«Το Πέρα των Ελλήνων – Στην Κωνσταντινούπολη του χθες και του σήμερα»: τα συναρπαστικά μυστικά της Πόλης

Είναι μια πόλη αρχοντική, που συνδυάζει μοναδικά το απλό με το κομψό, το περίπλοκο με το ταπεινό, αλλά και μία πόλη-μωσαϊκό, πολυπολιτισμική σχεδόν από τότε που ιδρύθηκε, η οποία έχει εμπνεύσει συγγραφείς, σκηνοθέτες, μουσικούς, ενώ συνεχίζει αδιαλείπτως να γοητεύει τους επισκέπτες της. Τα παλάτια, με πιο γνωστό το Τοπ Καπί, η Αγία Σοφία, το Πατριαρχείο στο Φανάρι, ο Πύργος του Γαλατά, τα τζαμιά, τα λουτρά, τα τείχη, τα μουσεία, οι κλειστές αγορές, οι εκκλησίες, οι υποφωτισμένες στοές και οι συναγωγές, συνθέτουν το παζλ μιας πόλης συναρπαστικής, οι οποία υπαινίσσεται ότι επιθυμεί να διατηρήσει τα μυστικά της.

Κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο, λοιπόν, που η Κωνσταντινούπολη έμελλε να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη φαντασία σπουδαίων συγγραφέων οι οποίοι -ήδη από την πρώτη επαφή μαζί της- την ερωτεύτηκαν. Το 1852 ο Θεόφιλος Γκωτιέ αποβιβάζεται στην Πόλη, όπου και θα παραμείνει εβδομήντα μέρες ως ταξιδιωτικός απεσταλμένος της εφημερίδας «O Τύπος».

Εκεί, ο κορυφαίος Γάλλος ρομαντικός συγγραφέας θα πραγματοποιήσει ένα ευλαβικό προσκύνημα, για να αντλήσει εμπνεύσεις και να αναζητήσει την ομορφιά. Και, πράγματι, οι επιφυλλίδες που δημοσίευσε φανερώνουν έναν περιηγητή που περισσότερο ατενίζει και ονειροπολεί, παρά στοχάζεται και παρατηρεί.

Κάπως έτσι, η Κωνσταντινούπολη του Γκωτιέ, διαποτισμένη από μια έντονη νοσταλγία για έναν κόσμο που χάνεται, μοιάζει φιλοτεχνημένη μάλλον από το χρωστήρα ενός ζωγράφου παρά από την πένα ενός τεχνίτη του λόγου, με τον τελευταίο να διασπείρει επιδέξια στο κείμενό του πολυποίκιλες φιλολογικές και μυθολογικές αναφορές. Και, βέβαια, ο Γκωτιέ θα εντυπωσιαστεί από την «ερμητική» ζωή της Ανατολής, το «μυστήριο των πέπλων» και από το «αιώνιο καρναβάλι των δρόμων».

Εκτός από τον Γκωτιέ, στην ομάδα των εκλεκτών δυτικών περιηγητών ανήκουν και συγγραφείς όπως ο Γκυστάβ Φλωμπέρ, ο Ζεράρ Ντε Νερβάλ και -φυσικά- ο ποιητής Λόρδος Μπάυρον, οι οποίοι τον 19ο αιώνα, αναζητώντας εμπειρίες και έμπνευση, ταξίδευαν στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου με τελευταίο σταθμό την Κωνσταντινούπολη. Μάλιστα, ο Φλωμπέρ έκανε ένα βήμα παραπέρα: Προσπαθώντας -κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πόλη- να δημιουργήσει, έκανε μέχρι και το προσχέδιο ενός μυθιστορήματος με τίτλο «Χαρέλ Μπέη», όπου ένας πολιτισμένος Ευρωπαίος και ένας βάρβαρος Ανατολίτης προοδευτικά υιοθετούν ο ένας τα χαρακτηριστικά του άλλου, ώσπου στο τέλος καταλήγουν ο ένας στη θέση του άλλου!

Απ’ την άλλη, ο ιδιοφυής Φλωμπέρ, αποτυπώνοντας διεξοδικά τις εντυπώσεις του από την Κωνσταντινούπολη, θα επισημάνει την εκπληκτική -από κάθε άποψη- εξοικείωση των μουσουλμάνων με το θάνατο: τα νεκροταφεία τους -τα οποία βρίσκονται μέσα στους οικισμούς, δίπλα στα σπίτια- συχνά μετατρέπονται σε χώρους κοινωνικών συναναστροφών, εμπορικών συναλλαγών και… παιχνιδιών.

