Ένας Ιάπωνας τζαζίστας στο πλευρό του Peter Brook

Θυμάστε πότε σας προσέλκυσε το ενδιαφέρον η μουσική για πρώτη φορά; Ξεκίνησα από την παιδική μου ηλικία, 6 ή 7 ετών. Ζούσα στην επαρχία τότε, και κάθε χρόνο το φθινόπωρο είχαμε το φεστιβάλ του θερισμού. Έπαιζε παραδοσιακά ιαπωνικά κρουστά σ’ αυτό το φεστιβάλ, κι έτσι μου τράβηξαν το ενδιαφέρον. Όμως στα 12 μου χρόνια η οικογένειά μου μετακόμισε στην Οσάκα. Έτσι έχασα την επαφή με τη ζωή στη φύση, κι άρχισα να ακούω δυτική ποπ, όπως όλοι οι νέοι της ηλικίας μου. Εκείνη την περίοδο άρχισα να παίζω επαγγελματικά τζαζ ντραμς.

Ξεκινήσατε από τη free jazz, κι αργότερα στραφήκατε στην παραδοσιακή ιαπωνική μουσική. Εκείνη την εποχή μάλιστα, πριν σαράντα χρόνια, ηχογραφήσατε κι ένα άλμπουμ με τον Ryuichi Sakamoto που τώρα είναι πανάκριβο συλλεκτικό αντικείμενο… Η εξέλιξη της καριέρας μου στη μουσική ήταν μακρά. Ξεκίνησα από τη free jazz στα τέλη της δεκαετίας του 60. Έπαιζα με Ιάπωνες μουσικούς, τον τρομπετίστα Toshinori Kondo, το σαξοφωνίστα Kaoru Abe, και πολλούς άλλους. Ένας από αυτούς ήταν κι ο Ryuichi Sakamoto, που τότε ήταν φοιτητής στο μουσικό πανεπιστήμιο και άγνωστος μουσικός. Το 1975, ο Υoshi Oida, περίφημος ηθοποιός του Peter Brook, ίδρυσε το δικό του πειραματικό θέατρο, το Hannya Shingyo, κι αναζητούσε μουσικούς γι’ αυτό. Μέσω κάποιου γνωστού, ο Υoshi προσέγγισε τον Sakamoto, όμως εκείνος δεν μπορούσε να συμμετάσχει, κι έτσι ο Sakamoto ρώτησε εμένα. Εκείνη την εποχή δεν ενδιαφερόμουν για το θέατρο, όμως δέχτηκα να παίξω, γιατί το έργο του Υoshi επρόκειτο να ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και το Άμστερνταμ, πόλεις όπου υπήρχε πολύ ζωντανή free jazz σκηνή. Κατά τη διάρκεια συτής της περιοδείας γνώρισα τον Peter Brook στο Παρίσι. Όταν τελείωσε η περιοδεία έμεινα εκεί στο σπίτι του Steve Lacy και παίζαμε μαζί – με τον Lacy γνωριζόμασταν ήδη, από την Ιαπωνία. Κατόπιν μετακόμισα στη Νέα Υόρκη, έζησα εκεί κι έπαιξα με πολλούς μουσικούς της free jazz. Ο ντράμερ που με επηρέασε περισσότερο ήταν ο Milford Graves, με τον οποίο ακόμα παίζουμε μαζί.

Πώς ξεκίνησε η συνεργασία με τον Peter Brook; Το 1977 μου έστειλε ένα γράμμα. Μου ζήτησε να συμμετάσχω στη διεθνή του ομάδα, γιατι χρειάζονταν έναν αυτοσχεδιαστή μουσικό για τις παραστάσεις τους. Κι έτσι από τότε, εδώ και 40 χρόνια συμμετέχω στο θέατρο του Peter Brook, συνεργαζόμαστε μέχρι σήμερα.

