχουν να κάνουν κυρίως με τα συναισθήματα και τις ανθρώπινες σχέσεις. Μπορεί, για παράδειγμα, να νιώθω θυμό. Πολλά κόμικς μου έχουν βγει επειδή θυμώνω βαθιά με διάφορες καταστάσεις. Θέλω να μοιραστώ πράγματα με άτομα που έχουν αντίστοιχες εμπειρίες και σκέψεις.
Καθότι μεγάλη κινητήρια δύναμη για ‘μένα είναι τα συναισθήματα, πολλές φορές θέλω να μοιραστώ πράγματα που μου έχουν συμβεί είτε προσωπικά (ή σε άλλα άτομα) και θεωρώ ότι έχουν κάτι ενδιαφέρον να επικοινωνήσουν. Κάνω και αυτοβιογραφική δουλειά μεταξύ άλλων. Στη σειρά «Μαλάκα Λεσβίες» για παράδειγμα, έχω συμπεριλάβει πολλά σκηνικά που έχω ζήσει ή έχουν βιώσει κοντινά μου άτομα, με βασικό κριτήριο το αν θεωρώ ότι είναι γενικεύσιμα και θα ταυτιστεί μεγάλο κομμάτι της κοινότητας, αλλά και το στρέιτ κοινό.
Μεγάλη έμπνευση έχω αντλήσει από την κουλτούρα των webcomics και συγκεκριμένα από δημιουργούς όπως η Meredith Gran και η Danielle Corsetto. Το έργο μου, συναντά μεγαλύτερη απήχηση στην Ελλάδα. Ξεκίνησα να κάνω κόμικς με βάση την ελληνική πραγματικότητα, ειδικά για θέματα που δεν είχαν τόση εκπροσώπηση. Έχω ακούσει πολύ καλά σχόλια από ανθρώπους που είχαν ανάγκη να δουν κομμάτια του εαυτού τους σε κόμικς. Μου φαίνεται σημαντικό να έχουμε ιστορίες στη γλώσσα μας, γι’ αυτό έχω δώσει προτεραιότητα στο να δημιουργήσω υλικό στα ελληνικά. Υπάρχει όμως απήχηση και σε άλλες χώρες, όπως στην Αμερική, αλλά και στην Αγγλία και τη Γερμανία όπου έχω βρεθεί σε διάφορα φεστιβάλ με τα κόμικς μου και έχουν αποσπάσει κι εκεί πολλή αγάπη.
Σήμερα, όσον αφορά το κοινό των γκέι κόμικς, έχει αρχίσει να ξεπερνιέται το “αποκλειστικά για γκέι κοινό” και βλέπουμε να συμμετέχουν ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρες και σε ιστορίες που απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Το να υπάρχουν μόνο λευκοί στρέητ χαρακτήρες σε ιστορίες – εκτός αν αυτές απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό – είναι μία λογική που περιθωριοποιεί πάρα πολλές κοινωνικές ομάδες και νομίζω σταδιακά αρχίζει να ξεπερνιέται. Ελπίζω κάποια στιγμή να σταματήσει να θεωρείται πολιτικό σχόλιο η συμπερίληψη και να φτάσουμε σε μία πιο ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας.
Ένα από τα αγαπημένα μου κομμάτια αυτής της δουλειάς είναι ότι έχουμε κοινή βάση να συζητήσουμε με άτομα που έχουν βιώσει αντίστοιχες καταστάσεις και θέλουν να τις μοιραστούν. Είμαι πολύ ανοιχτή στο να ακούσω ιστορίες, ιδέες και να ανταλλάξουμε εμπειρίες με βάση τα κόμικς. Για ‘μένα καταρχάς το κόμικ και οτιδήποτε αποτελεί μια ιστορία με αρχή μέση και τέλος (σειρές, ταινίες), είναι μορφή ψυχαγωγίας. Σίγουρα το κόμικ συμβάλλει στην ορατότητα και την αντιπροσώπευση μέσα από τις ιστορίες για ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρες. Θεωρώ ότι δεν είναι το μόνο εργαλείο που θα λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά η ορατότητα είναι σημαντική ώστε να εξοικειωνόμαστε με ομάδες ανθρώπων που περιθωριοποιούνται.