Σε κάθε περίπτωση, είναι το «Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις» του Ορχάν Παμούκ που προσφέρει υποδειγματικά τα «απομνημονεύματα» της γενέθλιας πόλης μέσα από τα αμιγώς προσωπικά βιώματα και τις αναμνήσεις του. Ο σπουδαίος Τούρκος συγγραφέας συνθέτει μία υποβλητική ελεγεία της γενέτειράς του, καταφέρνοντας να συγκεράσει τα μοναδικά ιστορικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της με την «ομορφιά ενός τοπίου που προκύπτει από τη μελαγχολία του».

Πάντως, ο ίδιος ο Ορχάν Παμούκ επισημαίνει ότι «το καλύτερο βιβλίο για την Κωνσταντινούπολη το έγραψε ένας Ιταλός συγγραφέας του 19ου αιώνα, ο Εντμόντο ντε Αμίτσις». Στην ουσία, το συγκεκριμένο βιβλίο με τίτλο «Κωνσταντινούπολη» αποτελεί μία εξαιρετική ημι-ντοκιμαντερίστικη καταγραφή γεμάτη από τις ιδιαιτερότητες της Πόλης, η οποία ανατρέπει διαρκώς τις προσδοκίες του αναγνώστη με τις παράδοξες εικόνες και την αίσθηση του αναπάντεχου.

Ο ντε Αμίτσις, με ανεπιτήδευτο χιούμορ, ένα μόνιμο σάστισμα και μια ιδιαίτερα πληθωρική γραφή ανασυνθέτει την εκρηκτική πολυχρωμία, το μυστήριο και τις αντιθέσεις της Πόλης, παραδίδεται σε αυτήν ως ρομαντικός ταξιδευτής και την περιγράφει ως χαρισματικός στοχαστής.

Σε αυτήν την ιδιότυπη και ελκυστική παράδοση έργων πάνω σε αυτήν τη μυθική πόλη έρχεται να ενταχθεί και το μαγευτικό ιστορικό ταξίδι με τίτλο «Το Πέρα των Ελλήνων – Στην Κωνσταντινούπολη του χθες και του σήμερα» από την Ιώ Τσοκώνα, που αποτυπώνει εξαιρετικά την εκρηκτική πολυχρωμία της, τη μυστηριώδη ατμόσφαιρα και τις αντιθέσεις της – όπως αυτές διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου.

Εδώ έχουμε ένα οδοιπορικό, εκ των έσω, στην ιστορία της πιο φημισμένης αστικής περιοχής της Πόλης, στο πολυπολιτισμικό Πέρα, το οποίο έμελλε να καθοριστεί από την ελληνορθόδοξη κοινότητα.

Μέσα από μία βιωματική αφήγηση περιγράφονται τα σχολεία, τα προξενεία και τα μέγαρα, ο κινηματογράφος, το θέατρο και ο Τύπος, αλλά και οι άνθρωποι που έδωσαν πνοή και χρώμα στην περιοχή.

Ξεκινώντας από την πρώτη κατοίκηση του Πέρα τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα, ξεδιπλώνεται η ακμή και η βαθμιαία πτώση μιας κοσμοπολίτικης κοινωνίας, παράλληλα με τη μεταμόρφωση της όψης της περιοχής.

Πάνω απ’ όλα, όμως, το βιβλίο αυτό -που είναι μια «χορταστική» έκδοση με πλούσια εικονογράφηση- ανιχνεύει μέσω των ουκ ολίγων μεταμορφώσεων της πόλης, τρόπους με τους οποίους επηρέασε τον ευρύτερο κόσμο και την ομογένεια.

Στην ουσία, αυτό που προκύπτει είναι η επιτομή του κοσμοπολιτισμού της, μέσα από ένα κολάζ φαινομενικά ασύνδετων πληροφοριών, σκόρπιων αναμνήσεων και εικόνων που αναδεικνύουν ωστόσο ιδανικά την ασυνήθιστη γοητεία της συγκεκριμένης περιοχής και της Πόλης.