Από τη Mahabharata τι θυμάστε; Είχα την ευθυνη της μουσικής. Πήγα στην Ινδία και μελέτησα πολλά είδη ινδικής μουσικής. Πιστεύω πως η Ινδία έχει μια από τις ισχυρότερες μουσικές παράδοσεις της Ασίας. Το μεγάλο διάστημα της παραμονής μου εκεί, σκεφτόμουν το τι ακριβώς είναι η ιαπωνική παραδοσιακή μουσική. Όταν επέστρεψα στο Παρίσι μετά από την έρευνά μου στην Ινδία, γνώρισα την παραδοσιακή γιαπωνέζα τραγουδίστρια Joruri και σπουδαία παίκτρια shamisen Harue Momoyama. Είναι δύσκολο να σας εξηγήσω εν συντομία την ιαπωνική παραδοσιακή μουσική. Το μεγαλύτερο εμπόδιο γι’ αυτή είναι η σχολική εκπαίδευση, καθώς και οι οικογενειακές παραδόσεις κι ο τοπικισμός. Από το 1868, η Ιαπωνία άρχισε τη μετάβασή της προς το δυτικό πολιτισμό. Ταυτόχρονα, τα δημόσια σχολεία άχισαν να διδάσκουν τη δυτική μουσική κι απαρνήθηκαν την ιαπωνική μουσική παράδοση. Στο σχολείο, δηλαδή, τα παιδιά έπρεπε να μελετήσουν τις δυτικές, τονικότητες, κλίμακες και ρυθμούς, που ποτέ δεν υπήρξαν στην παραδοσιακή ιαπωνική μουσική. Η Harue Momoyama λοιπόν προερχόταν από μια διάσημη οικογένεια παραδοσιακών μουσικών. Είναι το μοναδικο πρόσωπο που διδάχτηκε το παραδοσιακό στυλ “Miyazono Bushi” από αυτόν που ονομάστηκε  4^ος Ζων Εθνικός Θησαυρός, τον Miyazono Senjyu. Ο δάσκαλός της ηθελε να ονομαστεί η Harue 5^ος Ζων Εθνικός Θησαυρός ως διάδοχός του. Όμως εκείνη αρνήθηκε, κι εγκατέλειψε το οικογενειακό σύστημα, αναζητώντας διαφορετικούς τρόπους για τη συνέχιση της παραδοσιακής μουσικής. Αφού τη γνώρισα, μπόρεσα να μελετήσω μαζί της πολλά είδη ιαπωνικής μουσικής, Δημιουργήσαμε μαζί μια σχολή μουσικής στην επαρχία Gujo-Hachiman και κάναμε επίσης και έρευνες πάνω στην αρχαία ιαπωνική μουσική. Όμως αυτό δεν σημαίνει πως επέστρεψα στην παραδοσιακή μουσική, παρόλο που κατανόησα πολλά διδασκόμενος από την Harue Momoyama και δουλεύοτας μαζί της. Εξακολουθώ λοιπόν να συνεργάζομαι με τον Peter, όμως συνεχίζω να δουλεύω και με πολλούς free jazz μουσικούς, καθώς και μεάλλους μουσικούς από διάφορες χώρες. Αν κατανοήσεις αληθινά την παραδοσιακή μουσική και τις ρίζες σου, μετά έχεις πιο ανοιχτό μουσικό πεδίο, χωρίς να διαρρήξεις την έννοια του παραδοσιακού. 

Η συνεργασία σς με τον Peter Brook είναι μακρά και εξαιρετικά παραγωγική. Έχετε ένα συγκεκριμένο τρόπο δουλειάς, ή αυτός αλλάζει από παράσταση σε παρασταση; Το πιο σημαντικό είναι ο αυτοσχεδιασμός στη μουσική σε συνδυασμό με τον ηθοποιό και το σκηνοθέτη. Δεν χρησιμοποιώ παρτιτούρα. Ακριβώς όπως και στη free jazz και τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό.