Steve (stivaktis)
Κομίστας – Character designer
Όταν ήμουν 6, σε κάποιες διακοπές, ζήτησα να μου αγοράσουν το πρώτο μου περιοδικό ΚΟΜΙΞ που έτυχε να είναι από εκείνη την περίοδο που δημοσίευαν το «Ο Βίος Και η Πολιτεία Του Σκρουτζ Μακ Ντακ». Ε δεν ήθελα και πολύ μετά για να κολλήσω. Ως queer άτομο που έπρεπε να μεγαλώσει «αδικαιολόγητα» πολύ πριν μπορέσει να βρει θετικές απεικονίσεις των ταυτοτήτων του, θεωρώ ότι οφείλω να δουλεύω πάνω σε ιστορίες που θα ήθελα να έχω όταν ήμουν πιο μικρός. Μου αρέσει να έχω ξεδιάντροπα queer χαρακτήρες που πρωταγωνιστούν σε μη στερεοτυπικές queer ιστορίες. Μεγάλωσα εθισμένος στη λογοτεχνία φαντασίας, επιστημονικής και μη και στην πορεία της ζωής μου εκτίμησα επίσης πάρα πολύ το χιούμορ που μπορεί να προσφέρει συγκεκριμένα η σύγχρονη ελληνική κουλτούρα – με τα καλά της και τα στραβά της. Έχοντας υλικό από ελληνικό φολκλόρ, κλισέ του φανταστικού, άπειρες υπάρχουσες κλασικές ιστορίες, και queer δράματα ή χαβαλέ ή ταυτότητες, μου είναι αρκετά εύκολο και απίστευτα ευχάριστο να βρίσκω ανά πάσα στιγμή κάτι για να δουλέψω.
Θεωρώ πως είναι όχι μόνο θεμιτό, αλλά και απαραίτητο μέχρι ένα χρονικό σημείο να επηρεαζόμαστε από μεγάλους καλλιτέχνες. Πλέον, έχω φύγει από το στάδιο της αντιγραφής και είμαι στο στάδιο του «ω να σου – τι επικούρες φτιάχνει ο άνθρωπος!», όταν βλέπω καλές δουλειές, (ακολουθούμενο από μια μικρή κρίση για το πώς είμαι ένας απατεώνας που δεν ξέρει να πιάνει μολύβι και μετά το απαραίτητο ίσιωμα και υπενθύμιση να αποφεύγω τις συγκρίσεις). Ορισμένοι πολύ αγαπημένοι μου artists είναι οι: Don Rosa, Hiromu Arakawa, Noelle Stevenson, Hamish Steele, Fiona Staples, Jen Wang.
Το πρώτο κομμάτι του πληθυσμού που σκέφτομαι όταν δουλεύω, είναι η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι άτομα εκτός της συγκεκριμένης ομάδας δεν είναι ευπρόσδεκτα να δουν τις ιστορίες που μας αρέσουν. Είναι απαραίτητο να παρακολουθούμε μέσα που δεν απευθύνονται σε μας ως κοινωνική ομάδα, αν θέλουμε να αναπτύξουμε μια παραπάνω ενσυναίσθηση για την ομάδα στην οποία απευθύνονται.
Λατρεύω indie δουλειές με queer περιεχόμενο. Θα προτιμήσω δέκα ζινάκια σε κάποιο τοπικό φεστιβάλ που μιλάνε βιωματικά για queer εμπειρίες, παρά έναν τεράστιο τόμο της Μάρβελ στον οποίο υπάρχει ένας μοναχικός γκέι χαρακτήρας. Σιγά σιγά ευτυχώς αρχίζουν και βγαίνουν όλο και περισσότερες τέτοιες δουλειές από μικρότερους εκδοτικούς οίκους και είναι πραγματικά ένα θαύμα. Επιτέλους οι ιστορίες μας είναι προσβάσιμες σε ένα ευρύτερο κοινό και κυρίως σε ‘μας τους ίδιους και στην μικρότερη γενιά, που έχει όλο και λιγότερες πιθανότητες να πρέπει να τελειώσει το γυμνάσιο πριν έρθει σε επαφή με κάποια θετική απεικόνιση των ταυτοτήτων της.