Και όλα αυτά, με μία προσεκτικά δομημένη αφήγηση που παραμερίζει τη νοσταλγία μιας αλλοτινής εποχής και την -συχνά εύκολη- μελαγχολία της παρακμής, για να αναζητήσει τα μισοκρυμμένα ίχνη του παρελθόντος και να τα μοιραστεί -γενναιόδωρα- μαζί μας…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Όταν η ντετέκτιβ Έλιν Γουόρνερ λαμβάνει μια πρόσκληση από τον αποξενωμένο αδελφό της να γιορτάσουν τον πρόσφατο αρραβώνα του σε ένα χειμερινό θέρετρο, δεν μπορεί παρά να τη δεχτεί. Φτάνοντας όμως στο Λε Σομέ, εν μέσω μιας απειλητικής χιονοθύελλας, η Έλιν αμέσως νιώθει νευρικότητα. Παρά το ειδυλλιακό σκηνικό, τόσο ο χώρος όσο και ο αδελφός της. Άιζακ, την αγχώνουν. Και όταν ξυπνούν, το επόμενο πρωί, η αρραβωνιαστικιά του έχει εξαφανιστεί. Ενώ η χιονοθύελλα μαίνεται αποκλείοντας την πρόσβαση στο ξενοδοχείο και η γυναίκα παραμένει άφαντη, οι ένοικοι του ξενοδοχείου αρχίζουν να πανικοβάλλονται…

Πορτρέτα ανθρώπων των γραμμάτων, των τεχνών, της τηλεόρασης και του περιθωρίου συνυπάρχουν σε αυτές εδώ τις σελίδες, οι οποίοι μας διηγούνται τις εξαίσιες αλλά και ανατρεπτικές τους ιστορίες. Αβανγκάρντ χώροι, καλλιτεχνικά στέκια, ετερόκλιτοι ήρωες και τα πρώτα ντεκαντάνς ντραγκ σόου της Αθήνας περασμένων δεκαετιών αναδεικνύουν μια Ελλάδα που αλλάζει, που μεταλλάσσεται συνεχώς στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, ενώ φίλοι και διανοούμενοι αναζητούν απεγνωσμένα τα χρόνια εκείνα της χαράς, της μέθεξης, του έρωτα και των εκρηκτικών συναισθημάτων. Αυτοσχέδια επιθεωρησιακά νούμερα από ραδιοφωνικές εκπομπές, αναμνήσεις φίλων συναγωνιστών που έζησαν συγκλονιστικά χρόνια ευτυχίας στα σκυλάδικα της παραμεθορίου και, γενικά, ό,τι περίσσεψε απ’ το ηρωικό έπος τού «Αυτή η νύχτα μένει». Το βιβλίο συνοδεύεται από δεκάδες φωτογραφίες των πραγματικών ηρώων που συνάντησε ο συγγραφέας.

Τον ξύπνησε µια µυρωδιά που έκαιγε τον λαιµό του. Τη γνώριζε αυτή τη µυρωδιά. Ήταν η µυρωδιά µιας εκκλησίας που ήταν χρόνια κλειστή. Η µυρωδιά των καντηλιών, των µαρµάρων που φθείρονταν, της πέτρας που αποσαθρωνόταν, του ξύλου που σάπιζε, των σελίδων που έλιωναν, των πτωµάτων που εξαϋλώνονταν. Θα έπρεπε κανονικά να νιώσει φρίκη, ωστόσο απλώς κοίταξε τριγύρω του. Παρατήρησε µια µαύρη κηλίδα που σάλευε ελαφρώς. Μια κηλίδα χωρίς συγκεκριµένο σχήµα… Μια κατάµαυρη σιλουέτα… Χαµογέλασε στην κηλίδα. «Μορ Γκαµπριέλ» ψιθύρισε. Η κηλίδα πλησίασε, όταν πλησίασε απόκτησε σχήµα ανθρώπου. Ένας άνθρωπος τυλιγµένος στα µαύρα. Ο άνθρωπος ήρθε κοντά του, ψιθύρισε στο αυτί του. «Με γνώρισες;» Ένας άνδρας δολοφονηµένος µ’ ένα µαχαίρι µε λαβή σε σχήµα σταυρού. Ένα Ευαγγέλιο µε λέξεις υπογραµµισµένες µε αίµα. Ένα ταξίδι από την Ιστανµπούλ στα βάθη της Ανατολίας. Ένα συναρπαστικό και πολυεπίπεδο αστυνομικό µυθιστόρηµα από έναν σύγχρονο Τούρκο συγγραφέα.

Στις 21 ιστορίες του βιβλίου οι αλήθειες άλλοτε λυτρώνουν και άλλοτε συντρίβουν. Τα παιδικά μάτια γίνονται ενήλικα, για να μπορέσουν να καταλάβουν, ενώ τα ενήλικα επιστρέφουν στην πρώτη αθωότητα, για να ξορκίσουν το τραύμα. Τα ζώα, έντομα, πουλιά και αιλουροειδή, μεσολαβούν, θεραπεύουν ή συντροφεύουν αόρατα. Σαν μικροί θεοί. Και όταν δεν υπάρχουν ζώα, είναι ο άνθρωπος που παίρνει τη θέση τους: κυνηγός ή θήραμα, λαβωμένος ή έτοιμος να γευτεί τις ομορφότερες νύχτες.