Με ποιο τρόπο επιδρά η μουσική σας στη δραματουργία της παράστασης; Εξελίσσονται παράλληλα, ή η μουσική έρχεται όταν οι πρόβες έχουν ήδη εξελιχτεί; Στην πρόβα, δουλεύω πάντοτε με τον ηθοποιό αυτοσχεδιάζοντας. Ακόμα και στο στάδιο της ανάγνωσης του κειμένου, φέρνω απλά όργανα και παίζω με αυτά. Ύστερα φυσικά κατασκευαζεται κάποια φόρμα. Τότε αποφασίζω ποια όργανα θα χρησιμοποιήσω. Δουλεύω, δηλαδή, σε όλη τη διαδικασία μαζί με τον Peter και τον ηθοποιό. Ορισμένες φορές καθοδηγώ τον ηθοποιό σε κάποιες ασκήσεις. Και πολλές φορές πριν την πρόβα με τους ηθοποιούς, ερευνούμε κάποια πράγματα μαζί με τον Peter.

Η μουσική, ως διεθνής γλώσσα, δεν χρειάζεται μετάφραση, και μπορεί να ενώσει ανθρώπους από διαφορετικά μέρη της γης. Πιστεύετε όμως ότι υπάρχουν φραγμοί ανάμεσα στον ιαπωνικό και τον λεγόμενο «δυτικό» πολιτισμό; Πόσο διαφορετικοί είμαστε;  Ναι, υπάρχουν κάποιοι φραγμοί. Ίσως οι δυτικοί δεν ξέρουν ότι το 90% της ιαπωνικής παραδοσιακής μουσικής είναι αφήγηση και τραγούδι, και πολύ λίγα μουσικά όργανα. Αυτό σημαίνει πως είναι βαθύτατα συνδεδεμένο με την ιαπωνική γλώσσα. Έτσι οι Ιάπωνες έχασαν πολλά τραγούδια και μεγάλα κομμάτια της αφηγηματικής μουσικής τους παράδοσης, και τώρα πολλοί παόιζουν οργανική μουσική κατά το δυτικό τρόπο. Ενδεχομένως να πιστεύουν πως έτσι η μουσική τους είναι πιο οικουμενική.

Και στο θέατρο; Όταν δουλεύω στο θέατρο, η γλώσσα γίνεται και πάλι το κύριο στοιχείο, όπως και η αφήγηση. Όμως δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω εκεί την παραδοσιακή ιαπωνική μουσική, μόνο κάποιο όργανο που μπορεί να έχει ενδιαφέρον, αλλά και πάλι, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο παιξίματος και να καταλήξουμε σε μια απλή φόρμα. Ο Peter έχει δουλέψει πάρα πολύ καιρό προσπαθώντας να βρει απλές φόρμες για τους φωτισμούς, τα κοστούμια, κι επίσης για τη μουσική. Αυτός είναι ένας τρόπος να κάνεις οικουμένικό θέατρο, ή μουσική. Η πολυεθνική μας ομάδα με διδάσκει τι είναι διαφορετικό και τι είναι ίδιο.

Όπως αναφέρατε πριν, δουλέψατε με έναν από τους μουσικούς μου ήρωες, τον Steve Lacy. Τι αναμνήσεις έχετε από αυτόν; Έμενα, όπως είπα, στο σπίτι του στο Παρίσι το 1975. αλλά έπαιξα μαζί του και σε πολλά άλλα μέρη. Είναι ένας από τους τρεις μουσικούς που σέβομαι περισσότερο: ο Milford Graves, ο Derek Bailey, κι ο Steve. Έχω τόσες αναμνήσεις από αυτόν, που αν σας τις έλεγα θα γεμίζαμε πολλές σελίδες! Μπορείτε όμως να μας ακούσετε να παίζουμε μαζί στο Παρίσι εδώ :