Δεν πρέπει να υποτιμάμε το πόσο πολύ τα μίντια και η ποπ κουλτούρα επηρεάζουν την κοινωνία σαν σύνολο. Πριν την ταινία JAWS, ο κόσμος δε φοβόταν ιδιαίτερα τους καρχαρίες, πριν το ΨΥΧΩ του Χίτσκοκ υπήρχαν πολύ λιγότερες απεικονίσεις «τρανς γυναικών» (εντός πολλών εισαγωγικών γιατί δεν μιλάμε πραγματικά για τρανς γυναίκες) ως ψυχοπαθείς δολοφόνους που επιτίθενται σε ευάλωτες γυναίκες για να τους κλέψουν την εικόνα και τη θηλυκότητα και πριν το “Ψάχνοντας τον Νέμο» δεν λύσσαγε ο κόσμος να αγοράσει ψάρια-κλόουν για το ενυδρείο του. Αυτό μπορεί να συμβεί και από την ανάποδη. Αν υπάρξουν μερικές θετικές απεικονίσεις σε οποιαδήποτε μίντια οι οποίες μιλάνε για πραγματικά θέματα, για πραγματικές ιστορίες ατόμων, για πραγματικά συναισθήματα, έστω και πέντε ή δέκα άνθρωποι να τα δουν και να ευαισθητοποιηθούν, έχει ήδη κάνει μια διαφορά στο κοινωνικό σύνολο.
Ενώ σέβομαι την οποιαδήποτε προσπάθεια, οποιασδήποτε μεγάλης εταιρείας με την επιρροή της Μάρβελ για την συμπερίληψη queer ταυτοτήτων στις ιστορίες της, αυτή δεν σταματάει να ανήκει στην Ντίσνεϋ, η οποία έχει δικαίως γελοιοποιηθεί χρόνια τώρα για την αντι-ΛΟΑΤΚΙ στάση της, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες να μας πείσει ότι το φανταζόμαστε και ότι αλήθεια, μας αγαπάει εμάς τους περίεργους με τα ουράνια τόξα – φέτος θα έχουμε τον πρώτο ανοιχτά γκέι χαρακτήρα για εικοστή όγδοη χρονιά στη σειρά, παρακαλώ δώστε μας τα λεφτά σας. Αυτό είναι κάτι που, ως κοινό, το βρίσκω χυδαίο. Είναι γνωστό ότι η σεξουαλικότητα της Valkyrie αφαιρέθηκε από την ταινία Thor Ragnarok παρότι ο σκηνοθέτης Taika Waititi την είχε συμπεριλάβει ξεκάθαρα στο σενάριο και ότι πρόσφατα πετάχτηκαν στα σκουπίδια τα σχέδια για την ταινία κινουμένων σχεδίων Nimona, βασισμένη στο κόμικ τ@ Noelle Stevenson, που ηγήθηκε της καινούργιας She-Ra και που κάνει δουλειές με ξεκάθαρα queer στοιχεία.
Κλείνοντας, φέτος ελπίζω σε ένα Pride γεμάτο ένα σωρό διαφορετικές ταυτότητες και σώματα, όπου όλα έχουν χώρο για να γιορτάσουμε την ύπαρξή τους. Ελπίζω σε ένα Pride που αντιμετωπίζει ισότιμα τους στερεοτυπικά όμορφους γκέι σις άντρες, τις ντραγκ κουήνς, τις μπουτς λεσβίες, το χονδρό ανάπηρο non-binary άτομο, τα bi ή pan άτομα σε ετερόφυλες ή ομόφυλες σχέσεις, τους τρανς άνδρες και τις τρανς γυναίκες – σε ένα Pride που καλωσορίζει όλες τις πιθανές μορφές queerness και διαφορετικότητας με τον ίδιο τρόπο και με την ίδια αγάπη. Έχουμε πραγματικά τόσα πολλά πράγματα να μας ενώνουν. Έχουμε τόσο πολλές κοινές εμπειρίες, κοινούς στόχους, κοινά συμφέροντα. Ελπίζω να δω μια μέρα τον κόσμο και τη διοργάνωση όλων των γιορτών υπερηφάνειας στην Ελλάδα να επικεντρώνονται στα κοινά μας στοιχεία και στις κοινές μας ζωές, και να μπορέσουμε κάπως αυτό να το περάσουμε και στον κόσμο απ’ έξω. Δε θέλω να πέφτω σε κλισέ του τύπου «άνθρωποι είμαστε όλοι», αλλά ρε γαμώτο, είμαστε.
